NAHOT/NAHOTKI STRUCTURE USED AS A CONJUCTION IN UZBEK

Yıl 2025, Sayı: 71

Tugba Bilveren

https://doi.org/10.30794/pausbed.1712483

Öz

In Uzbek, “nahot/nahotki”, which means “question”, “surprise” and “doubt” and is suitable for creating new sentences as an independent sentence conjunction, is called “yuklama” in common in all Uzbek grammars. According to Turkish grammars, yuklama are called as affixe, affixe-preposition, preposition, enclitic, clitic, sentence connector, particle, etc. elements. This element, which is included in the structure of connected sentences, can be evaluated as a conjunction at the beginning of the sentence when examined in terms of meaning and function. "Nahot/nahotki", which is also accepted as an interrogative expression and encountered in rhetorical question sentences, seems to be able to change the context in the sentence such as what is said, why, what is strange, Allahtan ki, how is it, understandable, what is there, and let's say. This structure is a compound structure formed with the “na” pronoun. In this study it was translated into Turkish in order to reveal the semantic differences of the sentences using this structure.

Anahtar Kelimeler

Uzbek , nahot/ki , conjuction

ÖZBEKÇEDE BAĞLAYICI UNSUR OLARAK KULLANILAN nahot/nahotki YAPISI

Öz

Özbekçede soru, şaşırma ve şüphe anlamlarını karşılayan, bağımsız bir cümle bağlayıcısı olarak anlamsal ve yapısal açıdan yeni bir cümle oluşturmaya yarayan nahot/nahotki, Özbek gramerlerinin tamamında ortak bir biçimde yuklama (yükleme) olarak isimlendirilir. Yüklemeler, Türkiye Türkçesi gramerciliğinde ek, ek-edat, edat, enklitik, klitik, cümle bağlayıcısı, parçacık, son çekim edatı vb. isimlerle anılan unsurlardır. Bağlı birleşik cümlelerin kuruluşunda da yer alan bu unsur, anlam ve işlev olarak incelendiğinde cümle başı bağlayıcısı olarak değerlendirilebilir. Soru edatı ya da ünlem edatı olarak da kabul edilen ve retorik soru cümlelerinde karşımıza çıkan “nahot/nahotki”, acaba, ne de olsa, nedense, ne gariptir ki, Allahtan ki, neyse ki, ne tuhaftır ki, nasıl olur da, anlaşılan o ki, diyelim ki, öyle görünüyor ki, sahiden, galiba anlamlarını karşılayarak, cümlede bağlamı değiştirebilir. Söz konusu bu yapı, na zamiriyle kurulmuş birleşik bir yapıdadır. Bu çalışmada nahot/nahotki’nin kullanıldığı cümlelerin anlamsal farklılıklarını göstermek için Türkiye Türkçesine aktarımları yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbekçe , nahot/ki , cümle bağlayıcısı

Kaynakça

• Aktamovna, R.I. (2023). O‘zbek Tilida Yuklamalar Tasnifi va Nutqdagi Vazifasi Haqidagi Qarashlar. The Theory of Recent Scientific Research in the Field of Pedagogy,vol.1, no.7, s. 17-21.
• Amanov, U. (2021). Ona Tili (Morfologiya). Durdona Nashriyoti: Buxoro.
• Asqarova, M.A. (1966). O‘zbek Tilida Ergshish Formalari va Ergash Gaplar. O‘zbekiston SSR Fan Nashriyoti: Toshkent.
• Barutcu Özönder, F. Sema (2001). “Türkçe Enklitik Edatlar Üzerine: çI/çU”, Kök Araştırmalar, Güz 2001, s. 75-86.
• Baxavadinovna, SH.I., (2003). O‘zbek Tili Milliy Korpusida Yordamchi So‘zlar Bazasi (So‘roq-Taajjub Yuklamalari Misolida). Academic Research in Educational Sciences, 2(10), s.312-320.
• Bodrogligeti, A. J. (2001). A grammar of Chaghatay I-II. Lincom Europa.
• Crystal, D. (1994). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell: Oxford.
• Çelikbay, A. (2013). Yeni Uygur Türkçesinde Bir Enklitik Edatı: ze . Journal of Turkish Studies.DOI:10.7827/TurkishStudies.4881, s.977-987.
• Efendioğlu, S. (2006). Cümle Menşeli Edatlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.31, s. 193-207.
• Ercilasun, A.B. (2008). “La Enklitiği ve Türkçede Bir “Pekiştirme Enklitiği” Teorisi”, Dil Araştırmaları, 2, s. 35-56
• Erdal, M. (2000). “Clitics in Turkish”, Studies on Turkish and Turkic Languages, Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Lincoln College, Oxford, August 12-14, 1998 (Edited by Aslı Göksel and Celia Kerslake), Wiesbaden.
• Gabain, A. Von (1945). Özbekische Grammatik. Otto Harrassowitz, Leipzig und Wien.
• Ikramova, R. (1985). O‘zbek Tilida Otlarning Sintetik, Analitik va Funktsiyonal Formalari. O‘zbekiston SSR Fan Nashriyoti: Toshkent.
• Irisqulov, M. (1992). Tilshunoslikka Kirish. Oqituvchi: Toshkent.
• İpek, B. (2009). “Divan ü Lugat’it Türk’te Geçen Enklitik Edatları”. Turkish Studies, Volume 4/3, s. 1119-1211.
• Karaman, A. (2016). Yeni Uygur Türkçesinde Kin Edatı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 135-144.
• Kaynak, O. (1969). Türkçede Bağlaçlar. Türk Dili Dergisi 19(209), s.697-705, Ankara.
• Kononov, A. N. (1960). Grammatika Sovremennogo Uzbekskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva.
• Korkmaz, Z. (2005). Bağlaçlar ve Türkiye Türkçesindeki Oluşumları. Türk Dili, 89 (638), s. 118-125).
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: New York.
• Lewis, G. L. (1967). Turkish Grammar, Oxford: New York.
• Nalbant, M.V. (2004). “Türkçe Enklitik Edatı LA”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara, s. 2157-2173.
• Özbek, N. (1998). “Türkçede Söylem Belirleyicileri”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 9, s.37-47.
• O’zbek Tili Grammatikasi-Morfologiya, I. Tom. (1973) O’zbekiston SSR Fanlar Akademiyasi A.S. Pushkin Nomidagi Til va Adabiyot Instituti, Fan Nashriyoti, Toshkent.
• Sayfullayeva, R.R., Mengliyev, B.R., Boqiyeva, G.H., Qurbonova, M.M., Yunusova, Z.Q., Abuzalova, M.Q. (2010). Hozirgi O‘zbek Adabiy Tili. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi: Toshkent.
• Qodirov, U. (2024). O‘zbek Adabiy Tili Bo‘limlari Yuzasidan Uslubiy Qo‘llanma. https://namdu.uz/media/Books/pdf/2024 Erişim Tarihi: 11.12.2024.
• Yazıcı-Ersoy, H. (2011). Başkurt Türkçesinde Kiplik Parçacıkları. Türkbilig, S.22, s.43-51.
• TARANAN ESERLER KAYNAKÇASI
• BYA: Beoshiyon Yaralgan Ayol. Nilufar https://n.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Nilufar.%20Beoshyon%20yaralgan%20ayol%20(qissa).pdf Erişim tarihi: 18.02.2025
• H: Hikoyalar. Saida Zunnunova Microsoft Word - saida_zunnunova_hikoyalar_ziyouz_com.doc Erişim tarihi: 17.02.2025
• HSQ: Hind Sayyohining Qissasi. https://www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Abdurauf%20Fitrat.%20Hind%20sayyohining%20qissasi.pdf Erişim tarihi: 17.02.2025
• JB: Jinlar Bazmi. Abdulhamid Ismoil https://www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Abdulhamid%20Ismoil.%20Jinlar%20bazmi.pdf Erişim tarihi: 17.02.2025
• K: Bahodir M.A. (1991). Ko‘kto‘nliklar. Yozuvchi nashriyoti: Toshkent.
• M: Manaschi, Abdulhamid Ismoil. https://www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Abdulhamid%20Ismoil.%20Manaschi%20(roman).pdf Erişim tarihi: 17.02.2025
• N: Notanish, Anvar Namozov. https://www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Anvar%20Namozov.%20Notanish%20(qissa).pdf Erişim tarihi: 17.02.2025
• RYG‘S: Ro‘yo Yohud G‘ulistonga Safar, Ahmad A‘zam. https://www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Ahmad%20A’zam.%20Ro’yo%20yoxud%20G’ulistonga%20safar%20(roman).pdf Erişim tarihi: 19.02. 2025.
• S: Saylanma, Shukur Xolmirzayev. https://n.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Shukur%20Xolmirzayev.%20Saylanma.%201-jild.%20Hikoyalar.pdf Erişim tarihi: 18.02.2025
• UYM: Dadaxon N. (2013). Uzoq-Yaqin Manzillar-Saylanma- 3.Jild.Istiqlol, Toshkent.
• TA: Tanlangan Asarlar, Said Ahmad. https://n.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/Said%20Ahmad.%20Tanlangan%20asarlar.%201-jild.%20Hikoyalar.pdf Erişim Tarihi: 18.02.2025