İRAN İSLAM CUMHURİYETİ DIŞ POLITIKASINDA ŞİİLİĞİN ROLÜ

Yıl 2024, Sayı: 62, 333 - 352, 16.05.2024

Oğuz Can Caferoğlu , Serkan Ünal

https://doi.org/10.30794/pausbed.1308917

Öz

1979 İran Devrimi sadece İran'ın iç siyasi yapısını değil, aynı zamanda ülkenin dış politikasını da belli bir Şii İslam anlayışı çerçevesinde şekillendirmiştir. Bu bağlamda açıklayıcı durum çalışması yöntemini kullanan bu çalışma Devrim sonrası İran İslam Cumhuriyeti dış politikasında Şiiliğin etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Öncelikle İran İslam Cumhuriyeti'nin dış politika yapım süreci ve çeşitli unsurları, Cumhuriyetin kurucusu Dini Lider Humeyni'nin görüşleri çerçevesinde ele alınmış, akabinde Şiiliğin İran dış politikasındaki etkisi politikanın aktif uygulandığı bölgeler üzerinden tartışılmıştır. Bu çalışma Şiiliğin İran’ın dış politikasında son derece etkili olduğunu ortaya koymakla birlikte ülkenin dış politik yaklaşımlarının tamamen Şiilik eksenli olmadığını, kimi zaman reel politik bir yaklaşımı da içerdiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Şiilik, İran dış politikası, Humeyni, reelpolitik

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

THE ROLE OF SHIISM IN THE FOREIGN POLICY OF THE ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN

Öz

The Iranian Revolution of 1979 caused Iran to shape its foreign policy along with its domestic political structure, within the framework of a certain Shiite understanding of Islam. Within this context and through the use of the explanatory case study method, this study aims to examine the effect of Shiism within the foreign policy of the post-Revolution Islamic Republic of Iran. First, the foreign policy-making process of the Islamic Republic of Iran and its various elements were discussed within the framework of the views of the Republic’s founder, the Supreme Leader Khomeini. Second, the effect of Shiism within and on Iranian foreign policy and affected regions will be explored and discussed. This study reports that Shiism is the most significant determining element in Iran’s foreign policy following the 1979 Revolution, that the country’s foreign policy approaches are not entirely Shiism-oriented, that there are deviations from this strictly Shiite approach, and that Iran’s foreign policy also includes realpolitik approaches.

Anahtar Kelimeler

Iran, Shiism, Iran’s foreign policy, Khomeini, realpolitik

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Aarabi, K. (2020). Beyond Borders: The Expansionist Ideology of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps. Tony Blair Institute for Global Change, 4.
• Adıbelli, B. (2012). Doğu-Batı Yol Ayrımında İran: İdeoloji, Devlet ve Dış Politika, Bilim Gönül Yayınları, İstanbul.
• Adıbelli, B. (2017). Pax Persica: İran Jeopolitiği, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Alavi S. A. (2019). Iran and Palestine: Past, Present, Future, Routledge, London.
• Algar, H. (1969). Religion and State in Iran, 1785–1906: The Role of the Ulama in the Qajar Period. Berkeley: University of California Press.
• Algar, H. (2009). “A Short Biography”, Imam Khomeini: Life, Thought and Legacy, (Ed: A. Koya), Islamic Book Trust, Kuala Lumpur, 19–60.
• Al-Kaisi, M. (2019). “The Development of Politico-religious Movements: A General Overview”, Arabic Heritage in the Post-Abbasid Period, (Ed: I. Nsiri), Cambridge Scholars Publishing, UK, 123–139.
• Almond, G. A. Appleby, R. S. and Sivan, E. (2003). Strong Religion: The Rise of Fundamentalisms around the World, The University of Chicago Press, Chicago.
• Alsulami, M. & Elghonemi, A. E. (2016). The Shiite Geopolitics Present and Future. Journal for Iranian Studies. (1), 30–59.
• Ametbek, D. (2021). İran Vakıfları: Dış Politika Arkasındaki Yumuşak Güç, Astana Yayınları, Ankara.
• Asa, A. F. (2020). “Misak’tan Yeni Belge’ye Hamas ve Değişim”, Araştırma 115, İNSAMER.
• Ayhan, V. (2013). “Bahreyn’de Arap Kışı: Şiilerin Demokrasi Mücadelesi”, Mülkiye Dergisi, 35/272, 119–136.
• Bahgat, G. (1999). “Peace in the Persian Gulf: The Shii’s dimension”, Peace & Change, 24/1, 76–90.
• Bardos, G. N. (2013). “Iran in the Balkans: A History and a Forecast”, World Affairs, 175/5, 59–66.
• Bingöl, V. (2013). Ortadoğu Satrancından Yeni Oyun: Sünni-Şii Çatışması, Orion Kitabevi, Ankara.
• Berkolli, L. (2021, September 17). “Iran’s Cultural Hegemony in Western Balkans”, İRAM (Center for Iranian Studies), Analysis. https://iramcenter.org/en/irans-cultural-hegemony-in-western-balkans
• Central Intelligence Agency (2023a) The World Factbook: Iran. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023b) The World Factbook: Syria. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023c) The World Factbook: Afghanistan. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023d) The World Factbook: India https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023e) The World Factbook: Nigeria. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/nigeria/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023f) The World Factbook, Albania. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/albania/#people-and-society
• Central Intelligence Agency (2023g) The World Factbook, Bosnia and Herzegovina. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bosnia-and-herzegovina/#people-and-society
• Chehabi, H. E. and Mneimneh, H. I. (2006). “Five Centuries of Lebanese–Iranian Encounters”, Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years, (Ed: H. E. Chehabi), The Centre for Lebanese Studies and IB Tauris Publishers, Oxford and London, 1–47.
• Çoban Oran, F. (2017). “Uluslararası İlişkiler Çalışmalarında Din: Amaç, Kapsam, Teori”, 21. Yüzyılda Din ve Uluslararası İlişkilerdeki Dönüşüm, (Ed: F. Çoban Oran), Sentez Yayıncılık, Ankara, 1–15.
• Cottam, R. W. (1979). Nationalism in Iran: Updated Throught 1978, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh.
• Deniz, Y. (2018). “Orta Doğu’da Vehhabi-Şii Mücadelesi”, TESAM Akademi Dergisi, 5/1, 63–95.
• Doukhan, D. (2016, January 12). “Winds of War in Nigeria and the ‘Tropical Shi’ism Zone”, International Institute for Counter-Terrorism. https://www.ict.org.il/UserFiles/ICT-War-Nigeria-Doukhan-Jan16.pdf
• Dvorakova T (2020, May 17) “How Iran uses cultural centers to expand its influence in Latin America”, Radio Farda. https://en.radiofarda.com/a/how-iran-uses-cultural-centers-to-expand-its-influence-in-latin-america/30617121.html
• Efegil, E. (2012). “İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”, Middle Eastern Analysis/Orta Doğu Analiz, 4/48, 53–68.
• Elad-Altman, I. (2007). “The Sunni-Shi’a Conversion Controversy”, Current Trends in Islamist Ideology, 5, 1–11.
• Elias, F. and Erol, M. S. (2021). İslam Devrimi Sonrasında İran Dış Politikasının Ummu’l Kura Teorisi Bağlamında Analizi. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 5(1), 361–385.
• Emeç A (2020, May 6) “İran’ın Ortadoğu’daki Stratejisi: ‘Şii Hilali’ndeki Ülkeler”, Stratejik Ortak. https://stratejikortak.com/2020/05/iran-ortadogu-strateji-sii-hilali.html
• Ethirajan, A. (2016, Mayıs 21) “India's Narendra Modi woos Iranian leaders”, BBC News. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-36329915
• Güleç, C. (2018). “Dış politika Analizinde Karar Verme Süreci ve Karar Verme Modelleri”, ÇOMÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3/1, 79–102.
• Gündoğan, E. (2011). “Geçmişten Bugüne İran İslam Devrimi: Genel Değerlendirme”, Ortadoğu Analiz, 3(29) 98–99.
• Gündoğan, E. (2016). İran ve Ortadoğu, Adres Yayınları, Ankara.
• Güneş, E. (2019). “Şii Jeopolitiğinde Türkiye ile İran’ın Güç Mücadelesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74/1, 57–88.
• Gürses, E. (2013). “Mackinder ve Mackinderci Jeopolitik”, Tarihin Coğrafi Kalbi, (Au: H. J. Mackinder, Prep: K. Yılmaz), Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 7–26.
• Hafeziniya, M. (2017). İran Jeopoliliği ve Siyasi Coğrafyası, İraniyat Yayınları, Ankara.
• Hamanei, A. (2018). İran Gerçeği: Konuşmalarından Derlemeler, (Trans: İ. Bendiderya), Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Harris, W. (2015). “Syria’s Firestorm: Where from? Where to”, Middle Eastern Studies, 6/2, 8–26.
• Haynes, J. (2009). “Conflict, Conflict Resolution and Peace-building: The Role of Religion in Mozambique, Nigeria and Cambodia”, Commonwealth & Comparative Politics, 47/1, 52–75.
• Hinnebusch, R. (2003). The International Politics of the Middle East, Manchester University Press.
• Humeyni, İ. (1991). Konuşmalar, Objektif Yayınları, İstanbul.
• Humeyni, İ. (1992). Mustaz’af Müstekbir, (Trans: S. İslam), Objektif Yayınları, İstanbul.
• Humeyni, R., (1991). İslam’da Devlet, (Trans: Objektif Yayınları), Objektif Yayınları, İstanbul.
• Hunter, S. (1990). Iran and the World: Continuity in a Revolutionary Decade, Indiana University Press, Bloomington.
• Huntington, S. P. (1993). “The Clash of Civilizations”, Foreign Affairs, 72/3, 22–49.
• “İhvan'dan uzaklaşan Hamas İran ve Hizbullah ile yakınlaşıyor”, (2019, June 13). Şarkül Avsat, https://turkish.aawsat.com/home/article/1765806/ihvandan-uzaklaşan-hamas-iran-ve-hizbullah-ile-yakınlaşıyor
• “Iran Officials Weigh in on US Protests”, (2020, June 1). Al-Monitor. https://www.al-monitor.com/originals/2020/06/iran-officials-comment-protests-us-blm-trump-zarif-mousavi.html
• “Iran President’s India visit: Rouhani calls for unity among Muslims”, (2018, February 16) Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/india-news/iran-president-s-india-visit-rouhani-calls-for-unity-among-muslims/story-POhOt6vVlTULvsXAe9fcAO.html
• “Iran to Continue Supporting Lebanon’s Nation, Army, Resistance: FM”, (2021, October 7). Tasnim News Agency. https://www.tasnimnews.com/en/news/2021/10/07/2585320/iran-to-continue-supporting-lebanon-s-nation-army-resistance-fm
• “Katar, Körfez ülkelerini İran'la diyaloğa davet etti”, (2021, January 19) Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/302596/d%C3%BCnya/katar-k%C3%B6rfez-%C3%BClkelerini-i%CC%87ranla-diyalo%C4%9Fa-davet-etti
• Juergensmeyer, M. (1993). The New Cold War?: Religious Nationalism Confronts the Secular State, University of California Press, Berkeley.
• Juergensmeyer, M. (2008). Global Rebellion: Religious Challenges to the Secular State, from Christian Militias to Al-Qaeda, University of California Press, Berkeley.
• Kamadan, Y. S. (2022, November 10). “İran’ın Suriye’deki Yumuşak Varlığı”, GZT Mecra. https://www.gzt.com/mecra/iranin-suriyedeki-yumusak-varligi-3600014
• Karakaya-Stump, A. (2015). Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık: Alevi Kaynaklarını, Tarihini ve Tarihyazımını Yeniden Düşünmek, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• “Khamenei: U.S. would overthrow Iranian government if it could-media”, (2014, February 8). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-iran-usa-leader-idUSBREA170CT20140208
• Khomeini, I. (1981). Islam and Revolution: Writings and Declarations of Imam Khomeini, (Trans: H. Algar), Mizan Press, London.
• Kılıç, M. Gök, M. and Keskin, G. F. (2018). “Kuruluşundan Günümüze Irak’ın Şii Milis Gücü Haşdi Şabi”, Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 2/1, 46–63.
• Koç, E. (2020). Ortadoğu Siyasetinde İran ve Suudi Arabistan İlişkileri: Devlet, Kimlik, Mezhep ve Rol, Dora Yayınevi, Bursa.
• Lim, K. (2015). “National Security Decision-making in Iran”, Comparative Strategy, 34/2, 149–168.
• Metkin, K. (2016). “İran Devrimi ve ABD Dış Politikasına Etkileri: Humeyni Dönemi”, Yeni Türkiye Orta Doğu Özel Sayısı IV, 4/85, 93–107.
• Oktav, Ö. Z. (2011). Basra Körfezi’nin Değişen Dinamikleri: İran-ABD-Suudi Arabistan İlişkileri, Beta Yayınları, İstanbul.
• Öğüt, Ö. (2019). Makbul Alevilik: Bir Asimilasyon Modeli, Nika Yayınevi, İstanbul.
• Ramazani, R. K. (1980). “Iran's Revolution: Patterns, Problems and Prospects”, International Affairs, 56/3, 443–457.
• Ramazani, R. K. (1983). “Khumayni’s Islam in Iran’s Foreign Policy”, Islam in Foreign Policy, (Ed: AI Dawisha) Cambridge University Press, Cambridge, 9–32.
• Ramazani, R. K. (1986). Revolutionary Iran: Challenge and Response in the Middle East, Johns Hopkins University Press, Baltimore and London.
• Ramazani, R. K. (2013). Independence without Freedom: Iran’s Foreign Policy, University of Virginia Press, Charlottesville and London.
• Rigiderakhshan, M. (2020). “İran’ın Dış Politika Kimliğini Oluşturan Faktörler”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5/1, 390–410.
• Rose, E. (2016, November 9). “Concerns grow over Bosnian Shia-Sunni divide”, Balkan Insight. https://balkaninsight.com/2016/11/09/concerns-grow-of-sunni-shia-divide-in-bosnia-11-02-2016
• Saeidi, A. A. (2004). “The Accountability of Para-governmental Organizations (Bonyads): The Case of Iranian Foundations”, Iranian Studies, 37/3, 479–498.
• Salvin, E. (2014, March 5). “Iran emphasizes nuclear reconciliation, criticizes US military posture in Persian Gulf”, Stars and Stripes. https://www.stripes.com/news/iran-emphasizes-nuclear-reconciliation-criticizes-us-military-posture-in-persian-gulf-1.271204
• Sandıklı, A. and Salihi, E. (2011). “İran, Şii Hilali ve Arap Baharı”, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi, Rapor, 35, İstanbul.
• Sarıkaya, Y. (2012). “Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür”, Türk Akademisi Dış Politika Araştırmaları Merkezi Raporu, 2, TASAV, Ankara.
• Smyth, P. (2013). “From Karbala to Sayyida Zaynab: Iraqi Fighters in Syria’s Shi`a Militias”, CTC Sentinel, 6/2, 28–32.
• Sowel, K. H. (2015, April 23). “The Rise of Iraq’s Militia State”, Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/sada/59888
• Şahin, M. (2006). “Şii Jeopolitiği: İran için Fırsatlar ve Engeller”, Akademik Orta Doğu, 1/1, 39–55.
• Şahin, M. (2008). “İran Dış Politikasının Dini Retoriği”, Akademik Orta Doğu, 2/2, 9–20.
• Şahin, T. Y. (2011). Uluslararası Politikada Orta Doğu, Barış Kitabevi, Ankara.
• “Kuwait says relations with Iran are ‘excellent’”, (2014, February 12). The National. https://www.thenationalnews.com/world/gcc/kuwait-says-relations-with-iran-are-excellent-1.596101
• Tangaza, H. S. (2019, August 5). “Islamic Movement in Nigeria: The Iranian-inspired Shia Group”, BBC News. https://www.bbc.com/news/world-africa-49175639
• Tüysüzoğlu, G. (2017). “İran’ın Artan Bölgesel Etkinliği ve Yaşanan Krizler Özelindeki Uygulamaları”, ANKASAM, 17/3, Analysis.
• Uyar, M. (2000). “Velâyet-i Fakîh'in Ortaya Çıkması ve Değerlendirilmesi”, Dini Araştırmalar Dergisi, 2/6, 77–98.
• Wastnidge, E. (2014). “The Modalities of Iranian Soft Power: From Cultural Diplomacy to Soft War”, Politics, 35/3-4, 364–377.
• Wastnidge, E. (2020). “Iran’s Own ‘War on Terror’: Iranian Foreign Policy towards Syria and Iraq during the Rouhani Era”, Foreign Policy of Iran under President Hassan Rouhani's First Term (2013–2017), (Ed: L. Zaccara), Palgrave MacMillani, Singapore, 107–129.
• “World Religions: What People Believe and Where”, (2023, February 13). Infoplease https://www.infoplease.com/world/social-statistics/world-religions
• Yeğin, A. (2017). İran’ın Bölgesel Faaliyetleri ve Güç Unsurları, SETA Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, K. (2021, October 15). “İran ve Taliban”, İNSAMER, Analysis, 1–12 https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/kubra-yilmaz-iran-ve-taliban.pdf
• Yeşiltaş, M. and Duran, B. (2018). Ortadoğu’da Devlet Dışı Silahlı Örgütler, SETA Yayınları, İstanbul.