HOLLANDA HASTALIĞI, TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ ETKİLERİNE İLİŞKİN EKONOMETRİK BİR ANALİZ

Yıl 2024, Sayı: 64, 307 - 324, 20.09.2024

Musa Bayır , Büşracan İpek

https://doi.org/10.30794/pausbed.1477180

Öz

Hollanda Hastalığı terimi, genellikle, doğal kaynak zengini ülkelerde ortaya çıkan ekonomik sorunları ifade etmek için kullanılsa da Hollanda Hastalığı’nın sonuçlarını ortaya çıkarabilecek başka faktörler de bulunmaktadır. Özellikle, yabancı sermaye girişleri, karlı sektörlere odaklanarak ekonominin belirli sektörlerinde rekabet avantajının artmasını, ancak aynı zamanda yerel para biriminin değerlenmesi ve dış ticaret dengesinin değişmesi gibi sorunları beraberinde getirebilmektedir. Daha açık bir ifadeyle, yabancı sermaye girişleri de Hollanda Hastalığı’na yol açabilmektedir. Türkiye Ekonomisi, 2001 ekonomik krizinden sonra, yerel politikalar ve küresel ekonomik konjonktürün bir sonucu olarak yüksek yabancı sermaye girişlerinin olduğu bir dönem yaşamıştır. Çalışmada, Türkiye Ekonomisi’nde yabancı sermaye girişlerinden kaynaklanabilecek bir Hollanda Hastalığı hipotezinin geçerli olup olmadığı ekonometrik olarak araştırılmıştır. VAR yönteminin kullanıldığı analizler 2003:1-2020:4 dönemini kapsamaktadır. Burada, dış ticaret kanallarını dikkate alan bir ekonometrik model oluşturulmuştur. Dış ticaret modeline ilişkin sonuçlar, yabancı sermaye girişlerinin neden olduğu döviz kurundaki bir değerlenmeyle ihracatın düştüğünü ve ithalatın arttığını, bunun sonucunda ticarete konu sektörlerde bir küçülme ortaya çıktığını göstermektedir. Sonuç olarak, ilgili dönemde Hollanda Hastalığı hipotezinin geçerliliğine ilişkin ampirik bulgular elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hollanda Hastalığı, Ticarete Konu Sektör, VAR.

AN ECONOMETRIC ANALYSIS OF THE DUTCH DISEASE EFFECTS ON TURKISH ECONOMY

Öz

The term "Dutch disease" is commonly used to refer to economic problems that arise in resource-rich countries, but there are other factors that can lead to the outcomes of Dutch disease. In particular, foreign capital inflows, by focusing on profitable sectors, can increase the competitive advantage in certain sectors of the economy, but can also bring about problems such as the appreciation of the local currency and changes in the balance of foreign trade. In clearer terms, foreign capital inflows can also lead to Dutch Disease. The Turkish economy experienced a period of high foreign capital inflows as a result of local policies and the global economic context after the 2001 economic crisis. This study investigates econometrically whether there is a hypothesis of Dutch Disease arising from foreign capital inflows in the Turkish economy. The analyses using the VAR method cover the period from 2003:1 to 2020:4. In this context, an econometric model that takes foreign trade channels into account has been created. The results of the foreign trade model show that foreign capital inflows resulted in a depreciation of the exchange rate, leading to a decrease in exports and an increase in imports, thus causing a contraction in tradable sectors. In conclusion, empirical findings regarding the validity of the Dutch Disease hypothesis for the relevant period have been obtained.

Anahtar Kelimeler

Dutch Disease, Tradable Sector, VAR

Kaynakça

• Aali, A. (2012). Hollanda Hastalığı Üzerinde Ampirik Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Ahmadlı, A. (2019). Hollanda Hastalığı: Azerbaycan Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Akbulut, M. (2009). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Büyüme ve İstihdam İlişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Akça, E. E. ve Bal H. (2017). Yurtdışı İşçi Gelirleri ve Hollanda Hastalığı: Seçilmiş Ülkeler İçin Bir Panel Veri Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 49–64.
• Akçacı, T. ve Karaata A. (2014). "Uluslararası Fonların Paradoksal Etkisi: Hollanda Hastalığı", International Conference on Eurasian Economies 2014. 1-10.
• Alkan, S. (2019). Venezuela Ekonomisinde Yaşanan Gelişmelerin Hollanda Hastalığı Bağlamında İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Alssadek, M. ve Benhin, J. (2021). Oil boom, exchange rate and sectoral output: An empirical analysis of Dutch disease in oil-rich countries. Resources Policy, 74(February).
• Apergis, N. vd. (2014). Dutch disease effect of oil rents on agriculture value added in Middle East and North African (MENA) countries, Energy Economics, 45(1957), 485–490.
• Arı, A. ve Özcan, B. (2012). Hollanda Hastalığı: Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Uygulama, Sosyoekonomi, 18(18), 154–172.
• Aydemir, O. ve Genç, E. (2015). Uluslararası Sermaye Hareketlerinin Belirleyicileri, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kapsamında Bir Analiz, Türkiye Örneği, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 17–41.
• Balaguer, J. ve Cantavella-Jordá, M. (2002). Tourism as a long-run economic growth factor: the Spanish case, Applied Economics, 34(7), 877–884.
• Bayraç, H. N. ve Çemrek, F. (2019a). Hazar Bölgesi’nde Enerji Üretimi İle Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi ve Hollanda Hastalığı: Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan Örneği, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(10), 148–164.
• Bayraç, H. N. ve Çemrek, F. (2019b). Azerbaycan Petrol Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Araştırılması Ve Hollanda Hastalığı, Social Sciences Studies Journal, 5(31), 1245–1254.
• Benjamin, N. C., Devarajan, S. ve Weiner, R. J. (1989). The Dutch Disease in a Developing Country: Oil Reserves in Cameroon, Journal of Development Economics, 30(1), 71–92.
• Buiter, W. H. ve Purvis, D. D. (1983). Oil, Disinflation, and Export Competitiveness: A Model of the “Dutch Disease", NBER Working Paper Series, 592.
• Copeland, B. R. (1991). Tourism, Welfare and De-industrialization in a Small Open Economy, Economica, 58(232), 515.
• Corden, W. M. ve Neary, J. P. (1982). Booming Sector and De-Industrialization in a Small Open Economy, Economic Journal, 92(368).
• Çetinkaya, O. (2020). Dutch Disease in Turkey. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilgi Üniversitesi.
• Destek, M. A., Okumuş, İ. ve Yıldırım, A. (2017). Tarımsal Katma Değer Üzerinde Hollanda Hastalığı Etkileri: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan için Bulgular, Bilig, 83, 225–239.
• Dücan, E. ve Bakan, S. (2015). Özel Sektör Kısa Vadeli Borçlanmasının Reel Sektöre Etkisi: Hollanda Hastalığı Örneği, Akademik Bakış Dergisi, 52, 164–185.
• Edwards, S. ve Aoki, M. (1983). Oil export boom and Dutch-disease, Resources and Energy, 5(3), 219–242.
• Efeoğlu, R. ve Pehlivan, C. (2016). Hollanda Hastalığı: Venezuela, Suudi Arabistan, Rusya ve Nijerya Ülkeleri Üzerine Bir Araştırma, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 197–216.
• Fardmanesh, M. (1991). Dutch Disease Economics And Oil Syndrome: An Empirical Study, World Development, 19(6), 711–717.
• Gurbanov, S. (2011). Azerbaycan’da Enerji Kaynakları ve Hollanda Hastalığı: Makroekonomik Etkileri ve Ampirik Değerlendirme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
• İsmail, K. (2010). The Structural Manifestation of the `Dutch Disease’: The Case of Oil Exporting Countries, IMF Working Papers, 10(103), 1.
• Kallevig Gümüş, S. (2013). Norveç ve Türki̇ye Örnekleri̇ Üzeri̇nden Hollanda Hastalığı Teori̇si̇ ve Sıcak Para Karşılaştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Konak, A. (2019). Is The Dutch Disease Valid For Turkey in Terms Of The Effects Of Portfolio Investments And Export Revenues On The Manufacturing Industry?, Afro Eurasian Studies Journal, 8(1), 8–38.
• Kurt, R. (2019). Hollanda Hastalığının Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Etkisi: Panel Veri Uygulaması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Lamens, Y. (2015). Aid for Africa: A case of the Dutch Disease. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erasmus School of Economics. Looney, R. E. (1991). Diversification İn A Small Oil Exporting Economy, Resources Policy, 17(1), 31–41.
• Mametov, L. S. (2018). Hollanda Hastalığı ve Rus Ekonomisi: Teorik ve Ampirik Değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Mammadov, G. (2018). Azerbaycan Ekonomisinde Petrol ve Doğalgazın Ekonometrik Analizi: Hollanda Hastalığı Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Mercan, M. ve Göçer, İ. (2014). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Hollanda Hastalığı Riski: Ampirik Bir Analiz, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 251–274.
• Mukhtarov, M. (2017). Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Ekonomisi ve Hollanda Hastalığı Açısından Değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi.
• Nowak, J. J. ve Sahli, M. (2007). Coastal Tourism and ‘Dutch Disease’ in a Small Island Economy, Tourism Economics, 13(1), 49–65.
• Ojaghlou, M. (2019). Turizm Sektörü ve Hollanda Hastalığı: Türkiye Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Omolade, A. ve Ngalawa, H. (2014). Oil Revenue And Manufacturing Sector Growth in Africa’s Oil-Exporting Countries, Journal of Economic and Financial Sciences, 7(3), 925–944.
• Riyazi, İ. (2017). Hollanda Hastalığının Sektörler Üzeri̇ne Etki̇si̇: Suudi Arabistan ve İran’a Yönelik İncelemeler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Rudd, D. (1996). An Empirical Analysis of Dutch Disease: Developing and Developed Countries, Honors Projects, 62. Sarvar, G. (2021). Hollanda Hastalığı, Lamure Yayınevi, İstanbul.
• Sezer, S. (2017). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Ekonomik Performansının Hollanda Hastalığı Yönünden İncelenmesi, Business and Economics Research Journal, 8(4), 673–688. https://doi.org/10.20409/berj.2017.75.
• Sims, C. A. (1980). Macroeconomics and Reality, Econometrica, 48(1), 1–48.
• Şahan, Ö. ve Bulut, E. (2020). Turizm Sektörü ve Hollanda Hastalığı: Türkiye Örneği (2000-2020), Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(3), 2132–2151.
• Şanlısoy, S. ve Ekinci, R. (2019). Azerbaycan Ekonomisinin Hollanda Hastalığı Açısından Değerlendirilmesi, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(2), 596–608.
• Tarı, R., Koç, S. ve Abasi, T. (2019). Ekonometri, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• TCMB. (2023). Veri. https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, (20.03.2023).
• Tokat, E. (2009). Capital Flows under Different Modes of Financial Liberalization: Evidence from India and Turkey, The IUP Journal of Applied Finance, 15(12), 18–36.
• TÜİK. (2022). Veri. https://www.tuik.gov.tr/, (20.03.2022).
• Üçler, G. ve Özşahin, Ş. (2017). Göçmen Gönderileri ve Reel Efektif Döviz Kuru İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde Hollanda Hastalığı Etkisi Üzerine Ampirik Bir Analiz, Journal of Turkish Studies, 12(24), 215–240.
• Yalçın, H. (2020). 2000 Yılı Sonrası Türkiye’ye Yönelik Sermaye Hareketleri ve Hollanda Hastalığı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Hacı Baytam Veli Üniversitesi.
• Yardımcıoğlu, F ve Gülmez, A. (2013). OPEC Ülkelerinde Hollanda Hastalığı: Petrol Fiyatları ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Ekonometrik Bir Analizi, Sosyoekonomi, 19(19), 118–140.
• Yılmaz, M. (2008). Gelişmekte Olan Ülkelerde Doğrudan Yabancı Yatırımlar-Ekonomi̇k Büyüme İli̇şki̇si̇: Panel Veri Anali̇zi̇. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yürük, M. S. (2008). Kaynakların Laneti Olgusu: Rusya Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi.