DERVİŞ MEHMED EFENDİ AND RUSSIA EMBASSY REPORT (1755)

Yıl 2024, Sayı: 61, 215 - 228, 22.03.2024

Halit Baş

https://doi.org/10.30794/pausbed.1369807

Öz

The reports submitted by the sefirs (ambassadors) assigned by the Ottoman State to establish relations with other states since its establishment were called sefâretnâme. Sefâretnâmes were written about many different countries and are important documents that give information about Ottoman foreign policy. The meticulousness in the selection of ambassadors and the appointment of experienced statesmen to the post have increased the importance of these reports in terms of being a source for scientific studies. The sefâretnâmes, which have rich observations and comments about the country visited, have included developments in education, economy, technology, art and administration. Thus, it also contributed to the development and modernization of the Ottoman State. On the other hand, these reports have been important historical sources for European historians. Sefâretnâmes have been published in various forms such as articles, books, book chapters and graduate theses. In this study, the manuscript copy of Derviş Mehmed Efendi's 1755 dated Russia Sefâretnâmesi in Fatih Millet Library, numbered 829, is evaluated. The aforementioned sefâretnâme has not been analyzed and published as a separate work before. The original images and the transcribed text of the Sefâretnâme are also included in our article. Thus, it is aimed to contribute to academic studies by publishing another sefâretnâme.

Anahtar Kelimeler

Sefîr, Sefâretnâme, Derviş Mehmed, Russia

DERVİŞ MEHMED EFENDİ VE 1755 TARİHLİ RUSYA SEFÂRETNÂMESİ

Öz

Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren diğer devletlerle ilişki kurmak için görevlendirdiği sefirlerin (elçilerin), elçilik vazifesiyle ilgili sundukları raporlara sefâretnâme denilmiştir. Sefâretnâmeler, birçok farklı ülke hakkında yazılmıştır ve Osmanlı dış politikası hakkında bilgi veren önemli vesikalardandır. Elçi seçiminde titizlik gösterilmesi ve göreve tecrübeli devlet adamlarının atanması, bilimsel çalışmalara kaynak olması, bu raporların önemini ayrıca arttırmıştır. İçeriğinde gidilen ülke ile ilgili zengin gözlem ve yorumlar bulunan sefâretnâmeler eğitim, ekonomi, teknoloji, sanat, idare vb. hakkında gelişmelerden bahsettiğinden Osmanlı Devleti’nin gelişimi ve modernleşmesine de katkı sağlamıştır. Diğer taraftan bu raporlar Avrupalı tarihçiler için de önemli tarih kaynakları olmuştur. Sefâretnâmeler makale, kitap, kitap bölümü ve lisansüstü tez çalışmaları olmak üzere çeşitli şekillerde yayımlanmıştır. Bu çalışmada Derviş Mehmed Efendi’nin 1755 tarihli Rusya Sefâretnâmesi’nin Fatih Millet Kütüphanesinde 829 numara ile kayıtlı yazma nüshası değerlendirilmiştir. Söz konusu sefâretnâme daha önce müstakil olarak ele alınıp yayımlanmamıştır. Makalemize sefâretnâmenin orijinal görüntüleri ile transkript edilmiş metni de eklenmiştir. Böylelikle bir sefâretnâme daha yayımlanarak akademik çalışmalara katkı sunması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sefir, Sefâretnâme, Derviş Mehmed, Rusya

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Acar, K. (2009). Ortaçağ'dan Sovyet Devrimine Rusya, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Afyoncu, E. (2009). Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Ahıshalı, R. (2007). “Reîsülküttâb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol. 34, İstanbul, p. 546-549.
• Aktaş, N. (1991). “Âmedci”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol. 3, İstanbul, p. 12-12.
• Altuniş Gürsoy, B. (2006). “The Role of Ambassadors and Their Official Reports in the Turkish Modernization”, Bilig, No 36, p. 139-165.
• Amelicheva, M. V. (2016). The Russian Residency in Constantinople, 1700-1774: Russian-Ottoman Diplomatic Encounters. Doctoral Thesis, Georgetown University, Washington
• Arı, B. (2004). “Early Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”, Ottoman Diplomacy - Conventional or Unconventional?, A. N.Yurdusev (ed.), Macmillan, London, p. 36-65.
• Baş, H. (2022). “An Evaluation on the Observations and Activities of the Ottoman Ambassadors on the Istanbul-Petersburg Route According to the Russia Sefaretnames”, 1st International Social Science Symposium Proceeding Book, Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları, Erzurum, p. 136-152.
• Beydilli, K. (2007). “Sefaret ve Sefaretnâme Hakkında Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, Vol. 30, p. 9-30.
• Beydilli, K. (2009). “Sefâretnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Vol. 36, İstanbul, p. 289-294.
• Beydilli, K. (2022). Osmanlı'da Devletlerarası İlişkiler, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Bilim, C. (2019). Osmanlı Dış İlişkileri, Onbir Yayınları, İstanbul.
• Bilim, C. Y. (1999). “XVIII.-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Sefaretnâmeleri”, Osmanlı, Vol. 8, Güler Eren (ed.), Yeni Türkiye Yayınları Ankara, p. 205-210.
• Birsel, C. (1940). Devletler Hukuku -Giriş-, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Brisku, A. (2019). “Ottoman-Russian Relations”, Oxford Research Encyclopedia of Asian History, Oxford University Press, Oxfort, p. 1-20.
• Can, M. (2020). “Ambassador Exchange in the Ottoman State”, History Studies, No 12/1, p. 87-102.
• Çetinsaya, G. (2020). “Diplomasi: Tarihsel Giriş”, Dönüşen Diplomasi ve Türkiye, Ali Resul Usul and İsmail Yaylacı (ed.), Küre Yayınları, İstanbul, p. 15-45.
• Çiftçi, H. (2018). “Osmanlı Devleti’nin XVIII. Yüzyılda Diplomasi Alanında Geçirdiği Değişimin Diplomatik Dile Yansıması”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, p. 681-693.
• Demir, U.(2012). 1768 Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1755-1768). Doctoral Thesis, Marmara University, Institute of Turkic Studies, İstanbul.
• Derviş Mehmed Efendi. Derviş Mehmed Efendi Sefaretnâmesi. İstanbul.
• “Diplomasi”, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ ( Accessed 16 Jan 2023).
• Dönmez, A. (2010). “Kemal Paşazâde Said Bey and His Work 'Sefir ve Şehbenderler', The Pursuit of History, No 3, p. 1-34.
• Ercan, Y. (1984). “Napoleon İstilâsı Sırasında Bir Türk Diplomatının Gözü ile Viyana Şehri”, Osmanlı Araştırmaları, Vol. 4, p. 261-280.
• “Hand Mirror”, https://www.hermitagemuseum.org: https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/08.+applied+arts/113206 (Accessed 13 Jan 2023).
• Hüseyin Âgâh Bey (1312). Sefir ve Şehbenderler Hukuk ve Vezâifi, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet.
• İnalcık, H. (1964). “Reis-ül-küttâb”, MEB İslam Ansiklopedisi, Vol. 9, MEB Basımevi, İstanbul, p. 671-683.
• İnalcık, H. (1999). “Osmanlı-Rus İlişkileri 1492-1700”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, p. 25-36.
• İpşirli, M. (1995). “Elçi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol. 11, İstanbul, p. 3-15.
• İrtem, S. K. (1942). Derviş Mehmet Efendi Petersburg’da, Akşam, 15 June, p. 4.
• Kınlı, O. (2006). Osmanlı'da Modernleşme ve Diplomasi, İmge Kitabevi Yayıncılık, Ankara.
• Klein, D. (2010). “The Sultan’s Envoys Speak: The Ego in 18th-Century Ottoman Sefâretnâmes on Russia”, Many Ways of Speaking About the Self, Ralf Elger and Yavuz Köse (ed.), Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, p. 89-102.
• Kodaman, T. and E. Y. Akçay, (2010). “Diplomatic History in The Ottoman Empire From Founding to Decadence and Heritage To Turkey”, Suleyman Demirel University Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences, No 22, p. 75-92.
• Korkut, H. (2007). Osmanlı Elçileri Gözü ile Avrupa, Gökkubbe Yayıncılık, İstanbul.
• Korkut, H. (2003). “Studies on Ottoman Sefaretnames (Ambassadorial Accounts)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, No 2, p. 491-511.
• Kumkale, T. T. (1997). Tarihten Günümüze Türk Rus İlişkileri, İrfan Yayımcılık, İstanbul.
• Kurat, A. N. (2011). Türkiye ve Rusya - XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kurtaran, U. (2015). “Sultan Birinci Mahmud Dönemi Osmanlı-Rus Siyasi İlişkileri”, Belleten, No 79, p. 589-610.
• Kurtaran, U. (2022). “Westphalia Antlaşması’ndan Fransız İhtilali’ne Kadar Diplomasinin Tarihsel Gelişimi (1648-1789)”, İlçağ'dan Viyana Kongresi'ne Diplomasi, Ahmet Dönmez (ed.), Grafiker Yayınları, Ankara, p. 301-342.
• Mehmed Hâkim Efendi. Hâkim Efendi Tarihi, Vol. 1, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî, Vol. 2, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Muhbir, 25 Kanunıevvel 1283, p. 3-4.
• Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayın, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı'da Milletler ve Diplomasi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Osborne, T. (2018). “Richelieu Cardinal (1585-1642)”, The Encyclopedia of Diplomacy, p. 1-3.
• Özkan, S. H. (2007). “XVII. Yüzyılın Sonları ile XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Rus İlişkileri ve Karadeniz'in Güvenliği Meselesi”, Karadeniz Araştırmaları, No 14, p. 47-62.
• Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Vol. 3. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, Vol. 1, MEB Yayınları, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, Vol. 2, MEB Yayınları, İstanbul.
• Pritsak, O. (1999). “1491-1532 Yıllarında Osmanlı-Moskova İlişkileri”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, p. 65-71.
• “Relation de l'Ambassade du Dervich Mehemmed Efendi a Petersbourg” (1826). Journal Asiatique, p. 118-125. Riasanovsky, N. V. and M. D. Steinberg (2011). Rusya Tarihi, İnkılâp Yayınevi, İstanbul.
• Said Bey (1307). Sefirler ve Şehbenderler, Matbaa'i Ebuzziya, Kostantiniyye. Salihpaşaoğlu, Y. and Ö. T. Gümüş Boyacı (2020). “A Myth of Modern State and Sovereignty: Peace Of Westphalia”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 15, No 1, p. 191-224.
• Sander, O. (2016). Anka'nın Yükselişi ve Düşüşü, İmge Kitabevi Yayıncılık, Ankara.
• Savaş, A. İ. (2007). Osmanlı Diplomasisi, 3F Yayınevi, İstanbul.
• Söylemezoğlu, G. K. (1943). Rusya Tarihi, Kanaat Kitabevi, Ankara.
• Şemseddin Sami (2005). Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul,.
• Şahin, E. (2007). “Sefaretnames In Our Classical Literature As An Literary Genre”, Turcology Research, No 33, 2007, p. 61-68.
• Şakiroğlu, M. H. (1992). “Balyos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol. 5, p. 43-47.
• Talbot, M. and P. McCluskey (2016). “Introduction: Contacts, Encounters, Practices: Ottoman-European Diplomacy”, The Journal of Ottoman Etudies, No 48, p. 269-276.
• Topaktaş, H. (2014). Osmanlı Lehistan Diplomatik İlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Tuncer, H. and H. Tuncer (1998). Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Ümit Yayıncılık, Ankara.
• Turan, N. S. (2004). “The Changing of Western Image in the Ottoman Diplomacy and the Influence of the Ambassadors”, Trakya University Journal of Social Science, Vol. 6, No 2, 2004, p. 57-86.
• Unat, F. R. (2008). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi, Vol. 4, Chapter 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Vernadsky, G. (2009). Rusya Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Versan, R. (1995). “Tarih Boyunca ve Günümüzde Diplomasi”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No 10, p. 89-96.
• Western European Jewellery. https://www.hermitagemuseum.org/: https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/explore/collections/master/sub/!ut/p/z1/xZJNb8IwDIb_ynbgGDkhbdoeAwKxSt3GgNHkgkobSqc25SMraL9 KbdJY9XGYT7Zsq3Hev2ChBikTpoiT0xR66S0tZBs9cQ5I3SIQz-YjDF3RuMpj-jzbM7gFSTIUucgzKFNd2mRgWCYsE1GAuTQNUMO8SkKGPUQJZ (Accessed 13 Apr 2023).
• Yalçınkaya, M. A. (1996). “Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Defteri”, OTAM, No 7, p. 319-338.
• Yalçınkaya, M. A. (2001). “Türk Diplomasisinin Modernleşmesinde Reisülkittab Mehmed Raşid Efendi'nin Rolü”, Osmanlı Araştırmaları, No 21, p. 109-134.
• Yeşilyurt, E. (2017). Osmanlı Sefirlerinin Gözünden Rusya, Master Thesis, Ordu University, Institute of Social Sciences, Ordu.
• Yörük, A. A. (2006). “The First Law Dictionaries of Turkey (1870-1928)”, Journal of Turkish Legal History, No 2, p. 99-128. Yurdusev, A. N. (2004). “The Ottoman Attitude Toward Diplomacy”, Ottoman Diplomacy - Conventional or Unconventional?, A. N. Yurdusev (ed.), Macmillan, London, p. 5-35.