AFTER THE 1928 ALPHABET REFORM, AN IMPORTANT EXAMPLE OF ORGANISATION IN PUBLIC EDUCATION: NATIONAL SCHOOLS (1928-1935)

Yıl 2024, Sayı: 65, 31 - 52, 21.11.2024

Derya Çakıcı , Nurettin Çakıcı

https://doi.org/10.30794/pausbed.1429874

Öz

A new alphabet based on Latin letters was adopted by the Turkish Grand National Assembly (TGNA) on 1 November 1928 and entered into force on 3 November 1928 by being published in the Official Gazette. Following the Alphabet Revolution, Millet Mektepleri (National Schools) were opened on 1 January 1929 with the aim of teaching literacy to all out-of-school citizens and educating them as individuals of a modern republic. Thanks to this organisation, hundreds of thousands of citizens past school age learned to read and write in new letters. The National Schools were not only limited to teaching citizens to read and write, but also provided them with information on basic issues such as health, citizenship, state administration, constitution and elections. In this study, the period between 1928 and 1935, when Millet Mektepleri were most intensively active, is analysed. In this process, the establishment, organisation and educational structure of Millet Mektepleri were examined. Using archival documents, press organs of the period, official publications and other printed works, the study statistically evaluated the developments in the literacy rate as a result of the activities of Millet Mektepleri and concluded that this organisation made a significant contribution to the literacy rate in Turkey.

Anahtar Kelimeler

National Schools, Alphabet Reform, Education and Training

1928 HARF İNKILABI SONRASI HALK EĞİTİMİNDE MÜHİM BİR TEŞKİLATLANMA ÖRNEĞİ: MİLLET MEKTEPLERİ (1928-1935)

Öz

Türkiye’de Latin harflerine dayanan yeni bir alfabe 1 Kasım 1928 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kabul edilmiş ve 3 Kasım 1928’de de Resmi Gazetede ilan edilerek yürürlüğe girmiştir. Harf İnkılabının ardından 1 Ocak 1929 tarihinde açılan Millet Mektepleri, okul dışında kalan bütün vatandaşlara okuma-yazma öğretmek ve onları çağdaş bir cumhuriyet bireyi olarak yetiştirmek amacıyla kurulmuştur. Bu teşkilat sayesinde okul çağını geçmiş yüzbinlerce vatandaş yeni harfler ile okuma-yazma öğrenmiştir. Millet Mektepleri vatandaşlara sadece okuma-yazma öğretmekle sınırlı kalmamış, aynı zamanda sağlık, vatandaşlık, devlet yönetimi, anayasa, seçimler gibi temel konularda da onların bilgi sahibi olmasına katkı sunmuştur. Çalışmada, Millet Mekteplerinin en aktif faaliyet gösterdiği 1928-1935 yılları arasındaki dönem ele alınmıştır. Bu süreçte Millet Mekteplerinin kuruluşu, teşkilatlanması ve eğitim-öğretim yapısı incelenmiştir. Arşiv belgeleri, dönemin basın-yayın organları, resmi yayınlar ve araştırma eserlerinin kullanıldığı çalışmada, Millet Mekteplerinin faaliyetleri neticesinde okuryazar oranında kaydedilen gelişmeler istatistiksel olarak değerlendirilmiş ve bu teşkilatın Türkiye’deki okuryazarlık oranının artmasına önemli bir katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Millet Mektepleri, Harf İnkılabı, Eğitim-Öğretim

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Resmi Yayınlar
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maarif, Halk Okuma Odaları ve Umumî Kütüphaneler İstatistiği (1933-1934) (1935). Devlet Matbaası, İstanbul.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Millet Mektepleri Faaliyeti İstatistiği (Maarif 1928-1935) (1935). Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul.
• Düstur (1928). Tertip 3, Cilt 10, 03.11.1928.
• Kanunlar Dergisi (1928). Cilt 7, 11 Kasım 1928.
• Maarif Vekâleti Mecmuası (1929). Sayı 17, Devlet Matbaası, Ankara.
• TC Başvekâlet Müdevvenat Müdürlüğü Neşriyat Şubesi Millet Mektebi Teşkilatı Talimatnamesi (1928). H. M. Matbaası, Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1924). Devre II, İçtima I, Cilt 5, 25.02.1340 (1924).
• TBMM Zabıt Ceridesi (1924). Devre II, İçtima I, Cilt 7, 03.03.1340 (1924).
• TBMM Zabıt Ceridesi (1928). Devre III, İçtima I, Cilt 4, 20.05.1928.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1928). Devre III, İçtima II, Cilt 5, 01.11.1928.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1928). Devre III, İçtima II, Cilt 5, 08.11.1928.
• Diğer Kaynaklar
• Akpınar, D. ve Kanalga, R. (2014). “Kayseri Millet Mektepleri”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, s. 31-44.
• Akyüz, Y. (2001). Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Albayrak, M. (Kasım 1989). “Yeni Türk Harflerinin Kabulü Öncesinde Halk Eğitimi ve Yazı Değişimi Konusunda Türk Kamuoyunda Bazı Tartışmalar ve Millet Mekteplerinin Açılması (1862-1928)”, Atatürk Yolu Dergisi, Yıl 2, Sayı 4, s. 474-475.
• Albayrak, M. (Temmuz 1994). “Millet Mekteplerinin Yapısı ve Çalışmaları (1928-1935)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 10, Sayı 29, Ankara, s. 471-483.
• Atamtürk, E. Çavuşoğlu, T. Danış, M. Z. (2023). “Cumhuriyet Tarihinde Sosyal Hizmetin İlk Örüntüleri: Bir Toplum Kalkınması Modeli Olarak Millet Mektepleri”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 8, (Özel Sayı Dr. Recep Yaşa’ya Armağan), s. 2202-2218.
• Ataş, U. (2003). Millet Mektepleri (1928-1935). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Bayraktutan, F. (2020). “Millet Mekteplerinin Halk Eğitimi Açısından İncelenmesi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı 37, s. 119-150.
• Berkes, N. (2008). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Binbaşıoğlu, C. (1993). Çağdaş Eğitim ve Köy Enstitüleri Tarihsel Bir Çerçeve, Dikili Belediyesi Külltür Yayınları, İzmir.
• Bozkurt, İ. ve Bozkurt, B. (2009). “Yeni Alfabenin Kabulü Sonrası Mersin’de Açılan Millet Mektepleri ve Çalışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD), Cilt VIII, Sayı 18-19, s. 117-135.
• Canpolat, M. (1991). “Arap Yazılı Türk Alfabesinin Gelişmesi”, Harf Devrimi’nin 50.Yılı Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara, 49-54.
• Cumhuriyet (1928). “Herkes Mektebe Gidiyor”, 19 Aralık.
• Cumhuriyet (1928). “Yeni Harfleri Herkes Öğreniyor”, 11 Eylül.
• Cumhuriyet (1929). “Bugün Maarif Bayramı Var”, 1 Ocak.
• Cumhuriyet (1929). “Millet Mektepleri Dün Gece Açıldı”, 2 Ocak.
• Cumhuriyet (1929). “Millet Mektepleri İçin Tahsisat”, 24 Ocak.
• Cumhuriyet (1929). “Millet Mekteplerinde 55.106 Kadın 49.352 Erkek Ders Görüyor”, 3 Şubat.
• Cumhuriyet (1929). “Millet Mekteplerinde Faaliyet”, 10 Ocak.
• Çakıcı, D. (2022). “Atatürk Dönemi Eğitim Alanında Gerçekleştirilen Faaliyetler”, Büyük Zaferin 100. Yılı Anısına Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Bilimler Üzerine Değerlendirmeler, (Ed: H. Bostan ve N. Uzman), Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Ankara, s. 373-405.
• Çiftcioğlu, İ. (Ekim 2007). “Atatürk’ün Türk Eğitimi Hakkındaki Görüş ve Uygulamaları”, Akademik Bakış, Sayı 13, s. 1-26.
• Demir, G. T. ve Şam Altunay, E. (Temmuz 2017). “Millet Mekteplerinin Fikri Temelini Oluşturan Halk Dershane ve Konferansları Talimatnamesi Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 5, Sayı 9, s. 337-350.
• Doğaner, Y. (2005). “Elifbadan Alfabeye: Yeni Türk Harfleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, s. 27-44.
• Dönmez, C. (2013). Tarihi Gerekçeleriyle Harf İnkılâbı ve Kazanımları, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Edis, A. B. (1947). Milli Eğitim Düsturu Programlar, Cilt 7, 3. Tertip, İstanbul.
• Erat, M. (2002). “Osmanlı’da Alfabe Tartışmaları”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 154-160.
• Gök, S. ve Kılınççeker, Ö. (2018). “Maarif Millet Mektepleri İstatistiğine göre Malatya Millet Mektepleri”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 1173-1235.
• Güneş, İ. (1997). Türk Parlamento Tarihi, Cilt 1, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
• Hâkimiyet-i Milliye (1928). “Yeni Kafa”, 16 Kasım.
• Hâkimiyet-i Milliye. (1923). “Latin Harflerini Kabul Edemeyiz”, 5 Mart.
• Hilmi, İ. (1931). Millet Mektepleri ile Halk Dershanelerine Mahsus Yurt Bilgisi, Marifet Matbaası, İstanbul.
• İnan, M. R. (1991). “Yazı Değişimi, Çok Kısa Sürede Gerçekleşmiş Bir Devrim ve Gerçekleştirme Yöntemleri”, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara, 169-186.
• İnanç, M. B. (2002). Millet Mektepleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Kara, A. (2020). “Türkiye’de Alfabe Değişiminden Sonra Yeni Harflerin Yaygınlaştırılması ve Halk Eğitiminde Millet Mekteplerinin Rolü ve Önemi”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD), Cilt IV, Sayı 1, s. 114-141.
• Karal, Z. E. (2001). Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu, Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, 3. Baskı, TTK Yayınları, Ankara.
• Kılıç, F. (2011). Yeni Türk Alfabesinin Kabulü ve Öğretiminde Kullanılan Yöntemler-Araçlar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Kılıç, F. (Güz 2020). “Yeni Türk Alfabesinin Kabulünde Dil Heyetinin Yürüttüğü Çalışmalar”, CTAD, Yıl 16, Sayı 32, s. 797-825.
• Kısıklı, E. (2012). “Harf Devrimi Sonrasında Yeni Harflerin Öğretiminde Usul ve Yöntemler”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri (20-22 Ekim 2011), Çukurova Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Adana, 680-692.
• Kili, S. (1980). Osmanlı ve Türk Anayasaları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Kurt, M. (2000). Millet Mektepleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Milliyet (1929). “Merhum Necati Bey Gözyaşları Arasında Defnedildi”, 3 Ocak.
• Milliyet (1929). “Millet Mekteplerinde Okumaya Başladılar”, 4 Ocak.
• Muhittin Celal. (1930). Millet Mektepleri ile Halk Dershanelerine Mahsus Sağlık Bilgisi, Şirketi Mürettebiye Matbaası, İstanbul.
• Osmanlıdan Günümüze Türk Anayasa Metinleri (2023). (Ed: Ö. Kesikbaş ve A. H. Kurnaz ve Ş. İba), TBMM Basımevi, Ankara.
• Özen, F. (2021). “Harf İnkılabı ve Millet Mektepleri: Edirne Örneği (1928-1935)”, Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), Cilt 40, Sayı 70, s. 342-361.
• Öztürk, C. ve Nurdoğan, A. M. (2001). “Millet Mekteplerinde Yurttaşlık Eğitimi: Öğretim Programı ve Ders Kitapları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 4, İstanbul, s. 197-227.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Saridemir, S. S. (2024). “Harf Devrimi ve İstanbul Millet Mektepleri”, Tarih ve Tarihçi, Cilt 3, Sayı 1, s. 42-53.
• Saydam, A. (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Derya Kitabevi, Trabzon.
• Shaw, S. J. ve Shaw, E. K. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev: M. Harmancı), E Yayınları, İstanbul.
• Şahin, M. (Haziran 1992). “Bir Halk Eğitim Çalışması Olarak Millet Mektepleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, s. 213-234.
• Şimşek D. Ç. (2021). “Latin Alfabesinin Kabulü Sonrası Diyarbakır’da Açılan Millet Mektepleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 68, s. 315-342.
• Şimşir, B. N. (2008). Türk Yazı Devrimi, TTK Yayınları, Ankara.
• Tansel, F. A. (1953). Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884), Belleten, Cilt 17, Sayı 66, s. 224-250.
• TC Resmi Gazete (1928). “1928 Sene-i Maliyesi Maarif Vekâleti Bütçesine Tahsisat-ı Fevkalade İtasına ve Muhtelif Devair Bütçelerine Mevzu Tahsisattan Bazılarının İmhasına Dair Kanun”, 11 Kasım.
• TC Resmi Gazete (1928). “Millet Mektebi Talimatnamesi”, 24 Kasım.
• TC Resmi Gazete (1928). “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” 3 Kasım.
• TC Resmi Gazete (1929). “Millet Mektepleri Talimatnamesi”, 16 Ekim.
• Tekin, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayıncılık, Ankara.
• Tongul, N. (Mayıs-Kasım 2004). “Türk Harf İnkılabı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 33-34, s. 103-130.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1981). Atatürk ve Harf Devrimi Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, TDK Yayınları, Ankara. Yorulmaz, H. (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Alfabe Tartışmaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul.