(A)SİMETRİK DOLARİZASYON OLGUSU: VAR ANALİZİ VE HATEMİ-J NEDENSELLİK TESTİ

Yıl 2024, Sayı: 60, 269 - 280, 17.01.2024

Rümeysa Erkan , Emin Ertürk

https://doi.org/10.30794/pausbed.1335778

Öz

Çalışmanın amacı, öncelikle enflasyon oranı (beklenen ve gerçekleşen), döviz kuru (beklenen ve gerçekleşen), CDS primi ve TL
cinsinden mevduata uygulanan faiz oranı açısından dolarizasyon oranının kaynağını tespit etmek ve sonrasında ise dolarizasyon
oranının asimetrik yapısını incelemektir. Bu amaçla 2013:01 ile 2023:04 dönemine ait aylık veriler kullanılarak VAR Analizi ve
Hatemi-J Asimetrik Nedensellik testi uygulanmıştır. Dolarizasyonun kaynaklarının incelendiği Varyans Ayrıştırması’na göre,
Türkiye ekonomisinde dolarizasyon oranı üzerinde en etkili olan değişkenin döviz kuru (%19.8) olduğu sonucuna varılmıştır.
Diğer taraftan, değişkenler arası nedensellik ilişkisinin incelendiği asimetrik nedensellik analizine göre, dolarizasyon oranı
ile döviz kuru, enflasyon oranı ve risk primi arasında simetrik bir nedensellik ilişkisi var iken, dolarizasyon oranı ile faiz oranı
arasında ise herhangi bir nedensellik ilişkisi söz konusu değildir. Dolayısıyla döviz kuru (beklenen ve gerçekleşen), enflasyon
oranı (beklenen ve gerçekleşen) ve risk primindeki bir düşüş dolarizasyon oranının azalmasının veya tersine dolarizasyonun
bir nedenidir. Buradan hareketle, beklenen ve gerçekleşen değerlerin benzer sonucu verdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dolarizasyon oranı, Varyans ayrıştırması, Hatemi-J nedensellik analizi

Teşekkür

Makalenin değerlendirilmesinde emeği geçen sayın editör ve tüm hakemlerimize teşekkür eder, kolaylıklar dileriz...

(A)SYMMETRIC DOLARIZATION CASE: VAR ANALYSIS AND HATEMI-J ASYMMETRIC TEST

Öz

The purpose of this study is to first determine the source of the dollarization rate in terms of the inflation rate (expected
and actual), exchange rate (expected and actual), CDS premium and the interest rate applied to TL deposits, and then to
examine the asymmetric structure of the dollarization rate. For this purpose, Var Analysis and Hatemi-J Asymmetric Causality
analysis were applied by using monthly data from 2013:01 to 2023:04. According to the Decomposition of Variance, which
examines the sources of dollarization, it was concluded that the most effective variable on the dollarization rate in the Turkish
economy was the exchange rate (19.8%). On the other hand, according to the asymmetric causality analysis, in which the
causality relationship between variables is examined, there is a symmetrical causality relationship between dollarization rate
and exchange rate, inflation rate and risk premium, while there is no causality relationship between dollarization rate and
interest rate. Thus, a decrease in the exchange rate (expected and actual), inflation rate (expected and actual) and the risk
premium are a cause of a decrease in the dollarization rate or reverse dollarization. Based on this, it is seen that the expected
and actual values give similar results.

Anahtar Kelimeler

Dollarization rate, Variance decomposition, Hatemi-J asymmetric causality analysis

Kaynakça

• Ağaslan, E. ve Gayaker, S. (2019). ‘‘Türkiye’de Para İkamesinin Belirleyicileri: Doğrusal Olmayan Bir Yaklaşım’’, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21/2, 362-387.
• Amisano, G. ve Giannini, C. (1992). Topics in Structural VAR Econometrics, 2. Baskı, Springer-Verlag Berlin.
• Binay, Ş. ve Kunter, K. (1998). ‘‘Mali Liberalleşmede Merkez Bankasının Rolü 1980-1997’’, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Araştırma Genel Müdürlüğü Tartışma Tebliği, 9803, 1-31.
• Calvo, G.A. ve Vegh, C.A. (1992). ‘‘Currency Substition in Developping Countries: An Introduction’’, IMF Working Paper, 92/40, 1-31.
• Calvo, G.A. (1999). ‘‘On Dollarization’’, Economics of Transition, 10/2, 393-403.
• Chávez, R.M.L. (2012). ‘‘De-Dollarizing Bolivian Economy: An Empirical Model Approach’’, Quinto Encuentro De Economistas De Bolivia, 5eeb, 1-19.
• Civcir, İ. (2003). ‘‘Dollarization and its Long-Run Determinants in Turkey’’, Research in Middle East Economics, 6, 201-232.
• Clements, B. ve Schwartz, G. (1993). ‘‘Currency Substitution: The Recent Experience of Bolivia’’, World Development, 21/11, 1883-1893.
• Dolado, J.J. ve Lutkepohl, H. (1996). ‘‘Making Wald Tests Work for Cointegrated VAR Systems’’, Econometric Theory, 15/4, 369-386.
• Dornbusch, R. ve Reynoso, A. (1989). ‘‘Financial Factors in Economic Development’’, NBER Working Paper, 2889, 1-35.
• Dornbusch, R., Sturzenegger, F. ve Wolf, H. (1990). ‘‘Extreme Inflation: Dynamics and Stabilization’’, Brookings Papers on Economic Activity, 2, 1-84.
• Enders, W., (2004). Applied Econometric Time Series, New York: John Wiley and Sons. Inc.
• Erbaykal, E., Darıcı, B. ve Kadıoğlu, Ö. (2008). ‘‘Reverse Money Substitution Process: Turkey Case’’, International Research Journal of Finance and Economics, 15, 240-248.
• Erkan, R. (2022). ‘‘Dolarizasyon Histerisi: Türkiye Örneği’’, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 397-407.
• Feige, E.L. (2003). ‘‘Dynamics of Currency Substitution, Asset Substitiuion and De Facto Dollarization and Euroization in Transition Countries’’, Comparative Economic Studies, 45(3), 358-383.
• Freitas, M.L. (2003). ‘‘Revisiting Dollarisation Hysteresis: Evidence from Bolivia, Turkey and Indonesia’’, NIPE Working Papers, 12, 1-24.
• Garcia-Escribano, M. ve Sosa, S. (2011). What is Driving Financial De-dollarization in Latin America?. IMF Working Paper, WP/11/10.
• Granger, C. W. J. (1969). ‘‘Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-spectral Methods’’, Econometrica, 37/3. 424-438.
• Guidotti, P. ve Rodriguez, C.A. (1992). ‘‘The Dollarization in Latin America: Gresham Law in Reverse’’, International Monetary Fund Staff Papers, 39/3, 518-544.
• Hatemi-J, A. (2012). ‘‘Asymmetric Causality Tests with an Application’’, Empirical Economics, 43/1, 447-456.
• Hekim, D. (2008). ‘‘Para İkamesi Histerisi: Türkiye Örneği’’, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 3/1, 27-43.
• Ju, J. (2020). ‘‘The Relationship Between Currency Substitution and Exchange Rate Volatility’’, Economics.
• Kamin, S. ve Ericsson, N. (1993). ‘‘Dollarization in Argentina’’, Board of Governors of the Federal Reserve System International Finance Discussion Paper, 460, 1-54.
• Kolcu, F. ve Yamak, R. (2022). ‘‘Döviz Kurunun Mevduat Dolarizasyonu Üzerindeki Asimetrik Etkisi’’, İzmir İktisat Dergisi. 37/2. 481-500.
• Lee, J. ve Strazicich, C.M. (2003). ‘‘Minimum Lagrange Multiplier Unit Root Test with Two Structural Breaks’’, The Review of Economics and Statistics, 85/4, 1082-1089.
• Mckinnon, R.I. (1973). Money and Capital in Economic Development, The Brookings Institution, Washington.
• Melnick, R. (1990). ‘‘The Demand for Money in Argentina 1978-1987: Before and After the Austral Program’’, Journal of Business and Economic Statistics, 8/4, 427-434.
• Mongardini, J. ve Mueller, J. (2000). ‘‘Ratchet Effects in Currency Substitution: An Application to the Kyrgyz Republic’’, IMF Staff Papers, 47/2, 218-237.
• Mueller, J. (1994). ‘‘Dollarization in Lebanon’’, IMF Working Paper, 94/129, 1-31.
• Özer, M. O. (2022). ‘‘Türkiye’de Dolarizasyonun Belirleyicileri’’, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 14/26, 105-117.
• Piterman, S. (1988). ‘‘The Irreversibility of the Relationship between Inflation and Real Balances’’, Bank of Israel Economic Review, 60/1, 72-83.
• Rennhack, R. ve Nozaki M. (2006). ‘‘Financial Dollarization in Latin America’’, IMF Working Paper, WP/06/7, International Monetary Fund, Washington.
• Sahay, R. ve Vegh, C.A. (1995). ‘‘Dollarization in Transition Economies: Evidence and Policy Implications’’, Internatıonal Monetary Fund Working Paper, 20490, 1-28.
• Sarı, İ. (2007). ‘‘Makro Ekonomik Değişkenlerin Dolarizasyon Sürecine Etkisi: Ampirik Bir Yaklaşım’’, (Uzmanlık Yeterlilik Tezi). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Piyasalar Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Savastano, M.A. (1996). ‘‘Dollarization in Latin America: Recent Evidence and Policy Issue’’, IMF Working Paper, 45/4-5, 1-21.
• Selçuk, F. (1994). ‘‘Currency Substitution in Turkey’’, Applied Economics, 26/5, 509-518.
• Serdengeçti, S. (2005). Dolarizasyon/Ters Dolarizasyon, TCMB. Eskişehir.
• Serel, A. ve Darıcı, B. (2006). ‘‘Para İkamesini Etkileyen Faktörler: Türkiye Uygulaması’’, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/1, 150-167.
• Shaw, E.S. (1973). Financial Deepening in Economic Development, Oxford University Press
• Sims, A.C. (1980). Macroeconomics and Reality, Econometrica, 48/1, 1-48.
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar. (1989). T.C. Resmi Gazete (20249, 11 Ağustos 1989).
• Valev, N.T. (2010). ‘‘The Hysteresis of Currency Substitution: Currency Risk vs. Network Externalities’’, Journal of International Money and Finance, 29, 224-235.
• Yılancı, V. ve Bozoklu, Ş. (2014). ‘‘Türk Sermaye Piyasasında Fiyat ve İşlem Hacmi İlişkisi: Zamanla Değişen Asimetrik Nedensellik Analizi’’, Ege Akademik Bakış, 14/2, 211-220.