BİST 100 ENDEKSİ ÜZERİNDE FAİZ ORANI, ALTIN FİYATI VE DÖVİZ KURUNUN ETKİSİ: FOURİER ARDL VE FOURİER KANTİL NEDENSELLİK ANALİZİNDEN KANITLAR

Yıl 2024, Sayı: 65, 9 - 30, 21.11.2024

Cengizhan Karaca

https://doi.org/10.30794/pausbed.1508076

Öz

Bu çalışmanın amacı faiz oranı, altın fiyatı ve dolar kurunun BİST 100 endeksi üzerindeki etkisini ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla, bankalarca açılan mevduatların ağırlıklı ortalama faiz oranı, Türk Lirası cinsinden gram altin fiyati ve TCMB döviz alışa göre alınmış dolar kurunun BİST 100 endeksi üzerindeki etkisi Ocak 2002 – Kasım 2023 dönemine ait aylık verilerle ve 262 gözlemle zaman serisi oluşturulmak suretiyle Fourier ADF birim kök testi, Fourier Boostrap ARDL Testi ve Fourier Boostrap Kantil nedensellik Testi ile ortaya çıkarılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, faiz oranı ile BİST 100 endeksi arasında uzun dönemli negatif katsayılı bir ilişki tespit edilirken altın fiyatı ve dolar kuru ile BİST 100 endeksi üzerinde uzun dönemli pozitif bir ilişkinin varlığı iddia edilmektedir. Ayrıca, Fourier fonksiyonlu kısa dönem ilişkilere göre, faiz oranı ile BİST 100 endeksi arasında 2 gecikmede pozitif ve anlamlı bir ilişki; dolar kuru ile BİST 100 endeksi arasında cari dönemde negatif, 1 gecikmede pozitif ve 2 gecikmede negatif bir etki gözlemlenmiştir. altın fiyatının ise kısa dönemde BİST 100 endeksi üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Ayrıca, Fourier fonksiyonlu nedensellik ilişkileri dikkate alındığında, Faiz oranından BİST 100 endeksine doğru 9. Kantilde ve BİST 100 endeksinden Faiz oranına doğru 1. Kantilde; Altın fiyatından BİST 100 endeksine doğru 3. Kantilde; Dolar kurundan BİST 100 endeksine doğru 3. Ve 4. Kantilde nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

BİST 100 Endeksi, Faiz oranı, Altın Fiyatı, Dolar Kuru, Fourier Tabanlı Testler

Etik Beyan

Bu çalışmanın yazar/ları, araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyduklarını kabul etmektedir.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurum tarafından fonlanmamakta ve desteklenmemektedir.

Teşekkür

Yazar/lar PAÜSBED kurullarına ve hakemlerine teşekkürü bir borç bilmektedir.

THE IMPACT OF INTEREST RATES, GOLD PRICES, AND EXCHANGE RATES ON BIST 100 INDEX: EVIDENCE FROM FOURIER ARDL AND FOURIER QUANTILE CAUSALITY ANALYSIS

Öz

This study aims to uncover the impact of interest rates, gold prices, and the USD exchange rate on the BIST 100 index. For this purpose, the effects of the weighted average interest rate on bank deposits, the price of gold in Turkish Lira per gram, and the USD exchange rate according to the Central Bank of Turkey's buying rate on the BIST 100 index are revealed through monthly data from January 2002 to November 2023, encompassing 262 observations. The analysis employs the Fourier ADF unit root test, Fourier Bootstrap ARDL test, and Fourier Bootstrap Quantile causality test. The findings indicate a long-term negative relationship between interest rates and the BIST 100 index, while asserting a long-term positive relationship with gold prices and the USD exchange rate. Moreover, according to the short-term relationships facilitated by Fourier functions, a positive and significant relationship exists between interest rates and the BIST 100 index at two lags; a negative effect in the current period, a positive effect at one lag, and a negative effect at two lags are observed between the USD exchange rate and the BIST 100 index. No short-term impact of gold prices on the BIST 100 index is observed. Additionally, considering Fourier function-driven causality relationships, causality is detected from interest rates to the BIST 100 index at the 9th quantile and from the BIST 100 index to interest rates at the 1st quantile; from gold prices to the BIST 100 index at the 3rd quantile; and from the USD exchange rate to the BIST 100 index at the 3rd and 4th quantiles.

Anahtar Kelimeler

BIST 100 index, Interest Rates, Gold Prices, Dolar Exchange Rate, Fourier-based Tests

Etik Beyan

The author/s of this article confirm that their work complies with the principles of research and publication ethics

Destekleyen Kurum

This study is not funded or supported by any institution.

Teşekkür

The author(s) would like to express their gratitude to the PAUSBED boards and reviewers.

Kaynakça

• Aktaş, M., ve Akdağ, S. (2013). “Türkiye’de Ekonomik Faktörlerin Hisse Senedi Fiyatları ile İlişkilerinin Araştırılması”, International Journal of Social Science Research, 2(1), 50-67, https://dergipark.org.tr/en/pub/ijssresearch/issue/32875/365284
• Akyol, G., Bi̇li̇rer, M., ve Zeren, F. (2023). “Türkiye’de İhracat, Döviz Kuru, İşsizlik ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Fourier Kantil Nedensellik ve Fourier Adl Eşbütünleşme Testlerinden Yeni Kanıtlar”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 298-309, https://doi.org/10.29106/fesa.1256614
• Başarir, Ç. (2019). “Altın Ve Hisse Senedi Getirileri Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 475-490. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.472190
• Becker, R., Enders, W., ve Lee, J. (2006). “A Stationarity Test in the Presence of an Unknown Number of Smooth Breaks”, Journal of Time Series Analysis, 27(3), 381-409. https://doi.org/10.1111/j.1467-9892.2006.00478.x
• Bansal, R., ve Yaron, A. (2004). “Risks for the long run: A potential resolution of asset pricing puzzles”, The journal of Finance, 59(4), 1481-1509, https://doi.org/10.1111/j.1540-6261.2004.00670.x
• Boyacioğlu, N., Höl, A. Ö., ve Gülcan, N. (2023). “Pay Senedi, Emtia, Döviz ve Dijital Para Piyasaları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Türkiye Örneği”, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 73-92, https://doi.org/10.17336/igusbd.950999
• Chang, H. W., Chang, T., ve Wang, M. C. (2024). “Revisit the impact of exchange rate on stock market returns during the pandemic period”, The North American Journal of Economics and Finance, 70, https://doi.org/10.1016/j.najef.2023.102068
• Chen, Y. C., ve Huang, W. C. (2021). “Constructing a stock-price forecast CNN model with gold and crude oil indicators”, Applied Soft Computing, 112, https://doi.org/10.1016/j.asoc.2021.107760
• Cheng, K., Hsueh, H.-P., Ranjbar, O., Wang, M.-C., ve Chang, T. (2021). “Urbanization, coal consumption and CO2 emissions nexus in China using Bootstrap Fourier Granger causality test in quantiles”, Letters in Spatial and Resource Sciences, 14(1), 31-49. https://doi.org/10.1007/s12076-020-00263-0
• Cihangir, M., Polat, M. A., ve Çalişkan, U. (2020). “Türkiye’de Alternatif Finansal Yatırım Araçları Arasındaki Dinamik Etkileşim: Uygulamalı Bir Analiz”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 15(60), 920-940. https://doi.org/10.19168/jyasar.756338
• Cingöz, F., ve Kendirli, S. (2019). “Altın Fiyatları, Döviz Kuru ve Borsa İstanbul Arasındaki İlişki”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(4), 545-554. https://doi.org/10.29106/fesa.649254
• Časta, M. (2023). “Inflation, interest rates and the predictability of stock returns”, Finance Research Letters, 58, https://doi.org/10.1016/j.frl.2023.104380
• De Mendonça, H. F., ve Díaz, R. R. R. (2023). “Can ignorance about the interest rate and macroeconomic surprises affect the stock market return? Evidence from a large emerging economy” The North American Journal of Economics and Finance, 64, https://doi.org/10.1016/j.najef.2022.101868
• Durmuş, S., Yilmaz, T., ve Şahin, D. (2019). “Makroekonomik Göstergelerin Endeks Getirileri Üzerindeki Etkisi: BİST Örneği”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 870-886. https://doi.org/10.33692/avrasyad.543706
• Enders, W., ve Lee, J. (2012). “A Unit Root Test Using a Fourier Series to Approximate Smooth Breaks*”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 74(4), 574-599. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.2011.00662.x
• Fareed, Z., Salem, S., Adebayo, T. S., Pata, U. K., ve Shahzad, F. (2021). “Role of Export Diversification and Renewable Energy on the Load Capacity Factor in Indonesia: A Fourier Quantile Causality Approach”, Frontiers in Environmental Science, 9, https://doi.org/10.3389/fenvs.2021.770152
• Fendoğlu, E., ve Gökçe, E. C. (2021). “Türkiye’de Eğitim ve Sağlık Harcamaları ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Fourier Yaklaşımı”, Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(2), 203-216. https://doi.org/10.38009/ekimad.970527
• Gazel, S. (2017). “Stratejik Emtialar ve Finansal Değişkenler: Türkiye için bir ARDL Sınır Testi Yaklaşımı”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 544-563, https://dergipark.org.tr/en/pub/gaziuiibfd/issue/36598/416239
• Gemici, E. (2020). “Ekonomi Politikası Belirsizliği ile G7 Ülke Borsaları Arasındaki ilişki”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(20), 353-372, https://doi.org/10.29029/busbed.732124
• Gökalp, B. T. (2019). “Hisse Senedi Getirileri ile Tüketici Güven Endeksi Arasındaki İlişki: Diyagonal VECH Modeli Üzerinden Bir Değerlendirme”, Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(1), 139-150. https://doi.org/10.30784/epfad.528556
• Gülhan, Ü. (2020). “Altın Fiyatları ile VİX Endeksi, BİST 100 Endeksi, Döviz Kuru ve Petrol Fiyatları İlişkisi: Ekonometrik Bir Analiz”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 576-591. https://doi.org/10.36362/gumus.710836
• Gümüş, B. F., ve Zeren, F. (2014). “Analyzing the efficient market hypothesis with the Fourier unit root tests: Evidence from G-20 countries”, Ekonomski horizonti, 16(3), 225-237. https://doi.org/10.5937/ekonhor1403225g
• Güney, S., ve Ilgın, K. S. (2019). “Yatırım araçlarının BIST-100 endeksi üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 226-245. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.449164
• Güngör, B., ve Polat, A. (2020). “Geleneksel Yatırım Araçlarının Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi: BIST’te Sektörel Bazda Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 79-105. https://doi.org/10.33399/biibfad.707110
• Hatemi-J, A., ve Uddin, G. S. (2012). “Is the causal nexus of energy utilization and economic growth asymmetric in the US?”, Economic Systems, 36(3), 461-469. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2011.10.005
• Ilgın, K. S., ve Sari, S. S. (2020). “Döviz Kuru, Faiz Oranı ve Enflasyon ile BİST Tüm ve BİST Sektörel Endeksler Arasındaki İlişkinin Ampirik Analizi”, Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 5(3), 485-510. https://doi.org/10.30784/epfad.693266
• İlkhan, C., Çevikgil, D., Aydin, B., ve Zeren, F. (2022). “Altın Fiyatları, ABD Doları ve BIST 100 Endeksi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Türkiye Örneği”, Malatya Turgut Özal Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(1), 46-53, https://dergipark.org.tr/en/pub/mtuiyb/issue/69548/1089040
• Kara, C. Ç. (2022). “BİST 100 Endeksi İle Çeşitli Yatırım Araçları Arasındaki İlişkinin Toda-Yamamoto Nedensellik Testi ile Analiz Edilmesi”, Balıkesir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 35-45, https://dergipark.org.tr/en/pub/bauniibfd/issue/70923/1091063
• Kılıç, R., ve Dilber, C. (2017). “Türkiye’deki Enflasyon Ve Dolar Kuru Volatilitesinin BIST-100 Endeksi Oynaklığı Üzerindeki Etkisi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 164-174, https://dergipark.org.tr/en/pub/jiss/issue/40506/487331
• Korkmaz, Ö., Erer, D., ve Erer, E. (2016). “Alternatif Yatırım Araçlarında Ortaya Çıkan Balonlar Türkiye Hisse Senedi Piyasasını Etkiliyor mu? BİST 100 Üzerine Bir Uygulama”, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 10(2), 29-61, https://dergipark.org.tr/en/pub/jiss/issue/40506/487331
• Koyuncu, T. (2018). “BİST-100 Endeksinin Makroekonomik Değişkenler ile İlişkisi: Ampirik Bir Çalışma”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), 615-624. https://doi.org/10.29106/fesa.423051
• Li, J., Wang, R., Aizhan, D., ve Karimzade, M. (2023). “Assessing the impacts of Covid-19 on stock exchange, gold prices, and financial markets: Fresh evidences from econometric analysis”, Resources Policy, 83, https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2023.103617
• Ludlow, J., ve Enders, W. (2000). “Estimating non-linear ARMA models using Fourier coefficients”, International Journal of Forecasting, 16(3), 333-347. https://doi.org/10.1016/S0169-2070(00)00048-0
• Manner, H., Rodríguez, G., ve Stöckler, F. (2024). “A changepoint analysis of exchange rate and commodity price risks for Latin American stock markets”, International Review of Economics and Finance, 89, 1385-1403, https://doi.org/10.1016/j.iref.2023.08.021
• McNown, R., Sam, C. Y., ve Goh, S. K. (2018). “Bootstrapping the autoregressive distributed lag test for cointegration”, Applied Economics, 50(13), 1509-1521. https://doi.org/10.1080/00036846.2017.1366643
• Nazlioglu, S., Gormus, N. A., ve Soytas, U. (2016). “Oil Prices and Real Estate Investment Trusts (REITs): Gradual-Shift Causality and Volatility Transmission Analysis”, Energy Economics, 60, 168-175. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2016.09.009
• Ögel, S., ve Gökgöz, H. (2020). “BİST 100 ve Katılım Endeksinin Faiz ve Döviz Kurlarıyla İlişkisinin Analizi”, Maliye ve Finans Yazıları, (114), 353-374. https://doi.org/10.33203/mfy.662421
• Öndeş, T., ve Levet, M. (2020). “Makroekonomik Faktörlerin Hisse Senedi Getirileri Üzerindeki Etkisi: BIST’de Yer Alan Bankalar Üzerine Bir Uygulama”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (88), 155-174. https://doi.org/10.25095/mufad.801380
• Önem, H. B. (2021). “Altın, Gümüş ile BİST Madencilik Endeksi Getirileri Arasındaki Volatilite Etkileşiminin Diagonal VECH GARCH Modeliyle Analizi”, OPUS International Journal of Society Researches, 18(43), 6220-6240. https://doi.org/10.26466/opus.905547
• Önem, H. B. (2022). “Döviz Kurları ve CDS Primi Oynaklığının BIST Endekslerine Yayılım Etkisi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 6(2), 274-293. https://doi.org/10.31200/makuubd.1117597
• Öz, F., Polat, M., ve Boydak, H. (2020). “Ekonomik Büyümenin Borsa Temelli Finansal Gelişmeye Etkisi”, Bucak İşletme Fakültesi Dergisi, 3(2), 159-175. https://doi.org/10.38057/bifd.728024
• Özdemir, O., ve Çevikalp, S. (2021). “Fourier Birim Kök Testleri Temelinde Ekolojik Açık, Ekonomik Büyüme ve Özel Sektör Kredilerinin Analizi: Türkiye Örneği”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 4(9), 815-832. https://doi.org/10.26677/TR1010.2021.800
• Özmerdivanlı, A. (2021). “Covid-19 Pandemisi İle Çeşitli Finansal Göstergeler Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği”, Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 6(IERFM Özel Sayısı), 172-191. https://doi.org/10.30784/epfad.1022647
• Park, J. Y. (1992). Canonical cointegrating regressions. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 119-143, https://doi.org/10.2307/2951679
• Pesaran, M. H., Shin, Y., ve Smith, R. J. (2001). “Bounds testing approaches to the analysis of level relationships”, Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Phillips, P. C., ve Hansen, B. E. (1990). “Statistical inference in instrumental variables regression with I (1) processes. The review of economic studies”, 57(1), 99-125, https://doi.org/10.2307/2297545
• Rodrigues, P. M. M., ve Robert Taylor, A. M. (2012). “The Flexible Fourier Form and Local Generalised Least Squares De-trended Unit Root Tests*”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 74(5), 736-759. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.2011.00665.x
• Stock, J. H., ve Watson, M. W. (1993). “A simple estimator of cointegrating vectors in higher order integrated systems”, Econometrica: journal of the Econometric Society, 783-820, https://doi.org/10.2307/2951763
• Şak, N., ve Özkaya, H. G. Ö. (2022). “Türkiye’de 2000 Yılı Sonrasında Altın, Borsa, Döviz Kuru Piyasaları Etkileşimi ve Volatilite Yayılım Etkisi”, EKOIST Journal of Econometrics and Statistics, (37), 237-256. https://doi.org/10.26650/ekoist.2022.37.1199285
• Şanlı, S., Konak, T., ve Özmen, M. (2021). “Faiz, Döviz Kuru, Altın Fiyatları ve BIST100 Endeksi İlişkisinin Ekonometrik Analizi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, İzmir İktisat Dergisi, 36(4), 928-948. https://doi.org/10.24988/ije.880784
• Şeker, K. (2021). “Türkiye’de Finansal Sistemden Sağlanan Çeşitli Getirilerin VAR Modeli ile Etkileşimlerinin Analizi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (92), 183-206. https://doi.org/10.25095/mufad.947821
• Topcu, M. (2023). “Hisse Senedi Getirilerinin Belirleyicileri: BİST Bankacılık Sektörü Üzerine Bir İnceleme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12(3), 1659-1684. https://doi.org/10.15869/itobiad.1251600
• Ünal, A. E., Nas, S., ve Heybelii, M. (2022). “Seçilmiş Makroekonomik Değişkenler ve Beklenti Endekslerinin BİST 100 Endeksi Üzerine Etkisi”, Sosyoekonomi, 30(54), 443-466. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2022.04.23
• Ünlü, M. (2023). “BİST Bankacılık Sektörünün Makroekonomik Belirleyicileri: Fourier ARDL Yaklaşımı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (52), 285-295. https://doi.org/10.52642/susbed.1349535
• Xiong, Y., Shen, J., Yoon, S. M., ve Dong, X. (2024). “Macroeconomic determinants of the long-term correlation between stock and exchange rate markets in China: A DCC-MIDAS-X approach considering structural breaks”, Finance Research Letters, 61, https://doi.org/10.1016/j.frl.2024.105020
• Yıldız, Y. D. D. A. (2014). “BİST 100 Endeksi İle Alternatif Yatırım Araçlarının İlişkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 39-56, https://dergipark.org.tr/en/pub/sduiibfd/issue/20815/222681
• Yilanci, V., Bozoklu, S., ve Gorus, M. S. (2020). “Are BRICS Countries Pollution Havens? Evidence from a Bootstrap ARDL Bounds Testing Approach with a Fourier function”, Sustainable Cities and Society, 55, https://doi.org/10.1016/j.scs.2020.102035
• Yilanci, V., ve Eris, Z. A. (2013). “Purchasing Power Parity in African Countries: Further Evidence from Fourier Unit Root Tests Based on Linear and Nonlinear Models”, South African Journal of Economics, 81(1), 20-34. https://doi.org/10.1111/j.1813-6982.2012.01326.x
• Yildirim, S., Ögel, S., ve Alhajrabee, O. (2020). “Makroekonomik Değişkenlerin BİST Turizm Endeks Getirileri Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi”, Sakarya İktisat Dergisi, 9(2), 103-121.
• Zeinedini, S., Karimi, M. S., ve Khanzadi, A. (2022).” Impact of global oil and gold prices on the Iran stock market returns during the Covid-19 pandemic using the quantile regression approach”, Resources Policy, 76, https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2022.102602
• Zhou, S., ve Kutan, A. M. (2014). “Smooth Structural Breaks and the Stationarity of the Yen Real Exchange Rates”, Applied Economics, 46(10), 1150-1159. https://doi.org/10.1080/00036846.2013.868587