VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİNDE BULUNAN BEYHAN SULTAN’A AİT VAKFİYELERİN TEZYİNATI

Yıl 2024, Sayı: 63, 267 - 290

Pınar Toktaş Sinem Gül Uçar

https://doi.org/10.30794/pausbed.1464005

Öz

Öz
Vakfiyeler, bir vakfın usul ve esaslarını bildiren, vakfedilen malların neler olduğu, bunlardan kimlerin nasıl yararlanacağı, kimlere hangi miktarda ödemeler yapılacağı gibi bilgileri içeren belgelerdir. Vakfiyeler ait olduğu dönemin kültürel, sosyal, hukuki ve ekonomik yapısını günümüze yansıtmakla birlikte hat, tezhip, ebru ve cild gibi kitap sanatları uygulamalarını da gün ışığına çıkaran önemli vesikalardır. Yazma kitap sanatlarından biri olan tezhip sanatı, geçmişte genellikle Mushaf, delâilü’l-hayrât gibi dinî, edebî ve ilmî yazmaların, tuğraların, fermanların, vakfiye gibi önemli eserlerin tezyin edilmesinde uygulanmıştır. Bu araştırmada, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan Sultan III. Mustafa’nın kızı Beyhan Sultan’a ait yedi adet vakfiyenin yer aldığı 1444 no’lu vakfiye kasa defterindeki tezyinatın incelenmesi amaçlanmıştır. Yedi adet vakfiyedeki müzehhep varakların teknik, motif, renk ve kompozisyon özellikleri belirlenmiş, elde edilen bulgular uygun tablolar halinde yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda, XIX. yüzyıla tarihlenen 1444 no’lu vakfiye kasa defterinin tezyinatında kullanılan renklerin, motiflerin ve uygulanan tekniklerin ait olduğu dönemin tezhip özelliklerini yansıttığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tezhip, Vakfiye, El Yazmaları, Kitap Sanatları, Geleneksel Sanatlar

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

THE ORNAMENTATION OF THE WAQFEYAHS BELONG TO BEYHAN SULTAN IN ARCHIVE OF THE GENERAL DIRECTORATE OF FOUNDATIONS

Öz

Waqfeyah is a document that informs the procedures and principles of a foundation and contains information such as what the donated goods are, who will benefit from them, and how and to whom and what amount will be paid. While waqfeyahs reflect the cultural, social, legal and economic structure of the period to which they belong, they are also important documents that reveal book arts practices such as calligraphy, illumination, marbling and binding. The art of illumination, which is one of the manuscript book arts, was generally applied in the past to embellish religious, literary and scientific manuscripts such as Mushaf, delâilü'l-hayrât, important manuscripts such as tughras, edicts and waqfeyahs. In this research, it is aimed to examine the illuminations in the waqfeyah cash book numbered 1444, which includes seven waqfeyahs belonging to Sultan III. Mustafa's daughter Beyhan Sultan. The technical, motif, color and composition features of the illuminated pages in seven waqfeyahs were determined, and the findings were interpreted in appropriate tables. As a result of the research, it has been understood that the colors, motifs and techniques used in the decoration of the foundation cash book numbered 1444, dated to the XIX. century, reflect the illumination characteristics of the period to which it belongs.

Anahtar Kelimeler

Illumination, Waqfeyah, Manuscripts, Book Arts, Traditional Arts

Kaynakça

• Aksu, H. (2008). “Rokoko”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 35, 159-160. https://islamansiklopedisi.org.tr/rokoko (07.10.2022).
• Bayram, S. (1990). “Beyhan Sultan Vakfiyeleri, Tezyinatları ve Türk Tezhip Sanatındaki Yeri”, XI. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Cilt III, 1127-1139. http://isamveri.org/pdfdrg/D029142-03/1994/1994_BAYRAMS.pdf (27.11.2021).
• Başar, F. (2019). Vakıf Kuran Kadınlar-Bildiriler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara. https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/muhtelif/vkk.pdf (06.09.2022).
• Çam, M., Turhan, İ., Akçatepe, R. E. (2020). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
• Derman, F.Ç. (1999). “Osmanlılar’da Tezhip Sanatı”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, E. İhsanoğlu (Editör), Cilt 2, 487-491
• Derman, F.Ç. (2000). “Osmanlı Asırlarında, Üslûp ve Sanatkârlarıyla Tezhip Sanatı”, Yeni Türkiye, 701 Osmanlı Özel Sayısı IV, Sayı:34, 624-633.
• Derman, F. Ç. (2015). “İstanbul’da Tezhip Sanatı”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Edebiyat, Kültür ve Sanat, Coşkun Yılmaz (Editör), Cilt: 7, 358-383.
• Duran, G. (2012). “XVIII. Yüzyıl Tezhip Sanatı”, Ali Rıza Özcan (Editör), Hat ve Tezhip Sanatı, s. 397-415.
• Duran, G. (2015). Ali Üsküdari Tezhip ve Rugani Üstadı, Çiçek Ressamı, 3. Baskı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Elitok, H. (2016). “Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Hatice Sultan’a Ait Vakfiyenin Kitap Sanatları Bakımından Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:37, 35-51. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/263867 (10.11.2023).
• Elkıran, G. A. (2012). Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde Bulunan Tezhipli Eserlerin Süsleme Özellikleri, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ersöz, B. (2020). III. Mustafa’nın Kızı Beyhan Sultan ve Hayatı (1766-1824), Doktora Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kala, E.S. (2019). “Osmanlı Dönemi Hanım Sultan Vakıfları ve Sosyal Politika Uygulamaları”, Vakıf Kuran Kadınlar-Bildiriler, (Hazırlayan: Fahameddin Başar), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, 113-142. https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/muhtelif/vkk.pdf (06.09.2022).
• Keleş, Ç. (2019). XIX. Yüzyıl Tezhip Sanatında Tığ, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Erzurum.
• Kunt, M. (2009). “Batılılaşmanın Eşiğinde (1739-1789)”, Türkiye Tarihi: Osmanlı Devleti (1600-1908), Cilt 3, 19-73, 10. Baskı, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Okumuş, A. (2016). Türk Süsleme Sanatlarında Barok ve Rokoko, 1. Baskı, İlke Kitap, İstanbul.
• Özcan, Y. (2002). “Türk Tezhip Sanatı”, Türkler, (Ed: H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca), Cilt 12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. https://www.academia.edu/41735750/T%C3%9CRKLER_Cilt_12_Osmanl%C4%B1?email_work_card=view-paper (27.03.2022).
• Özgüdenli, O. G. (2012). “Vakfiye, 1. Bölüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 42, 465-467. https://islamansiklopedisi.org.tr/vakfiye#1 (16.12.2021).
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş.B. (2014). Türk Sanatında Tezhip, İstanbul.
• Pekşen, S. N. (2021). Saraylı Beyhan Sultan’a (1765-1824) Ait İki Hesap Defterinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans
• Tezi, T.C. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Taşkale, F. (2012). “XX. Yüzyıl Tezhip Sanatı”, Hat ve Tezhip Sanatı, (Ed: Ali Rıza Özcan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Uluçay, M.Ç. (1985). Padişahların Kadınları ve Kızları, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yazıcı, N. (2015). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Mihrişah Sultana Ait Vakfiyelerin Hat, Tezhip ve Cilt Sanatı Bakımından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yediyıldız, B. (1988). “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Vakıflar Dergisi, Sayı:20, 403-408. https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/vakiflardergisi/20.pdf (17.10.2022).