Toplumun Kültürel Yönü: Doğum Sonu Dönemde Anne ve Bebek Bakımına Yönelik Yapılan Geleneksel Uygulamalar ve Dünyadan Örnekler

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 3, 183 - 193, 01.12.2015

Birsen Bilgen Sivri , Nimet Karataş

https://doi.org/10.4274/jcp.50479

Öz

Kültür; bir grup insan tarafından öğrenilen, paylaşılan, nesilden nesile aktarılan değerler, inançlar, tutum ve davranışlar, örf ve adetler olarak tanımlanmaktadır. İnsanların sağlıkla ilgili inanç ve uygulamaları, içinde yaşadığı toplumun kültürünün bir parçasını oluşturmaktadır. Geleneksel uygulamalar adı altında yapılan bu uygulamalar günümüzde farklı bölgelerde ve farklı kültürlerde hala kullanılmaya devam etmektedir. Gebelik, doğum ve lohusalık süreçlerindeki tıbbi uygulamaları kapsayan anne-çocuk sağlığı hizmetleri, geleneksel uygulamalar açısından ayrı bir öneme sahiptir. Bilindiği gibi, anne-bebek ölümlerini biyolojik faktörler ve sağlık hizmetleri doğrudan etkilerken; gelenekler, aile geliri, ekolojik ortam, sosyo-ekonomik ve fiziksel ortamlar ise dolaylı etkilemektedir. Aynı zamanda annelerin anne-bebek bakımına ilişkin bilgi yetersizliği veya öğrendiği yanlış geleneksel bilgi ve uygulamalar, hastalanmalarına, anne ve bebeğin iyileşme sürecinin uzamasına, sakatlanmalarına ve hatta ölümlerine neden olabilmektedir. Bu nedenle annelerin anne-bebek bakımı uygulamalarının ve bu uygulamaları etkileyen faktörlerin bilinmesi önem taşımaktadır. Hemşireler, toplumlar tarafından kullanılan bu geleneksel inanç ve uygulamaların bilinmesi, bunlardan zarar görenlerin ortaya çıkarılması ve yok edilmeye çalışılması, sürdürülmesinde sakınca olmayanların ise korunması ve kültürel özellikler ile geleneklere bir anlamda sahip çıkılmasında aktif olarak rol almalıdırlar

Anahtar Kelimeler

Kültür, geleneksel uygulamalar, anne ve bebek bakımı, hemşirelik

Cultural Aspect of the Society: Traditional Practices of Mother and Baby Care during Post-Partum Period and the Relevant Examples from the World

Öz

Culture is defined as values, beliefs, attitudes and behaviors and manners and customs learned, shared and transferred by a group of people from one generation to another. People’s beliefs and practices concerning health constitute a part of the society’s culture where they live. Today, these practices, called as traditional practices, still continue to be used in different regions and cultures. Prenatal care services including medical practices during pregnancy, birth and puerperial periods are also important in terms of traditional practices. As known; while biological factors and health services directly affect mother and baby mortality; traditions, family income, ecological environment, socio-economic and physical settings indirectly affect mother and baby mortality. At the same time; mothers’ lack of knowledge about mother and baby care or their incorrect traditional knowledge and practices may cause them to be sick, may prolong recovery period and even may result in morbidity and mortality. Therefore; it is important to know mothers’ mother and baby care practices and the factors that affect these practices. Nurses should play an active role in knowing these traditional beliefs and practices used by the society, in identifying and eliminating those harmful ones and in protecting those harmless and beneficial ones and in a sense should act to protect the cultural and traditional elements.

Anahtar Kelimeler

Culture, traditional practices, mother and baby care, nursing

Kaynakça

• 1. Eğri G B, Konak A. Doğum sonu dönem ile ilgili geleneksel inanç ve uygulamalara dünyadan ve Türkiye’den örnekler. Journal of World of Turks 2011;3:143-5.
• 2. Seviğ Ü, Tanrıverdi G, (eds). Kültürlerarası Hemşirelik. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi; 2011.
• 3. Osrin D, Tumbahangp KM, Shrestha D, Mesko N, Shrestha BP, Manandhar MK, et al. Cross sectional community based study of care of newborn infants in Nepal. BMJ 2002;325:1063.
• 4. Barnett S, Azad K, Barua S, Mridha M, Abrar M, Rego A, et al. Maternal and newborn-care practices during pregnancy childbirth, and the postnatal period: A comparison in three rural districts in Bangladesh. J Health Popul Nutr 2006;24:394-2.
• 5. Rahi M, Taneja DK, Misra A, Mathur NB, Badhan S. Newborn care practices in an urban slum of Delhi. Indian J Med Sci 2006;60:506-3.
• 6. Darmstadt GL, Hussein MH, Winch PJ, Haws RA, Lamia M, El-Said MA, et al. Neonatal home care practices in rural Egypt during the first week of life. Trop Med Int Health 2007;12:783-7.
• 7. Khan GN, Memon ZA, Bhutta ZA. A cross sectional study of newborn care practices in Gilgit, Pakistan. J Neonatal Perinatal Med 2013;6:69-6.
• 8. Memona ZA, Khanb MI, Soofic S, Muhammad S, Bhuttac ZA. A cross sectional survey of newborn care practices in rural Sindh, Pakistan: Implications for research and policy. J Neonatal Perinatal Med 2013;6:137-44.
• 9. Aydın S, Oskay Ü. Perinatolojide kültürlerarası hemşirelik. Int J Human Science 2013;10:1607-19.
• 10. Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği. 8. Baskı. Ankara: Sistem Ofset; 2008.
• 11. Savran G. Adana bölgesinden derlenen bazı halk tıbbi uygulamalarının tıbbi antropoloji açısından değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları. Merkezi. http:// turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/savran. pdf (1.6.2014).
• 12. Geçkil E, Sahin T, Ege E. Traditional postpartum practices of women and infant and the factors influencing such practices in South Eastern Turkey. Midwifery 2009;25:62-71.
• 13. Maimbolwa CM, Yamba B, Diwan V, Ransjo-Arvindson AB. Cultural child birth practice and beliefs in Zambia. J Adv Nurs 2003;43:263-4.
• 14. Khadduri R, Marsh DR, Rasmussen B, Bari A, Nazir R, Darmstadt GL. Household knowledge and practices of newborn and maternal health in Haripur district, Pakistan. J Perinatol 2008;28,182-7.
• 15. Lamxay V, Boer HJ, Björk L. Traditions and plantuse during pregnancy, child birth and postpartum recovery by the Kry ethnic group in Lao PDR. J Ethnobiol Ethnomed 2011;7:14.
• 16. Wang X, Wang Y, Zanzhou S, Wang J, Wang J. A populationbased survey of women’s traditional postpartum behaviors in Northern China. Midwifery 2008;19:238-45.
• 17. Şenses M, Yıldızoğlu İ. Sekiz ayrı ildeki kaynana ve gelinlerin lohusalık ve çocuk bakımında geleneksel uygulamaları. Çocuk Forumu 2002;5:44-8.
• 18. Çetinkaya A, Özmen D, Cambaz S. Manisa’da çocuğu olan 15-49 yaş kadınların doğum sonu dönemde yenidoğan sağlığı ile ilgili geleneksel uygulamaları. Celal Bayar Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008;12:39-6.
• 19. Gölbaşı Z, Eğri G. Doğum sonu dönemde annenin bakımına yönelik yapılan geleneksel uygulamalar. Cumhuriyet Tıp Dergisi 2010;32:276-2.
• 20. Bilgen Sivri B. 12 Aylık Bebeği Olan Annelerin Anne-Bebek Bakımına İlişkin Geleneksel Uygulamaları. (Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi; 2012.
• 21. Işık T, Akçınar M, Kadıoğlu S. Mersin ilinde gebelik, doğum ve loğusalık dönemlerinde anneye ve yenidoğana yönelik geleneksel uygulamalar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 2010;7:63-4.
• 22. Törüner EK, Büyükgönenç L. Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Cilt 1. Ankara: Göktuğ Yayıncılık; 2011.
• 23. Eker A, Yurdakul M. Annelerin bebek beslenmesi ve emzirmeye ilişkin bilgi ve uygulamaları. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi 2006;15:158-3.
• 24. Eğri G, Gölbaşı Z. 15-49 yaş grubu evli kadınların doğum sonu dönemde bebek bakımına yönelik geleneksel uygulamaları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007;6:313-20.
• 25. Koyun A, Çamuroğlu C, Korkmaz G, Menteşe N, Ocak F. Kadınların gebelik, doğum ve yenidoğan bakımına ilişkin geleneksel inanç ve uygulamaları. Aile ve Toplum Dergisi 2010;6:57-4.
• 26. Gökduman M, Akdolun Balkaya N. 0-6 Aylık bebeği olan annelerin anne sütünü artırmaya yönelik geleneksel uygulamaları. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2013;14:31-1.
• 27. Dinç S. Şanlıurfa merkezde bulunan 4 numaralı sağlık ocağına kayıtlı 0-1 yaşında çocuğa sahip annelerin çocuklarının bakımında kullandıkları geleneksel uygulamalar. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2005;1:53-4.
• 28. Özsoy SA, Katabi V. A Comparison of traditional practices used in pregnancy, labour and the postpartum period among women in Turkey and Iran. Midwifery 2008;24:291-300.
• 29. Gökçay G. Yaşamın İlk 2 Yılında Çocuk Sağlığı ve Bakımı. 1. Baskı. İstanbul: Saga Yayınları; 2008.
• 30. Çevirme H, Sayan A. Al karası inanmaları ve bilim. Millî Folklor 2005;17:67-2.
• 31. Biltekin Ö, Boran ÖD, Denkli MD, Yalçınkaya S. Naldöken Sağlık Ocağı Bölgesinde 0-11 aylık bebeği olan annelerin doğum öncesi dönem ve bebek bakımında geleneksel uygulamaları. STED 2004;13:166-7.
• 32. Çinpolat S. Karaçay Halk İnanışları ve Uygulamalarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi (Tokat Örneği) (Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi; 2009.
• 33. Adams V, Miller S, Chertow J, Craig S, Samen A, Varner M. Having a safe delivery: Conflicting views from Tibet. Health Care Women Int 2005;26:821-51.
• 34. Choudhry UK. Traditional practices of women from India: pregnancy, child birth and newborn care. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 1997;26:533-9.
• 35. Çakırer N, Çalışkan Işık Z. Nevşehir İli Ağıllı Köyünde gebelik, doğum ve lohusalığa ilişkin geleneksel inanç ve uygulamalar. TAF Preventive Medicine Bulletin 2010;9:343-8
• 36. Beşer A, Topçu S, Çoşkun A, Erdem N, Gelişken R, Özer D. Traditional child care practices among mothers with infants less than 1 year old. DEUHYO ED 2010;3:137-5.
• 37. Winch PJ, Alam MA, Akther A, Afroz D, Ali NA, Ellis AA, et al. Local understandings of vulnerability and protection during the neonatal period in Sylhet District, Bangladesh: A qualitative study. Lancet 2005;366:478-85.
• 38. Arısoy A, Canbulat N, Ayhan F. Karaman ilindeki annelerin bebeklerinin bakımında uyguladıkları geleneksel yöntemler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2014;17:23- 1.
• 39. Çalışkan Z, Bayat M. Annelerin bebek bakımı uygulamaları ve etkileyen faktörler: Bir Kapadokya örneği. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2011;14:23-30.
• 40. Beinempaka F, Tibanyendera B, Atwine F, Kyomuhangi T, Macdonald NE. The practice of traditional rituals and customs in newborns by mothers in selected villages in southwest Uganda. Paediatr Child Health 2014;19:72.
• 41. Kahriman İ. Trabzon İl Merkezinde 6-12 Aylık Çocuğu Olan Annelerin Bebek Bakımına İlişkin Geleneksel Uygulamaları (Yüksek Lisans Tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi; 2007.
• 42. Mullany LC, Darmstadt GL, Katz J, Khatry SK, LeClerq SC, Adhikari RK, et al. Risk factors for umbilical cord infection among newborns of southern Nepal. Am J Epidemiol 2007;165:203-11.
• 43. Alam MA, Ali NA, Sultana N, Mullany LC, Teela KC, Khan NU, et al. Newborn umbilical cord and skin care in Sylhet District, Bangladesh: Implications for the promotion of umbilical cord cleansing with topical chlorhexidine. J Perinatol 2008;28:61-8.
• 44. Amare Y. Umbilical cord care in Ethiopia and implications for behavioral change: A qualitative study. BMC Int Health Hum Rights 2014;14:12.
• 45. Mullany LC, Shah R, El Arifeen S, Mannan I, Winch PJ, Hill A, et al. Chlorhexidine cleansing of the umbilical cord and separation time: A cluster randomized trial. Pediatrics 2013;131:708-15.
• 46. Arifeen SE, Mullany LC, Shah R, Mannan I, Rahman SM, Talukder MR, et al. The effect of cord cleansing with chlorhexidine on neonatal mortality in rural Bangladesh: A community-based, cluster-randomised trial. Lancet 2012;379:1022-8.
• 47. Soofi S, Cousens S, Imdad A, Bhutto N, Ali N, Bhutta ZA. Topical application of chlorhexidine to neonatal umbilical cords for prevention of omphalitis and neonatal mortality in a rural district of Pakistan: A community-based, cluster-randomised trial. Lancet 2012;379:1029-36.
• 48. Okpomeshine C. Traditional birthing practices in Igbo Land, Nigeria. Int J Interdisciplinary Social Sciences 2011;6:193-8.
• 49. Özyazıcıoğlu N. 12 aylık çocuğu olan annelerin çocuk bakımına ilişkin geleneksel uygulamaları. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005;8:63-1.
• 50. Yalçın H. Gebelik, doğum, lohusalık ve bebek bakımına ilişkin geleneksel uygulamalar (Karaman örneği). Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2012;55:19-1.
• 51. Ali AA, Siddig MF. Poor practice and knowledge among traditional birth attendantsin Eastern Sudan. J Obstet Gynaecol 2012;32:767-9.
• 52. Bratwaite A, Williams CC. Child birth experiences of Professional Chinese Canadian women. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2004;33:748-55.
• 53. Rahman S, Altan S, Çam S, Yüksel H. Manisa ili Karaağaçlı beldesinde çocuk bakımına yönelik yöresel uygulamalar. Lokman Hekim Journal 2013;3:15-3.
• 54. Bölükbaş N, Erbil N, Altunbaş H, Arslan Z. 0-12 Aylık bebeği olan annelerin çocuk bakımında başvurdukları geleneksel uygulamalar, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 2009;1:165-8.
• 55. Demirbağ CB, Tanır KM, Kuğuoğlu S. 1-12 ay arası bebeklerde pamukçuk enfeksiyonu ve annelerin tedaviye yönelik kullandıkları geleneksel yaklaşımlar. Electronic Journal of Vocational Colleges 2012;136-4. J