OTTOMAN SOCIAL CRITICISM OF AN OTTOMAN OFFICER AFTER THE BALKAN WARS THE UNARMED NATION [MİLLET-İ GAYRİ MÜSELLAHA]: “NO BLOOD, NO LIVES, NO HUMAN BEING, NO SACREDNESS, IN SHORT NO EXISTENCE”

Yıl 2024, Sayı: 60, 109 - 128, 17.01.2024

Gökhan Kaya

https://doi.org/10.30794/pausbed.1385324

Öz

AIn the early 20th century, the Ottoman Empire lost the Balkan Peninsula, which it had ruled for nearly half a millennium.
The loss of the Balkans traumatized the Ottoman elites in particular. One of the most prominent consequences of this
trauma was the culture of criticism, including military, administrative, political, economic, moral and social spheres, aimed at
understanding the causes and consequences of the defeat in the Balkan Wars. The treatise Millet-i Gayri Müsellaha, which
is the subject of our study, sees the reasons for the loss of the Balkans in the lack of opportunity, potential and political
consciousness of different segments of Ottoman society. In other words, according to the author, the loss of the Balkans
was a natural consequence of the great difference between these shortcomings of the Muslim Turks and the planned and
conscious behavior of the Balkan separatist nationalists. The author of the work is İsmail Hakkı Akoğuz, who fought against
the gangs operating in Macedonia to gain independence from the Ottoman Empire, then served in the Balkan Wars, then
in World War I, and finally in high-ranking military positions in the Republican Era. Therefore, the Treatise which the author
wrote as a first lieutenant in the immediate aftermath of the Balkan Wars, is based on facts and events that he mostly
experienced and sometimes observed during his time in Macedonia.

Anahtar Kelimeler

Balkan Wars, Trauma, Ottoman Elites, Ottoman Society, Criticism

BALKAN SAVAŞLARI SONRASINDA BİR OSMANLI SUBAYININ OSMANLI TOPLUM ELEŞTİRİSİ MİLLET-İ GAYRİ MÜSELLAHA: “KAN YOK, CAN YOK, İNSAN YOK, MUKADDESÂT YOK, HÜLÂSA MEVCUDİYET YOK”

Öz

XX. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu yaklaşık yarım binyıldır hakimiyeti altında tuttuğu Balkan Yarımadası’nı
kaybetti. Balkanların kaybı, özellikle Osmanlı elitlerinde büyük bir travma yarattı. Bu travmanın en belirgin sonuçlarından
birisi, Balkan Savaşları’nda alınan yenilginin nedenlerine ve sonuçlarını anlamaya yönelik askeri, idari, siyasi, ekonomik, ahlaki
ve toplumsal alanları içeren eleştiri kültürüydü. Çalışmamızın konusu olan Millet-i Gayri Müsellaha adlı risale Balkanların
kaybedilmesinin nedenlerini Osmanlı toplumun değişik kesimlerinin imkân, potansiyel ve siyasi bilinç eksikliğinde görür. Diğer
bir deyişle Yazar’a göre Balkanların kaybı, Müslüman Türklerin bu eksiklikleri ile Balkan ayrılıkçı milliyetçilerinin planlı ve bilinçli
davranışları arasındaki büyük farkın doğal bir sonucudur. Eserin yazarı Makedonya’da Osmanlıdan bağımsızlık kazanmak için
faaliyet gösteren çetelerle mücadele etmiş, ardından Balkan Savaşlarında sonrasında I. Dünya Savaşı’nda görev yapmış en
nihayetinde Cumhuriyet Dönemi’nde yüksek dereceli askeri görevlerde bulunmuş İsmail Hakkı Akoğuz’dur. Dolayısıyla Yazarın
bir mülazım-ı evvel/üsteğmen iken Balkan Savaşları’nın hemen sonrasında yazdığı Risale, Makedonya’da bulunduğu esnada
çoğunlukla deneyimlediği kimi zamanda gözlemlediği olgu ve olaylara dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları, Travma, Osmanlı Elitleri, Osmanlı Toplumu, Eleştiri

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Satın Alınan Evrak, Tevfik Paşa Evrakı (HSD., TVP.)
• Abou-Al-Haj, R. (1988). “The Ottoman Nasihatname as a Discourse Over Morality”, (ed.) A. Temimi. Melanges Professeur Robert Mantran, Publications du Centre d'Etudes et de Recherches Ottomanes, Morisques, de Documentation et d'Information, Zaghouan, 17-30.
• Abou-El-Haj, R. (2000). Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, (çev.) O. Özel-C. Şahin, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Aydemir, Ş. S. (1970). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C.1, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Aydın, M. (1989). “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi S. 9, 209-234.
• Andonyan, A. (1999). Balkan Savaşı, (Çev.) Z. Biberyan, Aras Yayıncılık, İstanbul.
• Bayil, Y. B. (2009). “Berlin Antlaşması Sonrasında Balkanlar’da Güvenlik ve Asayiş Meselesi”, History Studies 11/ 3, 861-880.
• Beydilli, K. (1989). “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Mes’elesine Dâir”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 9, 77-99. Boyar, E. (2007) Ottomans, Turks and the Balkans: Empire Lost, Relations Altered, Taurus Academic Studies, London.
• Bozkurt, G. (2020). Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne Resepsiyon Süreci (1839- 1939), 3. Baskı, TTK Yayınları, Ankara.
• Doğan, A. (2006). Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Erıckson, E. J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans 1912-1913, Praeger, London.
• Erickson, E. J.(2003). Size Ölmeyi Emrediyorum! Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, (Çev.) T. Akad Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Fleischer, Cornell. H. (1990). From Seyhzade Korkud to Mustafa Âli: Cultural of the Ottoman Nasihatname, (Ed.) H.W. Lowry & R.S. Hattox. IIIrd Congress on The Social and economic history of Turkey, Isıs Press, İstanbul, 66-77.
• Fodor, P. (1986). “State and Society, Crisis and Reform, in 15th-17th Century Ottoman Mirror for Princes”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae V. 40, Issue:2-3, Budapest, 217-240.
• Gençoğlu, M. (2008). Osmanlı Devleti’nce Batı’ya Eğitim Amacıyla Gönderilenler (1830-1908) Bir Grup Biyografisi Araştırması, (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Georgeon, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura 1876- 1935, (Çev.) A. Er, Yurt Yayınları, Ankara.
• Ginio, E. (2022). Osmanlı Yenilgi Kültürü: Balkan Savaşları ve Sonrası, (Çev.) C. Atay, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Guze, F. (2007). Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’ndeki Muharebeler, (Çev.) Yarbay İ. Hakkı Akoğuz, ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Gürbilek, N. (2001). Kötü Çocuk Türk, Metis Yayınevi, İstanbul.
• Hakkı (Tarihsiz). Millet-i Gayri Müsellaha, Yeni Turan Matbaası, İstanbul
• Hall, R. C. (2000). Balkan Savaşları 1912-1913 1. Dünya Savaşı’nın Provası, (Çev.) M. T. Akad, Homer Yayınları, İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2000). Atatürk: Biyografik Tahlil Denemesi, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karaömerlioğlu, A. (2006). Orada Bir Köy Var Uzakta: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Koçi Bey Risalesi. (1972). (Sad.) Zuhuri Danışman, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Koloğlu, O. (1999) Reklamcılığımızın İlk Yüzyılı 1840-1940, Reklamcılar Derneği, İstanbul.
• Levend, A. S. (1962). “Siyasetnâmeler”, TDAY Belleten, Ankara, 167-194.
• Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, Der. M. Türköne-T. Önder, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mccarthy, J. (2012). Ölüm ve Sürgün, (Çev.) F. Sarıkaya, TTK Yayınları, Ankara.
• Moran, B. (2008). Türk Romanı’na Eleştirel Bakış 1, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Oktar, T. (1992). Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
• Oren, N. (1973). Revolution Administered: Agrarianism and Communism in Bulgaria, John Hopkins University Press, Baltimore.
• Özcan, A. (1981). “Balkan ve Birinci Dünya Savaşlarında Hizmeti Geçen Bir Hayır Kurumu: Müdafaa-i Milliye Cemiyeti”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 269-296.
• Öztürk, M. Y.- Keskin, N. E. (2011). “Osmanlı’da Yabancı Yatırımlar Düyûn-ı Umumiye ve Tütün Rejisi”, Memleket Siyaset Yönetim, C. 6, S.16, 116-150.
• Özvar, E. (1999). “Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C.7, S.2, 135-151.
• Polat, N. (1991) H. Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Sontag, S. (2005). Metafor Olarak Hastalık, (Çev.) O. Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
• Tekeli, İ. (1988). “Makedonya İç Devrimci Örgütü”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1806-1807.
• Tokay, G. (1995). Makedonya Meselesi, Afa Yayınları, İstanbul 1995.
• Troçki L. (1995). Balkan Savaşları, (Çev.) T. Güney, Arba Yayınları, İstanbul.
• Tüccarzade İbrahim Hilmi (2017). Balkan Harbi’ni Niçin Kaybettik, (Der. M. Yıldız-H. Akyol), İz Yayıncılık, İstanbul.
• Türkgeldi A.F. (1949). Görüp İşittiklerim, TTK Yayınları, Ankara.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi 1912-1913. (1979). Genelkurmay Atase Yayınları, Ankara.
• Uğur, A. (1992). Osmanlı Siyaset-nâmeleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• Uyar, M. (2012). “Osmanlı Askerî Rönesansı: Balkan Bozgunu ile Yüzleşmek”. Türkiye Günlüğü, S. 110, Bahar, 65-74.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1888-1922, 2. Baskı, (Haz.) E. Ş. Erdinç, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayınları, İstanbul.
• Yosmaoğlu. İ. (2013). Blood Ties: Religion, Violence, And The Politics Of Nationhood in Ottoman Macedonia 1878-1908, Cornell University Press, London.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim (31.10.2023) https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1220/60-ayet-tefsiri