RICE AGRICULTURE IN THE DILEMMA OF PRODUCTION AND PUBLIC HEALTH IN THE LATE OTTOMAN PERIOD

Yıl 2024, Sayı: 63, 139 - 152

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.30794/pausbed.1429925

Öz

Rice has been a fundamental source of sustenance for people throughout history and remains so today. Ottoman Empire placed special importance on ensuring the public's access to rice, encouraging its production. As the rice plant, from which rice is harvested, grows in water, it has been constantly associated with malaria and is considered a health risk. The Ottoman Empire not only took care to ensure a steady supply of rice but also tried to take necessary precautions for public health. This study primarily focuses on the 19th and early 20th centuries, shedding light on the Ottoman Empire's attempts to strike a balance between ensuring societal sustenance and safeguarding public health. In conclusion, this study unveiled that the cause of malaria was misconceived until the last quarter of the 19th century. Furthermore, despite periodic bans on rice cultivation, its production continued to be prioritized, and legal regulations were established in this domain over time, with the bans remaining in place even after the cause of the disease was elucidated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Rice, Malaria, Food, Health

OSMANLI SON DÖNEMİNDE ÜRETİM VE TOPLUM SAĞLIĞI İKİLEMİNDE PİRİNÇ ZİRAATI

Öz

Pirinç, günümüzde olduğu gibi tarihte de insanların temel besin maddelerindendir. Bu sebeple Osmanlı Devleti toplumun pirince ulaşabilmesine özel önem atfederek üretimini teşvik etmiştir. Pirincin elde edildiği çeltik bitkisi su içinde yetiştiğinden devamlı olarak sıtma hastalığıyla birlikte anılmış ve toplum sağlığı açısından riskli olarak değerlendirilmiştir. Osmanlı Devleti bir taraftan pirinç tedarikini sağlamaya özen gösterirken bir taftan da halk sağlığı adına gerekli tedbirleri almaya çalışmıştır. Bu çalışma genel olarak XIX. yüzyıl ile XX. yüzyıl başlarını kapsamakta olup Osmanlı Devleti’nin toplumun iaşe ve sağlığı arasında oluşturmaya çalıştığı denge siyasetini ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmanın sonunda, sıtma hastalığının sebebinin XIX. yüzyılın son çeyreğine kadar yanlış bilindiği, çeltik ziraatı zaman zaman yasaklansa da üretimin devamının da ön planda tutulduğu, süreç içerisinde bu alanda hukuki düzenlemeler yapıldığı, hastalığın sebebinin ortaya çıkarılmasından sonra da yasaklamalardan vazgeçilmediği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Pirinç, Sıtma, İaşe, Sağlık

Kaynakça

• Abdioğlu H. ve B. Çakır. (2021). “Osmanlı Devleti’nde Pirinç Üretimi ve Muhasebe İşlemleri”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 205-224.
• Ahmet Cevdet (1329, 18 Nisan). “Sıtma, Sivrisinekler, Bataklıklar”, Sebilürreşad. Elde edilme tarihi: 15 Eylül 2023, https://isamveri.org/pdfosm/D00125/1328_10/1329_10_242/1329_10_242_CEVDETA.pdf
• Akagündüz, Ü. (2016). “II.Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Bir Sorun Olarak Sıtma ve Sıtmadan Korunma Çareleri”, Kebikeç, 41, 95-124.
• Arıkan, Z (1990). “XV-XVI. Yüzyıllarda Anadolu’da Çeltik Üretimi”, V.Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler, (Yay. Haz: H. D. Yıldız, İ. Enginün, E. G. Naskali), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 477-481.
• Busbecq, O. G.D. (2006). Türk Mektupları, (Yay. Haz. R. Kibar), Kırkambar Kitaplığı, İstanbul.
• Dernschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (Çev: Y. Önen), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Demlikoğlu, U. (2018). “1567-1568 (H.975) Tarihli ve 1096 Numaralı Mufassal Tapu Tahrir Defterine Göre Nusaybin (İdari, Ekonomik ve Sosyal Durumu)”, OTAM, 44, 45-73.
• Devellioğlu, F. (1986). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Kurtuluş Ofset Basımevi, Ankara.
• Emecen, F. (1993). “Çeltik”, İslam Ansiklopedisi, 8.cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 265, 266.
• Evliya Çelebi, (2021). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Yay. Haz: S.A. Kahraman), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Genç, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, 4. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• H.1309 Trabzon Salnamesi, Def’a 14.
• H.1319 Trabzon Salnamesi, Trabzon Vilayet Matbaası.
• Işık, Z. (2021).“Osmanlı’nın Son Zamanları Cumhuriyet’in İlk Çeyrek Asrında Sıtma Salgınına Karşı Verilen Mücadelenin Mahiyeti”, Selçuk Türkiyat, 51, 51-82.
• İsmail Hakkı. (1341). Malarya Yani Sıtma Hakkında Kimler Ne Biliyor ? Hilal Matbaası, İstanbul.
• Karagöz, M. (2004). “1193/1779 Senesi Rüsum Defterine Göre Bazarcık- Tatarpazarı’nda Pirinç Üretimi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/1), 275-299.
• Kia, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, Pozitif Yayınları, İstanbul.
• Nikiforuk, A. (2022). Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. (Çev. S. Erkanlı), İletişim Yayınları, 10. Baskı, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul. “Pirinç Ziraatı Hakkında Kanun”. Düstur, 2/2, Matbaa-i Osmaniye, 1330, 268-273.
• “Pirinç Ziraatı Hakkında Nizamname”. Düstur,1/6, Devlet Matbaası, 1939, 1528-1530.
• Şahin, K. (2003). “Sıtmanın Yeniden Ortaya Çıkmasını Etkileyen Bazı Beşeri ve Ekolojik Faktörler: Çarşamba Ovasının Doğusunda Bir Çalışma”, Türk Coğrafya Dergisi, 41, 61-75.
• Özgün, C.(2013). “Osmanlı Ağaç Kültüründe Yeni ve Egzotik Bir Tür: Okaliptüs”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13/26 5-29.
• Tuğluoğlu, F. (2008). “Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950)”, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32/4, 351-359.
• Yücel, Y. (1992). Osmanlı Ekonomi Kültür Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak Es’ar Defteri (1640 Tarihli), Türk Tarih Kurumu Yayımları, Ankara.