MUĞLA -YATAĞAN İLÇESİ KATRANCI KÖY EVLERİNDEN ÖRNEKLER

Yıl 2025, Sayı: 66, 191 - 211

Nurcan Bahargülü

https://doi.org/10.30794/pausbed.1541648

Öz

Evler bireyin veya ailelerin bir arada yaşadıkları ortak vakit geçirdikleri mekanlardır. Ayrıca bu yapılar içinde yaşayan insanları sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel ve çevresel faktörler bakımından etkilemektedir. Bu yapılar kültürel yaşamı ve geçmişten gelen sürdürülebilir bir yaşam tarzını devam ettirmesi açısından da önemlidir. Geleneksel konutlarda insanların günlük yaşam biçimlerinde o bölgenin iklimi ve coğrafi yapısı etkili olmaktadır. Yapılarda kullanılan malzeme ve teknik, plan ve süsleme gibi faktörler evlerin mimarisi üzerinde etkilerini göstermektedir.
Muğla ve çevresindeki geleneksel konutlar kültürel mirası devam ettirip yaşatan bölgeler arasında önemli bir bölgedir. Geleneksel konutlar malzeme ve teknik, plan düzeni ve süslemeleriyle daha çok dağ köylerinde bulunması sebebiyle bozulmadan günümüze kadar ulaşması bakımından önemlidir. Muğla’nın Yatağan ilçesinin dağ köyleri olan bu yerler kırsal mimariyi yaşatan ve kültürü devam ettiren alanlardır. Diğer köyler gibi Katrancı köyü evlerinde kullanılan taş ve ahşap malzeme süslemeleriyle orijinal olup özgünlüğünü devam ettirmiştir. Belirli bir plan düzeninde inşa edilen evler sade olup coğrafi yapısı sebebiyle küçük ölçekli yapılardır. Genellikle bu evler iki katlı, dış sofalı, tek veya iki oda şeklinde tasarlanmıştır.
İklimin de etkisi ile genellikle dış sofalı plan düzenindeki evlerin odaları sofanın gerisine veya köşelerine konumlandırılmıştır. Sofanın hemen önünde ise avluya yönelen halk arasında kibet denilen oturma bölümleri yer almaktadır. Üst katlar daha çok yaşam alanı olarak kullanılırken, alt katlar ahır ve samanlık şeklinde düzenlenmiştir.
Arazi çalışmalarında Katrancı köyünde geleneksel dokusu bozulmamış yaklaşık kırk ev tespit edilmiştir. Bu evlerden sadece beş örnek bu makalede ele alınmıştır. Malzeme ve teknik, plan ve süsleme bakımından kataloglar şeklinde incelenen evler değerlendirme bölümünde kendi içinde ve bölgedeki diğer evlerle karşılaştırılması yapılmıştır. İç donatı elamanları daha çok ahşaptan yapılmış olup özgünlüğünü korumaktadır. Oda kapıları, seki altı ve seki üstü bölümleri, bömbelik, yüklük, raf ve pencere kepenklerin üzeri yöreye özgü motiflerle bezenmiştir. Ustaların yerli olmasından dolayı bu motifler bölge evlerinin özgünlüğünü ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Katrancı, Ev, Ahşap Süsleme

EXAMPLES FROM KATRANCI VILLAGE HOUSES IN YATAĞAN DISTRICT, MUĞLA

Öz

Houses are places where individuals or families live together and spend time together. In addition, they affect the people living in these structures in terms of sociological, psychological, economic, cultural, and environmental factors. These structures are also important in terms of continuing the cultural life and a sustainable lifestyle from the past. In traditional houses, the climate and geographical structure of the region affect the daily lifestyles of people. Factors such as materials and techniques used in the buildings, plans, and ornamentation show their effects on the architecture of the houses. The traditional houses in Muğla and its surroundings are important regions among the ones that maintain and keep cultural heritage alive. Traditional houses are important in terms of their materials, techniques, layout, and ornaments, and they have survived to the present day without being damaged, as they are mostly found in mountain villages.
These places, which are the mountain villages of the Yatağan district of Muğla, are areas that keep the rural architecture alive and sustain the culture. Like other villages, Katrancı village has maintained its originality with the stone and wooden material decorations used in its houses. The houses built on a specific plan are simple and small-scale structures due to their geographical structure. These houses are generally designed as two-story houses with an external sofa and one or two rooms. Due to the influence of the climate, the rooms of houses with an external sofa plan are generally positioned behind the sofa or in the corners. Right in front of the sofa, there are sitting areas, popularly called kibet, facing the courtyard. While the upper floors are used mostly as living spaces, the lower floors are arranged as barns and haylofts.
During the field studies, approximately forty houses with their traditional texture intact were identified in Katrancı village. Only five examples of these houses are discussed in this article. The houses were examined in catalogues in terms of materials and techniques, plans, and ornamentation, and were compared within themselves and with other houses in the region in the evaluation section. The interior fittings are mostly made of wood and maintain their originality. Room doors, under- and over-the-stage sections, cupboards, closets, shelves, and window shutters are decorated with motifs specific to the region. Since the masters are local, these motifs reveal the originality of the regional houses.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Katrancı, House, Wood Ornament

Kaynakça

• Aktüre, S. (1993), “19. Yüzyıl’da Muğla”, Tarih İçinde Muğla, (Derleten: İlhan Tekeli), ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, 34-113
• Akyüz Levi, E. (2017). Ege’de Kırsal Mimari Araştırmaları: Bayındır Köyleri, Megaron, 12 (3), 365-384.
• Bahargülü, N. (2021). Geleneksel Bolvadin Evleri, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Bayhan, A. A., (2010). Denizli/Honaz’daki Tarihi Kalıntılar Üzerine Birkaç Söz, K.Pektaş, S.Cirtil, S. Özgün Cirtil, G. K.Öztaşkın, H. Özdemir, E.Aktuğ, R. Uykur (Haz.), XIII. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 14-16 Ekim 2009, Denizli, 93-104.
• Bektaş, C. (2005), Antalya. Anadolu Evleri Dizisi- 2, Bileşim Yayınevi.
• Cömertler Aktuğ, E. (2016). Büyük Menderes Havzası Osmanlı Dönemi Geleneksel Konut Mimarisinde Ahşap Süsleme (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van
• Cömertler Aktuğ, E. (2023). Yok Olmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Mimari: İzmir-Kiraz-Yağlar Evleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 94-106.
• Cömertler Aktuğ, E. ve Oğuz, D. (2017a). Bolvadin’in Geleneksel Evleri ve Süslemeleri, Bolvadin Araştırmaları I, Afyonkarahisar, 1746-1792. Cömertler Aktuğ, E. Ve Pektaş, K. (2017b). 19.Yüzyıl Kalemişi ve Ahşap Süslemeli Bir Ev: Koçarlı Hidayet İlhan Evi, Sanat Tarihi Dergisi,26 (1), 45-67.
• Cömertler Aktuğ, E. Ve Pektaş, K. (2017c). Ahşap Süslemeli Bir Ev: Denizli Merkezefendi Hacı Hızır Salih Efendi Evi, Kalemişi Türk Sanatları Dergisi, 5 (9), 13-32.
• Çakar, D. (2019) Muğla İli Türk Dönemi Çeşmeleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• Davulcu, M. (2015). “Ormana Yöresi Geleneksel Konut Mimarisi ve Yapıcılık Geleneği”, Kalemişi Dergisi, 3/5, 47-96. Demirci, D. (2011), Isparta Evleri, Isparta.
• Dikmen, Ç. B. Ve Toruk, F. (2024). “Akseki Ahşahap Mahallesi Geleneksel Konutların Kırsal Miras Kapsamında Korunmasına Yönelik Öneriler”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/1, 135-161
• Dursun, N. (2012). Akseki İlvat Köyleri ve Çevresindeki Geleneksel Türk Evinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21, 119-127.
• Eroğlu, Z. (1939), Muğla Tarihi, İzmir.
• Faroqhi, S. (1993), “Menteşeoğulları’ndan Osmanlılara Muğla”, Tarih İçinde Muğla, (Derleyen: İlhan Tekeli), ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, 16-33.
• İkiel, C. (2004), “Muğla İlinin Coğrafi Özellikleri”, Muğla Kitabı, (Hazırlayan: Ali Abbas Çınar), Muğla-İzmir, 15-26.
• İnceoğlu, N. (2005). Geleneksel Türk Mimarisi Denizli, Tasarım Yayın Grubu.
• Kunduracı, O. (2002). “Batı Toroslarda Bulunan Geç Dönem Türk Evlerinde Ahşap Süsleme” Türkler Ansiklopedisi, 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 265-272.
• Kunduracı, O. (2007a). Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları, Muğla Valiliği Kültür Yayını, Muğla.
• Kunduracı, O. (2007b), Denizli-Serinhisar İlçesinin Eski Evleri, A. Özçelik, M. Y. Ertaş, Y. Kılıç, Y Avcı, S. İnan, S. Parlaz (Ed.), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu 6-7-8 Eylül 2006, Denizli, 246-254.
• Kunduracı, O. (2017). “Muğla Yatağan Evlerindeki Dırbızan Örnekleri”, XII. Uluslararası Türk Sanatı Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri/11-15 Nisan 2017 (Ed. Osman Kunduracı-Ahmet Aytaç), Bakü-Azerbaycan, 17-22.
• Kunduracı, O. & Bahargülü, N. (2018). Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), 43, 491-522.
• Kürüm, M. (1994). Tire Evleri, Mehmet Şeker (Ed.), Türk Kültüründe Tire, 141-143,
• Özkan K., Nurhan ve Duran, R. (2022), “Türk Kültüründe Nar Motifi ve Tekstil Uygulamalarından Örnekler”, Ulakbilge, 68, 21-33.
• Parmaksızoğlu, İ. (1993), İbn-i Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, MEB Yayınları, İstanbul.
• Sayan, Y. (1997). Uşak Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri Yayınları, Ankara.
• Sayan, Y. (2009). Sivrihisar Evleri, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir.
• Söğüt, B. (2019). Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları, Ege Yayınları, İstanbul.
• Strabon, (1987), Coğrafya, (Çev. Adnan Pekman), İstanbul.
• Uykucu, E. (1983), Muğla Tarihi, İstanbul.