TUNCELİ BÖLGESİNDE YENİ KEŞFEDİLEN İKİ KALE YERLEŞİMİ VE YENİ BİR AÇIK HAVA TAPINAK TİPİ

Yıl 2024, Sayı: 61, 361 - 370, 22.03.2024

Serkan Erdoğan , Düzgün Çakırca

https://doi.org/10.30794/pausbed.1291475

Öz

Tunceli il sınırları kapsamında 2016 yılından beri sürdürülen “Demir Çağ ve Helenistik Dönem Tunceli Yüzey Araştırması” projesi, Demir çağlara ve Antik Çağ’a ait yeni yerleşimleri saptamayı ve özellikleri hakkında yeterli bilgiye sahip olunmayan arkeolojik kalıntılara yönelik yeni veriler elde etmeyi hedeflemektedir. Yüzey araştırması projesinin 2021 sezonu kapsamında yapılan gözlem ve belgeleme çalışmaları sonucunda Tunceli yöresinde Masumu-Pak Kalesi adını taşıyan yeni bir arkeolojik yerleşim tespit edilmiş olup daha önce arkeoloji literatürüne kazandırılmış Aşağı Doluca Kalesi’nin kimi arkeolojik özellikleri irdelenmiştir. Aşağı Doluca Kalesi’nde Demir Çağ izleri yoğun iken, Masumu-Pak Kalesi’nde ise Demir Çağ ve Ortaçağ yapıları belirgindir. Masumu-Pak Kalesi ve Aşağı Doluca Kale yerleşimlerinin açık hava tapınağı olarak değerlendirilen yapılarının form ve yapılış özelliklerinin ortak özellikler taşıdığı belirlenmiştir. Her iki yerleşimdeki tapınım alanlarının temel ortak yanını, önünde bir platformun yer aldığı kayalara oyulmuş sunak olarak değerlendirilebilecek mimari elemanlar oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , Demir Çağı , Açık Hava Tapınağı , Sunak , Urartu

NEWLY DISCOVERED TWO FORTRESS SETTLEMENTS AND A NEW TYPE OF OPEN-AIR TEMPLE IN TUNCELI REGION

Öz

The “Iron Age and Hellenistic Age Tunceli Survey” project, which has been carried out within the provincial borders of Tunceli since 2016, aims to identify new settlements belonging to the Iron Age and Antiquity and to obtain new data on archaeological remains of which little information is known. As a result of the observation and documentation studies carried out within the scope of the 2021 season of the survey project, a new archaeological settlement named Masumu-Pak Fortress has been identified in the Tunceli region, and some archaeological features of the Aşağı (Lower) Doluca Fortress, which was brought to the archaeology literature before, have been examined. While the Iron Age traces are intense in Aşağı Doluca Fortress, Iron Age and Medieval structures are evident in Masumu-Pak Fortress. It has been determined that the structures considered as open-air temples in Masumu-Pak Fortress and Aşağı Doluca Fortress settlements have common features of form and construction. The main common aspect of the open-air worship areas in both settlements is the architectural elements that can be considered as an altar carved into the rocks with a platform in front of it.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , Iron Age , Altar , Open-Air Temple , Urartu

Kaynakça

• Burney, C. A. (1957). “Urartian Fortresses and Towns in the Van Region”, Anatolian Studies,7, 37 – 53.
• Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Erdoğan, S. (2015). Yazılı ve Arkeolojik Verilere Göre M.Ö. II. ve I. Binyılda Tunceli ve Bingöl Bölgesi (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdoğan, S. – Erçek, M. ve Şen, M. (2020). “Kayalıdere Kalesi 2018 -2019 Yılı Kurtarma Kazıları: İlk Notlar”, Aras Türkiye Eski Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi, 2, 19 - 37.
• Erzen, A. (1978). Çavuştepe I: M.Ö. 7. ve 6. Yüzyıl Urartu Mimarlık Anıtları ve Ortaçağ Nekropolü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Forbes, T. B. (1983). Urartian Architecture, BAR International Series 170, Oxford.
• Grekyan, Y. (2019). “The Urartian Stela in the Ancient Near Eastern Context (Preliminary Observations)”, Vishap: Between Fairy Tale and Reality, (Ed: A. Bobokhyan, A. Gilibert ve P. Hinila), Institute of Archaeology and Ethnography, Yerevan, 437 - 447.
• Hauptmann, H. (1969/1970). “Norşun-Tepe, Historische und Ergebnisse der Grabungen 1968/69”, Istanbuler Mitteilungen 19/20, 21-78.
• Kleiss, W. ve Hauptmann, H. (1976). Topographische Karte von Urartu – Verzeichnis der Fundorte und Bibliographie, Archäologische Mitteilungen aus Iran – Ergänzungsband 3, Dietrich Reimer Verlag, Berlin.
• Işık, F. (1995). Die Offenen Felsheiligtümer Urartus und ihre Beziehungen zu denen der Hethiter und Phryger, Documenta Asiana II, Gruppo Editoriale Internazionale, Roma.
• Köroğlu, K. (1996). Urartu Krallığı Dönemi’nde Elazığ (Alzi) ve Çevresi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kuvanç, R. - Işık, K. - Genç, B. ve Konyar, B. (2022). “Urartian Cult of the Stelae and New Discoveries at Aznavurtepe and Yeşilalıç (Ashotakert)”, Journal of Ancient Near Eastern Religions, 22, 55 - 88.
• Ötüken, Y. (1984). “Kappadokya Bölgesi’ndeki Kapalı Yunan Haçı Kiliselerde Resim Programı”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi III, 143 – 167.
• Özgüç, T. (1969). Altıntepe II – Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Sevin, V. ve Belli, O. (1977). “Yeşilalıç Urartu Kutsal Alanı ve Kalesi”, Anadolu Araştırmaları,4-5, 367 - 409.
• Sevin, V. (1988). “Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1986”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Ankara, 1-44.
• Sevin, V. (1989): “Elazığ – Bingöl Yüzey Araştırması” VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1987, Ankara, 451-500.
• Taş, T. - Özcan, F. (2015): “MS. 4. ve 7. Yüzyıllar Arasında Haç Motifinin Gelişimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21, 247 - 275.
• Uysal, B. (2007). “Patnos’ta Açığa Çıkarılan Urartu Stelleri”, Belleten, 71 ( 260), 5 -18.
• von Gall, H. (1967): Zu den Kleinasiatischen Treppentunneln” Archäologischer Anzeiger 1967/4, 504-527.
• Yılmaz, M. K. (2017). Kapadokya Bölgesi Bizans Dönemi Kiliselerinde Son Akşam Yemeği Konulu Duvar Resimleri (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.