ADIYAMAN YÖRESİ AĞIZLARINDAKİ ATASÖZLERİNE KATKILAR

Yıl 2024, Sayı: 63, 291 - 296, 22.07.2024

Sunay Deniz

https://doi.org/10.30794/pausbed.1429865

Öz

Atasözleri, milletin yüzyıllarca süren hayat tecrübelerine dayanan değer yargılarını dile getiren kültürel miraslardır. Başlangıçta sözlü olarak yaygınlaşan, yazının kullanılmaya başlamasıyla da bir kısmı yazılı metinlerde yer alan ve milletin tecrübelere dayalı değer yargılarını özlü şekilde ifade eden kalıplaşmış sözlerdir. Uzun ve köklü bir geçmişe sahip olan, ilk çıkış yeri ve kaynağı tam olarak bilinmeyen atasözleri, Türk dilinin söz varlığında önemli bir yere sahiptir. Bir milletin dünden bugüne her konudaki deneyimlerini, bakış açısını, düşünüş ve yaşayış şeklini, olayları algılayıp değerlendirerek dile getirme biçimini yansıtan kıymetli dil verileridir. Atasözleri daha çok sözlü kültüre dayandıkları için ağızlarda ortaya çıkıp yaygınlaşmakta ve dilden dile söylenerek şekillenmektedir. Derleme yaptığımız Adıyaman ili Gölbaşı ilçesi Yukarı Çöplü köyünde pek çok konuda söylenmiş ve kayda geçmeyi bekleyen birbirinden ilginç atasözleri mevcuttur.
Bu çalışmada, Adıyaman ilinin Gölbaşı ilçesi Yukarı Çöplü köyünde yaşları 70-90 aralığında ikisi hiç okuma yazma bilmeyen diğerleri ise ilkokulu dışardan bitirmiş köy sakinleriyle görüşülmüş ve ilgili çalışmalarda aynı şekilde yer almayan 30 atasözü kayda geçirilmiştir. Kayda geçirdiğimiz atasözlerinin karşısına hangi durumlar için kullanıldıkları, anlamları ve varsa bazı sözcüklerdeki yazı dilinden farklı ses özellikleri de verilmiştir. Anlamı bilinmeyen sözcükler de kaynaklar verilerek tanıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, ağızlar, söz varlığı, Adıyaman ili ağızları

CONTRIBUTION TO THE PROVERBS IN THE DIALECTS OF ADIYAMAN REGION

Öz

Proverbs are cultural heritages that express the nation's value judgments based on centuries of life experiences. They are stereotyped sayings that initially became widespread orally, some of which were included in written texts with the introduction of writing, and which succinctly express the nation's value judgments based on experience. Proverbs, which have a long and deep-rooted history and whose origin and source are unknown, have an important place in the vocabulary of the Turkish language. They are valuable linguistic data reflecting a nation's experience,perspective, way of thinking and living, and the way it perceives and evaluates events and expresses them. Since proverbs are mostly based on oral culture, they emerge and spread in dialects and are shaped by being spoken from language to language. In Yukarı Çöplü Village of Gölbaşı District of Adıyaman Province, where we conducted a compilation, there are many beautiful proverbs on many subjects waiting to be recorded.
In this study, in the village of Yukarı Çöplü in Gölbaşı district of Adıyaman province, between the ages of 70 and 90, two of whom are illiterate and the others who have completed primary school outside the village were interviewed, and 30 proverbs that were not included in the relevant studies were recorded. The situations for which they are used, their meanings, and, if any, the phonetic features different from the written language in some words are also given against the proverbs we have recorded. Words with unknown meanings are also witnessed with references.

Anahtar Kelimeler

Proverbs, dialects, vocabulary, dialects of Adıyaman province

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim 3, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Aksan, D. (2014). Anadilimizin Söz Denizinde, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Aksoy, Ö. A. (1981). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1- Atasözleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Alkayış, M. F. (2019). Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler 2, Hiper Yayın, İstanbul.
• Alkayış, M. F. (2021). Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler 1, Hiper Yayın, İstanbul.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler - Atasözleri, Doğan Kardeş Matbaacılık, İstanbul.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Parlatır, İ. (2007). Atasözleri, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Telli, B. ve Bulduk, T. B. (2018). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı, Gazi Kitabevi, Ankara.
• (2019). Derleme Sözlüğü Ⅱ C-D, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• (2019). Derleme Sözlüğü Ⅳ I-N, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• (2023). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KAYNAK KİŞİLER Zeynep Bilgili / Yaş: 88 / Meslek: Ev Hanımı / Eğitim Durumu: Yok.
• Saide Deniz / Yaş: 79 / Meslek: Ev Hanımı / Eğitim Durumu: Yok.
• İhsan Bilgili / Yaş: 72 / Meslek: Emekli / Eğitim Durumu: İlkokul Dışardan Bitirilmiş.
• Leyla Bilgili / Yaş: 72 / Meslek: Ev Hanımı / Eğitim Durumu: İlkokul Dışardan Bitirilmiş.