Çok Taraflı Mali ve Siyasi Bir Çözüm Olarak SPV'ler: INSTEX Örneği Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 4, 1377 - 1391, 23.12.2025

Bahar Akın

https://doi.org/10.30586/pek.1662215

Öz

Uluslararası ilişkiler başlangıçta ikili etkileşimler yoluyla gelişmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra çok taraflı anlaşmaların sayısı önemli ölçüde artsa da çok taraflılığın kökenleri daha eski dönemlere dayanmaktadır ve egemenlik ilkelerinin uluslararası sonuçlarını ele almak için erken dönemden itibaren çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. 1919’da Milletler Cemiyeti’nin, ardından Birleşmiş Milletlerin kurulması çok taraflı işbirliğinin kurumsallaşmasında önemli dönüm noktaları olmuştur. Bu bağlamda çok taraflılık, küresel işbirliğini teşvik eden temel bir araç haline gelmiş; uluslararası rejimler ve kurumlar öngörülebilirliği artırarak, belirsizlikleri azaltarak, müzakereleri destekleyerek ve devletler arasında koordinasyonu sağlayarak işlev görmektedir. Rejim teorisi, anarşik uluslararası sistemde işbirliğinin nasıl ortaya çıktığını ve sürdürüldüğünü açıklayan bir çerçeve sunar; ticaret, finans, güvenlik ve silahsızlanma gibi alanlarda rejimlerin oluşumu, devamlılığı ve etkinliğini inceler. Bu çalışma, INSTEX SAS’ın rejim teorisi çerçevesinde uluslararası bir rejim olarak sınıflandırılıp sınıflandırılamayacağını değerlendirmektedir. Stephen D. Krasner’ın tanımı temel alınarak girişimin kurumsal yapısı ve işlevselliği analiz edilmektedir. Çalışma, İran odaklı vaka incelemelerine dayanmakta, ayrıca potansiyel genişleme alanı olarak Kuzey Kore’ye ilişkin ön değerlendirmeler sunmaktadır. Bunun yanı sıra, INSTEX benzer amaçlarla oluşturulan diğer özel amaçlı araçlarla (SPV’ler) karşılaştırılarak alternatif finansal mekanizmalar bağlamında konumlandırılmaktadır. Bulgular, bu tür yapıların yalnızca politika aracı olarak mı kaldığını yoksa sürdürülebilir uluslararası rejimlere dönüşme potansiyeli taşıyıp taşımadığını ortaya koymaktadır. Çalışma, söz konusu mekanizmaların kalıcılığını ve etkisini belirlemede siyasi, kurumsal ve ekonomik dinamiklerin önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

INSTEX , SPV , Yaptırımlar , Uluslararası Rejimler , Çok Taraflılık , Nükleer Yayılmanın önlenmesi ve silahsızlanma

SPVs as a Multilateral Financial and Political Solution: Evaluating the INSTEX Case

Öz

International relations initially developed through bilateral interactions. While multilateral agreements expanded significantly after World War II, their origins predate this era, reflecting efforts to manage the international implications of sovereignty. The establishment of the League of Nations in 1919 and later the United Nations marked critical milestones in shaping multilateral cooperation. Today, multilateralism functions as a key mechanism for fostering coordination and stability in an interconnected world. International regimes and institutions enhance predictability, reduce uncertainty, facilitate negotiations, and enable cooperation across diverse issue areas. Regime theory provides a conceptual lens to explain how cooperation emerges and persists in an anarchic international system, assessing the principles, norms, rules, and decision-making procedures that structure collective action in fields such as trade, finance, security, and disarmament. This article examines whether the Instrument in Support of Trade Exchanges (INSTEX SAS) can be classified as an international regime within the framework of regime theory, drawing on Stephen D. Krasner’s widely recognized definition. It evaluates the institutional design and functional mechanisms of INSTEX through case studies on Iran, while offering initial references to North Korea as a potential area of expansion. Moreover, it situates INSTEX within the broader spectrum of alternative financial instruments by analytically comparing it with other special purpose vehicles (SPVs) created for similar objectives. The findings illuminate whether such mechanisms act solely as policy tools or hold the capacity to evolve into durable regimes, underscoring the critical role of political, institutional, and economic factors in shaping their sustainability and global relevance.

Anahtar Kelimeler

Multilateralism , SPV(Special Purpose Vehicle) , International Regimes , Nuclear non-proliferation and disarmament , INSTEX SAS

Kaynakça

• Alcaro, R. (2021). Europe’s Defence of the Iran Nuclear Deal: Less than a Success, more than a Failure. The International Spectator, 56(1), 55–72. https://doi.org/10.1080/03932729.2021.1876861
• Cardoso, F. H., & Faletto, E. (1979). Dependency and development in Latin America. University of California Press.
• Eichengreen, B. (2019). Globalizing capital: A history of the international monetary system. Princeton University Press.
• Fayazmanesh, S. (2021). The United States and Iran: Sanctions, wars and the policy of dual containment. Routledge.
• Geranmayeh, E., & Batmanghelidj, E. (2019). Trading with Iran via the special purpose vehicle: How it can work. European Council on Foreign Relations (ECFR). Retrieved from.
• Katzman, K. (2020). Iran sanctions: Congressional research service report. Congressional Research Service.
• Keohane, R. O. (1984). After hegemony: Cooperation and discord in the world political economy. Princeton University Press.
• Krasner, S. D. (1982). Structural causes and regime consequences: Regimes as intervening variables. International Organization, 36(2), 185–205.
• Kirshner, J. (2014). Currency and coercion: The political economy of international monetary power. Princeton University Press.
• March, J. G., & Olsen, J. P. (1989). Rediscovering institutions: The organizational basis of politics. Free Press.
• Nephew, R. (2020). The art of sanctions: A view from the field. Columbia University Press.
• Posen, B. (2018). The rise of illiberal hegemony: Trump’s surprising grand strategy. Foreign Affairs, 97(2), 20–27.
• Wallerstein, I. (2004). World-systems analysis: An introduction. Duke University Press.
• Young, O. R. (1989). International cooperation: Building regimes for natural resources and the environment. Cornell University Press.