FROM SEMI-PERIPHERY TO CENTER: TRADE, ECONOMIC INTEGRATION, AND GEOPOLITICAL COMPETITION IN THE BALKANS DURING THE EARLY MODERN ERA

Yıl 2025, Sayı: 67, 35 - 52

Ayşe Değerli Velet

Öz

Using Immanuel Wallerstein’s “Modern World System Theory,” this essay examines the geopolitical and economic dynamics of the Balkans during the Early Modern Era. As a semi-peripheral territory of the Ottoman Empire, the research examines the Balkans’ assimilation into the global economy. This setting discusses the role of local actors, international trade routes, regional power balances, and the consequences of the region’s increased agricultural and commercial production capability on economic integration. Additionally, the impact of this integration on local communities and the Balkans’ contribution to international trade networks are examined. The study demonstrates that while Ottoman rule boosted the Balkans’ economy, encirclement processes also widened regional economic disparities.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Ottoman, Trade, Integration, Geopolitical competition

YARI-ÇEVREDEN MERKEZE: ERKEN MODERN DÖNEMDE BALKANLAR’DA TİCARET, EKONOMİK ENTEGRASYON VE JEOPOLİTİK REKABET

Öz

Bu makale, Erken Modern Dönem Balkanları’nın ekonomik ve jeopolitik dinamiklerini, Immanuel Wallerstein’ın “Modern Dünya Sistemi Teorisi” çerçevesinde incelemektedir. Çalışmada, Balkanlar’ın Osmanlı İmparatorluğu’nun yarı-çevresel bir bölgesi olarak dünya ekonomisine entegrasyon süreci analiz edilmektedir. Bu bağlamda, bölgenin tarımsal ve ticari üretim kapasitesindeki artışın ekonomik entegrasyona etkileri, yerel aktörlerin rolü, uluslararası ticaret yolları ve bölgesel güç dengeleri ele alınmıştır. Ayrıca, Balkanlar’ın küresel ticaret ağlarına katkısı ve bu entegrasyonun yerel topluluklar üzerindeki etkileri tartışılmıştır. Çalışma, Osmanlı kontrolünün Balkanlar’da ekonomik canlılığı artırdığı, ancak aynı zamanda çevreleşme süreçlerinin bölgesel ekonomik eşitsizlikleri derinleştirdiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Osmanlı, Ticaret, Entegrasyon, Jeopolitik rekabet

Kaynakça

• Anievas, A., & Nişancıoğlu, K. (2015). The Ottoman–Habsburg rivalry over the long sixteenth century. How the West Came to Rule: The Geopolitical Origins of Capitalism içinde (ss. 91–112). Chicago: University of Chicago Press.
• Balard, M. (2016). The Black Sea: Trade and navigation (13th–15th centuries). Vorträge und Forschungen: Maritimes Mittelalter. Meere als Kommunikationsräume, 83, 181–194.
• Barker, J. W. (2003). Late Byzantine Thessalonike: A second city’s challenges and responses. Dumbarton Oaks Papers, 57, 5–33.
• Delilbaşı, M. (1989). Johannis Anagnostis, Selânik (Thessaloniki)'in son zaptı hakkında bir tarih (Sultan II. Murad dönemine ait bir Bizans kaynağı). Ankara: TTK.
• Evliya Çelebi (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Akkirman, Belgrad, Gelibolu, Manastır, Özü, Saraybosna, Slovenya, Tokat, Üsküp, 5. Kitap 2. Cilt. (haz. S. A. Kahraman). İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümülcine, Kavala, Selanik, Tırhala, Atina, Mora, Navarin, Girit Adası, Hanya, Kandiye, Elbasan, Ohri, Tekirdağı, 8. Kitap 2. Cilt. (haz. S. A. Kahraman). İstanbul: YKY.
• Fine, J. V. A. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• Faroqhi, S. (2010). Osmanlı İmparatorluğu Etrafındaki Dünya (çev. A. Berktay). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Faroqhi, S. (2014). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. (çev. E. Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gradeva, R. (2001). War and peace along the Danube: Vidin at the end of the seventeenth century. Oriente Moderno, 20 (81)(1), 149–175.
• Hopkins, T. K., & Wallerstein, I. (1987). Capitalism and the Incorporation of New Zones into the World-Economy. Review (Fernand Braudel Center), 10(5/6), 763–780.
• Imber, C. (2006a). The Crusade of Varna, 1443–45. Hampshire: Palgrave Macmillan.
• Imber, C. (2006b). Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650 (çev. Ş. Yalçın). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ivanova, S. (2003). The Empire’s “Own” Foreigners: Armenians and Acem tüccar in Rumeli in the seventeenth and eighteenth centuries. Oriente Moderno, 22 (83/3), 681–703.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I. Cilt: 1300–1600 (çev. H. Berktay). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600) (çev. R. Sezer). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2016). Türkler ve Balkanlar. Balkanlarda İslâm: Miadı Dolmayan Umut içinde (ss. 9–39). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kayapınar, A., & Kayapınar, L. (2010). XVI-XVII. yüzyıllarda Aşağı Tuna bölgesinde iltizam sisteminin uygulanması. Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri- 2 (haz. R. D. Özbay, F. Solak, Y. Bülbül, G. Çelik). İstanbul: TİTAP.
• Kayapınar, A. (2015). Ortaçağ ve Osmanlı döneminde Vidin. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1(1), 67–114. Kotenbach, A. (1982). Problems of Ottoman Economic History and the Core-periphery model. Itinerario. 6(1), 127–149.
• Laiou, A. E., & Morrisson, C. (2007). The Byzantine Economy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lopez, R. S. (1964). Market expansion: The case of Genoa. The Journal of Economic History, 24(4), 445–464.
• Mazower, M. (2014). Bizans’ın Çöküşünden Günümüze Balkanlar (çev. A. Özil). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Molnár, A. (2007). Struggle for the chapel of Belgrade (1612-1643): Trade and catholic church in Ottoman Hungary. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 60(1), 73–134.
• Molnár, A. (2021). Ragusa and the Beginnings of the Balkan Missions. Dubrovnik annals, (25), 89–112.
• Murphey, R. (1999). 17. yüzyılda Via Egnatia boyunca görülen ticaret örüntüleri. (ed. E. Zachariadou), Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699) (çev. Ö. Arıkan, E. Güntekin & T. Altınova) içinde (ss. 191–224). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Norwich, J. J. (2013). Bizans: Gerileme ve çöküş dönemi (MS 1082-1453). İstanbul: Kabalcı Yayınları. Riedler, F., & Stefanov, N. (Ed.). (2021). The Balkan Route: Historical Transformations from Via Militaris to Autoput. Berlin & Boston: De Gruyter.
• Shea, J. (2010). The late Byzantine city: Economic and industrial profile (Doktora tezi). Birmingham University, Birmingham.
• Stephenson, P. (2019). Balkan borderlands (1018-1204). (ed. J. Shepard), The Cambridge History of the Byzantine Empire c. 500-1492 içinde (ss. 664–691). Cambridge & New York: Cambridge University Press.
• Stoianovich, T. (1953). Land Tenure and Related Sectors of the Balkan Economy, 1600-1800. The Journal of Economic History, 13 (4), 398–411.
• Stoianovich, T. (1960). The Conquering Balkan Orthodox Merchant. The Journal of Economic History, 20(2), 234–313.
• Stoianovich, T. (1999). Osmanlı hâkimiyetinde Via Egnatia. (ed. E. Zachariadou), Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699) (çev. Ö. Arıkan, E. Güntekin & T. Altınova) içinde (ss. 225–240). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Stoianovich, T. (2015). Balkan Worlds the First and Last Europe, New York: Routledge
• Sugar, P. F. (1977). Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354-1804. Seattle: University of Washington Press.
• Treadgold, W. T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford: Stanford University Press.
• Ursinus, M. (1991). Manastir. (ed. C. E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis, & Ch. Pellat), The Encyclopaedia of Islam (New Edition, VI). içinde (ss. 371–372). Leiden: E. J. Brill.
• Wallerstein, I. (1974). The Modern World-System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. New York: Academic Press.
• Wallerstein, I. (1979). The Ottoman Empire and the Capitalist World-Economy: Some Questions for Research. Review (Fernand Braudel Center), 2(3), 389–398.
• Zachariadou, E. A. (1983). Ottoman Diplomacy and the Danube Frontier (1420-1424). Harvard Ukrainian Studies, 7, 680–690.