Tarımda yeniden yapılanma ve emeğin dönüşümü: Siirt fıstığı örneği

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 422 - 453, 30.12.2022

Medeni Ağaç

https://doi.org/10.30586/pek.1152741

Öz

Bu çalışmanın amacı; Siirt yöresinde Siirt fıstığı örneğinde 1990’lı yıllardan günümüze yaşanan dönüşümü emek ve sermaye temelinde incelemektir. Emek süreçleri ile birlikte güç ilişkilerindeki değişimler irdelenmektedir. Öncelikle Siirt fıstığının öne çıkarılmasına kaynaklık eden faktörler incelenmiştir. Siirt kırsalında göç, sermaye birikimi ve ulaşım, üretim formunda dönüşüm, geçimlik üretimin terk edilmesi, köylülükte farklılaşma, devlet öncülüğünde hayata geçirilen kırsal dönüşüm projesi ve geleneksel(hayvancılık) ve modern(fıstık üretimi) üretim formlarında emeğin karşılaştırılması ele alınmıştır. Bir saha araştırmasına dayanan bu çalışma Siirt ili, ilçeleri ve köylerinde “sözlü tarih” tekniği ve derinlemesine görüşme yöntemine dayanılarak yapılmıştır. Alan çalışmasının sonucunda; fıstık üretimindeki artışla zıt yönde küçük ölçekli hayvan işletmelerinin azaldığı, çitlenen arazilerin büyük oranda müşterek mera alanları olduğu, küçük meta üreticisi köylünün pazar için üretim yapmaya başladığı görülmüştür. Değişen dinamikler köylülükte farklılaşmayı da beraberinde getirmiştir. Emeğin dönüşümü ile birlikte güç ilişkileri de farklılaşmıştır. Emek ve sermaye temelinde gelişen bu kapitalist dönüşüm farklı sınıfsal yapılara zemin hazırlamıştır. 2002 yılında 40 bin dekar olan Siirt fıstığı üretim alanı 2021 itibariyle sanayileşerek 300 dekarı geçmiştir. Siirt fıstığı köyden şehir merkezine oradan tüccar, toptancı ve aracılar yoluyla SFİT ve Gaziantep merkezli ihracatçı şirketlere pazarlanmaktadır. Ürün bu şirketler yoluyla da küresel meta zincirine katılmaktadır. Böylece küresele açılan Siirt fıstığı, küresel gıda şirketlerinin hakim olduğu gıda zincirlerine eklemlenmektedir. Bununla birlikte yurt içi ve yurt dışında ticareti önem kazanmış ve süpermarketlerin raflarında yer almaya başlamıştır. Tüm bu süreç Siirt fıstığı üretim zinciri ve bu zincirde yer alan güçlerin ilişkileri bağlamı içinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Siirt fıstığı, köylülük, emeğin dönüşümü, küçük meta üretimi

Restructuring and transformation of labor in agriculture: an example of Siirt pistachio

Öz

The aim of this study is to examine the transformation experienced in the Siirt region from the 1990s to the present in the case of Siirt pistachio on the basis of labor and capital. Changes in power relations along with labor processes are examined. Firstly, the factors leading to the prominence of Siirt pistachio was examined. Migration in the Siirt countryside, capital accumulation and transportation, transformation in the form of production, abandonment of subsistence production, differentiation in the peasantry, the state-led rural transformation project and the comparison of labor in traditional (animal husbandry) and modern (pistachio production) production forms are discussed. Based on a field research, this study was conducted based on the “oral history” technique and in-depth interview method in Siirt province, districts and villages. As a result of the field study, it was seen that small-scale animal enterprises decreased in the opposite direction with the increase in pistachio production, the fenced lands were largely common pasture areas, and the peasant, a small commodity producer, began to produce for the market. The changing dynamics have also brought about differentiation in the peasantry. With the transformation of labor, power relations have also become different. This capitalist transformation, which developed on the basis of labor and capital, laid the foundation for different class structures. The production area of Siirt pistachio, which was 40 thousand decares in 2002, has become industrialized as of 2021 and has exceeded 300 decares. Siirt pistachio are marketed from the village to the city center and from there through merchants, wholesalers and intermediaries to SFIT and Gaziantep-based exporting companies. The product also participates in the global commodity chain through these companies. Thus, Siirt pistachio, which have been opened to the global market, are added to food chains dominated by global food companies. However, its trade at home and abroad has become important and it has started to appear on the shelves of supermarkets. This whole process has been examined in the context of the Siirt pistachio production chain and the relations of the forces involved in this chain.

Anahtar Kelimeler

Siirt Pistachio, Transformation of Labor, Peasantry, Small Commodity Production

Kaynakça

• Aydın, Z. 2017. Çağdaş Tarım Sorunu: Ekonomik, Politik ve Sosyolojik Kuramlar, Yaklaşımlar, Politikalar. 1.Baskı, Ankara: İmge Kitapevi.
• Bernstein, H. 2009. Tarımsal Değişimin Sınıfsal Dinamikleri. çev: Oya Köymen, 2. Baskı, İstanbul: Yordam Kitap.
• Boratav, K. 1980.Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm, A.Ü SBF Yayınları, No:454, , 1. Baskı, Ankara: Ankara Üniv. Basımevi.
• Boratav, K.2005.Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, 9. Baskı, İstanbul: İmge Kitapevi.
• Chayanov, A. V. 1966. The Theory of Peasant Economy, (ed.) D. Thorner, B. Kerblay ve R.E.F. Smith. Homewood, lllinois: Richard Irvin fort he American Economic Assocation.
• -de Janvry, A.(1981).The Agrarian Question and Reformism in Latin America, Londra: The Johns Hopkins Universty pess.
• Günaydın, G. 2006.Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Türkiye Kırsal ve Tarımsal Politikalar Yayınlanmamış Doktora Tezi Ankara Üniversitesi SBE.
• Hussain, A. ve Tribe, K. (1981). Marxism and The Agrarian Question Volume 1.London and Basingstoke: The Macmillan Press LTD, Londra.
• Kautsky, K. 1998. The Agrarian Question, Vol I&II. London: Zwan Publications, Londra.
• Kaymak, M. 2010. Tarımda Kapitalist Dönüşümün Klasik Modeli: İlkel Birikimden Tarımsal Kapitalizme İngiliz Tarımı, Toplum ve Hekim, 25(2),. ss.85-102.
• Kıray, M.B. 2000. Ereğli Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, 3. Basım, Ankara: Bağlam Yayıncılık
• Köymen, O.2008.Kapitalizm ve Köylülük, Yordam Kitap, 1. Baskı, İstanbul.
• Köymen, O. “Cumhuriyet Döneminde Tarımsal Yapı ve Tarım Politikaları”, Oya Baydar (ed.). 1999. 75 Yılda Köylerden Şehirlere, içinde, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. 2003.Türkiye Ekonomisi,:, 13. Baskı, İstanbul:Remzi Kitapevi
• Lenin, V. I. 1975.Rusya’da Kapitalizmin Gelişmesi:Geniş Çaplı Sanayi İçin Bir İç Pazarın Oluşma Süreci, Çev: Seyhan Erdoğdu, Ankara: Sol Yayınları.
• Marks K. 2003. Kapital. Cilt 1. Çev: Alaattin Bilgi, 3. Baskı, Ankara: Sol yayınları.
• Oral, N. Sarıbal, O. Şengül, H. Cumhuriyet döneminde uygulanan tarım politikaları, N. Oral(Ed). 2013. Türkiye’de Tarımın Ekonomi-Politiği 1923-2013(s.71-89). Ankara, TMMOB Ziraat Müh. Odası Bursa Şubesi, Ankara:NotaBene,
• Pamuk, Ş. 2007.100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları:
• Thompson, P.2006, “21. Yüzyılda Sözlü Tarih İçin Potansiyeller ve Meydan Okumalar”, Kuşaklar Deneyimler Tanıklıklar (Türkiye’de Sözlü Tarih Çalışmaları Konferansı, 26-27 Eylül 2003,), Haz. İlyasoğlu, A., Kayacan, G.,., İstanbul, 2006, ss. 23-38. Tarih İstanbul :Vakfı Yurt Yay.
• Yerasimos, S. 1975. Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye: 2-Tanzimat’tan I. Dünya Savaşına, Çev: Babür Kuzucu, Yayın no:8. Baskı İstanbul: Gözlem Yayınları