DARBELERİN ABC(Ş)’Sİ ARJANTİN, BREZİLYA, ŞİLİ (CHILE) VE TÜRKİYE ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: 61, 169 - 190, 22.03.2024

Gözde Müşerref Gezgüç Kaya

https://doi.org/10.30794/pausbed.1385570

Öz

Askeri darbeler ülkelerin siyasi tarihlerinde dönüm noktasıdır. Karşılaştırmalı siyaset açısından da darbeler önemli siyasal olayların başında gelmektedir. Farklı ülkelerde meydana gelen darbeleri karşılaştırmak darbeler tarihini anlamak ve yorumlamak açısından önemlidir. Türkiye’deki darbeler açısından geniş bir literatür bulunurken, farklı ülkelerde meydana gelen darbeleri karşılaştırmalı bir yöntemle değerlendiren çalışmalar azdır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve Latin Amerika’da, aynı dönemde yaşanan askeri darbelerin ne gibi benzerliklerinin ve farklılıklarının olduğunu ortaya koymaktır. Çalışma kapsamında Latin Amerika’da darbelerin ABC’si (Argentina-Brazil-Chile) olarak değerlendirilebilecek Arjantin, Brezilya ve Şili ile Türkiye karşılaştırılacaktır. Karşılaştırmaya konu olan darbeler, Arjantin 1976, Brezilya 1964, Şili 1973 ve Türkiye 1980 askeri darbeleridir. Bu darbeler, Dönemini/devrini, Arka planını/altyapısını, Retoriğini, Bürokrasisini, Ekonomik yorumu ve Etkisi olmak üzere belirlenen referans noktaları üzerinden değerlendirilmiştir. Referans noktaları “DARBE” ismi verilen bir modele dönüştürülmüştür. Bu modelin daha sonra benzer çalışmalarda fayda sağlayabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Askeri darbe, Latin Amerika, Arjantin, Brezilya, Şili, Türkiye, karşılaştırmalı siyaset

THE ABC OF MILITARY COUPS IN ARGENTINA, BRAZIL, CHILE, AND TÜRKİYE: A COMPARATIVE ANALYSIS

Öz

Military coups are turning points in the political history of countries. In comparative politics, coups are among the most important political events. Comparing coups in different countries is important for understanding and interpreting the history of coups. While there is a large literature on coups in Türkiye, there are few studies that evaluate coups in different countries with a comparative method. The aim of this study is to identify the similarities and differences between military coups in Türkiye and Latin America during the same period. The study compares Argentina, Brazil and Chile, which can be considered as the ABC of coups in Latin America (Argentina-Brazil-Chile), with Türkiye. The coups compared are the military coups in Argentina in 1976, Brazil in 1964, Chile in 1973 and Türkiye in 1980. These coups were evaluated according to the following reference points: Period/era, background/infrastructure, rhetoric, bureaucracy, economic interpretation, and impact. These reference points were transformed into a model called "DARBE" (the original named DARBE which abbreviation for the initials of these reference point in Turkish). It is believed that this model may be useful for similar studies in the future.

Anahtar Kelimeler

Military Coup, Latin America, Argentina, Brasil, Chile, Turkey, comparative politics

Kaynakça

• Balcı, M. (1967). İhtilaller ve Darbeler Tarihi, 2.baskı, Cem, İstanbul.
• Balta, E. (2016, 22 Temmuz). “Darbe Neden Olur?”, Birikim Dergisi. Elde edilme tarihi: 12 Ekim 2016, http://www.birikimdergisi.com/haftalik/7818/darbe-neden-olur#.WItWdRjBJ0t
• Battaglino, J. M., (2005). Cycles of Civil-Military Relations in Argentina- A Framework Analysis. Working Paper 125. Universidad de Belgrano.
• Besong, V. (2005). Coup d’etats in Africa: The Emergence, Prevalence and Eradication. Stanford University, California.
• Bianet, Şili ve Brezilya Darbecileriyle Hesaplaşıyor, Elde edilme tarihi: 6 Haziran 2017, http://bianet.org/bianet/insan-haklari/101463-sili-ve-brezilya-darbecileriyle- hesaplasiyor
• Birdişli, F. (2013). “Sivil Asker İlişkileri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat, (Ed: A. Karadağ), Orion, Ankara.
• Candan, K., T. (2014). Neoliberal Laboratuar: Şili Türkiye ile Benzerlikler, Farklar, Kıyaslar. Notabene, Ankara.
• Caramani, D. (2017). Introduction to Comparative Politics, Comparative Politics, (Ed: D. Caramani), Oxford University Press, Oxford.
• Cemal, H. (2013). İyi Darbe, Kötü Darbe! T24. Elde edilme tarihi: 21 Ekim 2016, http://t24.com.tr/yazarlar/hasan-cemal/iyidarbe-kotu-darbe,7024
• Çelikkan, M. (2014). Hakikat Komisyonları, İstanbul: Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Anadolu Kültür, Elde edilme tarihi: 12 Nisan 2017, http://hakikatadalethafiza.org/wpcontent/uploads/2014/12/Hakikat-Komisyonlar%C4%B1.pdf
• Drake, P. (2003). “Chile, 1930-1958”, Chile Since Independence, (Ed: L. Bethell), Cambridge University Press, Cambridge.
• Erman, K. (2013). SSCB’nin Latin Amerika Politikaları ve Günümüze Yansımaları. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Elde edilme tarihi: 27 Ekim 2016, http://www.21yyte.org/arastirma/amerikaarastirmalari-merkezi/2013/08/25/7171/sscbnin-latin-amerika-politikasi-vegunumuze-yansimalari
• Finer, S. E. (2009). The Man on Horseback: The Role of Military in Politics, 5.Baskı, Transaction Publishers, New Brunswick (USA).
• Gerger, H. (1986). Pinochet: “Kapitalizmin, Dünü, Bugünü, Yarını, Özü”, Çağdaş Liderler Ansiklopedisi. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Gill, L. (2009). Darbeciler Okulu, (Çev: B. Erdoğan), Sosyal İnsan, İstanbul.
• Gönenç, L. (2011). Anayasa Yapımı. TEPAV Anayasa Çalışma Metinleri. Elde edilme tarihi: 25 Ekim 2016, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1317886508-3.Anayasa_Yapimi.pdf
• Gunther, J. (1971). Güney Amerika Gerçeği, (Çev: A. Saydar), Geçiş, İstanbul.
• Gülalp, H. (1993). Kapitalizm Sınıflar Ve Devlet, Belge, İstanbul.
• Haggard, S., Kaufman, R.R. (1997). “The Political Economy of Democratic Transitions”, Comparative Politics, Vol. 29, No. 3, 263-283.
• Handelman, H. (2004). Üçüncü Dünyanın Meydan Okuyan İlerleyişi, (S. Yıldız ve K. Kaya, Çev.), Kaknüs, İstanbul.
• Harvey, D. (2007). “Neoliberalism as Creative Destruction”, The ANNALS of the American Academy Political and Social Science, 610, 22-44.
• Heywood, A. (2010). Siyaset, (Özipek vd, Çev.) 3.baskı, Adres, Ankara.
• Huntington, S. P. (1993). Üçüncü Dalga. (Çev: E. Özbudun), Yetkin, Ankara.
• Huntington, S. P. (2004). Asker ve Devlet: Sivil-Asker İlişkilerinin Kuram ve Siyasası, (Çev: K. U. Kızılaslan), Salyangoz, İstanbul.
• İba, Ş. (1998). Ordu Devlet Siyaset. Çiviyazıları, İstanbul.
• Kaynak, M. (2006). Darbeli Demokrasi, Timaş, İstanbul.
• Keech, W., R. (2004). Democracy, Dictatorship and Economic Performance in Chile. Paper presented at the Latin American Meeting of the Econometric Society, Santiago, Chile. Elde edilme tarihi: 8 Ağustos 2016 http://fmwww.bc.edu/repec/esLATM04/up.7151.1083008433.pdf
• Kılıç, M. (2013). Soğuk Savaş’tan Bugüne Darbeler ve Devrimler, 1.cilt. Cem, İstanbul.
• Linz, J., J. ve Stepan A. (1974). The Breakdown of Democratic Regimes, Crisis, Breakdown and Reequilibration, The John Hopkins University Press, Baltimore and London.
• Lombardi, B. (1997). “The Return of the Reluctant Generals?”, Political Science Quarterly, Vol. 112, No. 2, Summer, 191-215.
• Luttwak, E. (1996). Bir Uzmanın Gözüyle Darbe, (Çev: E. İ. Polat) Yaba, Ankara.
• Marx, K. (2016). Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i, (Çev: E. Özalp), Yordam, İstanbul.
• Maviş, V. (2016). “Yapıcı Adalet Yaklaşımı Olarak Hakikat Komisyonları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 349-392.
• Miguens, J. E. (1970/71). “The New Latin American Military Coup”, Studies in Comparative International Development, 6(1), 3-15.
• Nordlinger, E., A. (1977). Soldiers in Politics: Military Coups and Governments, Prentice Hall, New Jersey.
• O'Donnell, G. A. (1979). Modernization and Bureaucratic-Authoritarianism: Studies in South American Politics, Institute of International Studies University of California, Berkeley
• Örs, B. (1996). Türkiye'de Askeri Darbeler Bir Açıklama Modeli. Der, İstanbul."
• Özbudun, E. (1993). Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, Bilgi, İstanbul.
• Özdağ, Ü. (1997). Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut, İstanbul.
• Özkan, M. (2021). “Latin Amerika Askeri Darbeleri: Nedenleri, Sonuçları ve Etkileri”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 4(2), 371-390.
• Pereira, A., W. (2003). “Political Justice under Authoritarian Regimes in Argentina, Brazil, and Chile”, Human Right Review, 4(2), 27-47.
• Pion-Berlin, D. (2011). “Turkish Civil Military Relations: A Latin American Comparison”, Turkish Studies, 12 (2), 293-304.
• Postacı, A. (2012). The Military Interventions of 1976 in Argentina and 1980 in Turkey: An Analysis and Comparison of the Civil-Military Relations. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Powell, J. M. ve Thyne, C., L. (2011). Global İnstances of Coups From 1950 to 2010: A New Dataset. Journal of Peace Research. 48 (2), 249-259.
• Reid, M. (2014). Brazil: The Troubled Rise of a Global Power. USA: Yale University Press. Elde edilme tarihi: 7 Eylül 2016 http://library.brown.edu/create/fivecenturiesofchange/chapters/chapter-6/presidents/joao-goulart/
• Rojas, J. (1985). Şili: Dün ve Bugün, (Çev. Y. Öner), Latin Amerika’da Militarizm, Devlet ve Demokrasi Dosyası. Dünya Sorunları Dizisi-2, (Der. R. Zarakolu, Ş. Akçar), Alan Yayıncılık, İstanbul.
• Rouquie, A. (1986). Latin Amerika’da Askeri Devlet, (Çev: C. Akalın), (Düz: Ş. Tekeli), Alan Yayıncılık, İstanbul. Sampford, C. (2010). “Making Coups History”, World Politics Review, (22), s. 1-10.
• Sartori, G. (1991). “Comparing and Miscomparing”, Journal of Theoretical Politics, vol 3, 243-257.
• Serra, N. (2011). Demokratikleşme Sürecinde Ordu Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Reformu Üzerine Düşünceler, (Çev: Ş. Tokel) İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sever, A. (2012). Darbe Zenginleri de Hesap Vermeli, elde edilme tarihi 24 Ekim 2016 http://latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=3776.
• Skidmore, T., E. (1988). The Politics of Military Rule in Brazil, 1964-1985, Oxford University Press, New York. SOA Watch, Elde edilme tarihi: 23/10/2016, http://www.soaw.org/index.php
• Thomson, A. (2010). An Introduction to African Politics, Routledge, London.
• Topal, A. (2008). Latin Amerika’yı Anlamak, Yordam Kitap, İstanbul.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2012). Türkiye Büyük Millet Meclisi Darbeleri Ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu Raporu.
• Utku, O. (2014). “Darbe-Muharref Bir Kavram”, Birikim Dergisi, Elde edilme tarihi: 5 Ocak 2017, http://www.birikimdergisi.com/guncel-yazilar/529/darbe-muharref-bir-kavram#.WIpKl7HBJ0s
• Ünsaldı, L. (2008). Türkiye'de Asker ve Siyaset. (O. Türkay, Çev.), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Valenzuela, J.S. (1990, December). Democratic Consolidation In Post-Transitional Settings: Notion, Process, and Facilitating Conditions. Kellogg Institute, Working Paper, 150. Elde edilme tarihi: 20 Aralık 2016, https://kellogg.nd.edu/publications/workingpapers/WPS/150.pdf
• Yarımoğlu, S. (2022). “Pretoryenizmin Sürekliliği Açısından Latin Amerika ve Türkiye’deki Askeri Darbeler: 1960-1980”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 5(1), 93-107.