Devlet, Toplum ve Aydınlar: 100. Yılda Cumhuriyet ve Cumhuriyetçilik Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 201 - 225, 29.03.2024

Deniz Yıldırım , Evren Haspolat

https://doi.org/10.30586/pek.1424427

Öz

Türkiye’de son yıllarda Cumhuriyet ve Cumhuriyetçilik olgusunun teorik ve pratik açıdan irdelenmesine odaklanan geniş bir literatür oluşmaya başlamıştır. Uluslararası teorinin ve deneyimlerin de etkisiyle genişleyen bu literatür, Türkiye’nin tarihsel Cumhuriyet atılımının özgünlüğü, eleştirisi ya da eleştirel sahiplenilmesi çerçevesi içinde yeniden anlamlandırılarak somut siyasal yaşama ve buradaki tartışmalara da etki etmeye başlamıştır. Bu tartışmaların yakın tarih içindeki siyasal gelişmeler doğrultusunda topluma, devlete ve aydınlara nasıl yansıdığını anlamak için, önemli dönüm noktalarındaki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına karşılaştırmalı olarak bakmak faydalı bir yöntem olabilir.
Bu yaklaşım çerçevesinde makale, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılı olan 2023’te devlet, toplum ve aydınlar katında Cumhuriyet ve Cumhuriyetçilik olgularının güncel durumunu Gramsci’nin “bütüncül devlet” yaklaşımı çerçevesinde değerlendirmektedir. Bu doğrultuda çalışma öncelikle, Cumhuriyet’in 75. Yıl kutlamaları ile 100. Yıl kutlamaları arasındaki farklar üzerinden politik toplum, sivil toplum ve aydınlar düzeyindeki değişimin izlerini sürmekte ve devamında da, hem devlet hem de toplum katında yaşanan bu değişmelerin olası siyasal ve düşünsel gelişmelere etkisini yine Cumhuriyetçilik olgusunun geleceği bakımından tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Cumhuriyetçilik, Bütüncül Devlet, Aydınlar, Hegemonya.

State, Society and Intellectuals: An Evaluation of the Republic and Republicanism in its 100th Anniversary

Öz

In recent years in Turkey, a large literature has started to emerge focusing on the theoretical and practical analyses of the Republic and Republicanism. This literature, which has also expanded with the influence of international theory and experiences, has begun to have an impact on concrete political life and the debates therein by being reinterpreted within the framework of the originality, criticism or critical appropriation of Turkey's historical Republican breakthrough. In order to understand how these debates are reflected on society, the state and intellectuals in line with the political developments in recent history, it may be a useful method to look comparatively at the Republic Day celebrations at important turning points.

Within this approach, the article evaluates the current state of the Republic and Republicanism at the level of the state, society and intellectuals in 2023, the centennial of the founding of the Republic of Turkey, from the perspective of Gramsci's "integral state" approach. In this respect, the study first traces the changes at the level of political society, civil society and intellectuals by focusing on the differences between the celebrations of the 75th anniversary of the Republic and the celebrations of the 100th anniversary, and then discusses the impact of these changes at both the state and society levels on possible political and intellectual developments in terms of the future of the phenomenon of Republicanism.

Anahtar Kelimeler

Republic, Republicanism, Integral State, Intellectuals, Hegemony

Kaynakça

• AK Bülten (2023). AK Parti İstanbul İl Siyasi ve Hukuki İşler Başkanlığı Teşkilat İçi Haftalık Bülteni, 4-11 Eylül 2023, 696.
• AKP’li Usta: 2002’den önce Türkiye’de Traktör Üretimi Yoktu, Kısa Dalga, 16.12.2023, https://kisadalga.net/haber/detay/akpli-usta-2002den-once-turkiyede-traktor-uretimi-yoktu_88883
• Arslanalp, M.; Erkmen, T. D. (2020). Repression without Exception: A Study of Protest Bans during Turkey’s State of Emergency (2016-2018), South European Society and Politics, 25(1), 99-125.
• Arslanalp, M.; Erkmen, T. D. (2022). Yurttaşlar Protesto Hakkını ve Yasaklarını 372 Nasıl Değerlendiriyor? İstanbul’da Yurttaş Tavırları Üzerine Bir Anket Çalışmasının Söyledikleri, Mülkiye Dergisi, 46(2), 372-406.
• Anderson, B. (1993). Hayali Cemaatler -Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması-. İstanbul: Metis Yayınları. Çev. İskender Savaşır.
• Anderson, P. (1988). Gramsci Hegemonya Doğu/Batı Sorunu ve Strateji. İstanbul: Alan Yayınları. Çev. Tarık Günersel.
• Bocock, R. (1986). Hegemony. London: Tavistock Publications.
• Bolat, İ. B. (2023). 1923’ten 2000’e Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı: Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye, 284-206.
• Bora, T. (1995). Fatih’in İstanbul’u, Birikim, 76, https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-76-agustos-1995/2274/fatih-in-istanbul-u/2765
• Christofis, N. (2018). The AKP’s “Yeni Turkiye”: Challenging the Kemalist Narrative?. Mediterranean Quarterly, 29(3), 11-32.
• Copeaux, E. (2006). Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. İstanbul: İletişim Yayınları. Çev. Ali Berktay.
• Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kullandığı Seri Üretim İlk TOGG Banttan İndi: ‘Çılgın Türkler Geliyor’ Diyecekler, Yeni Şafak Gazetesi, 29.10.2022, https://www.yenisafak.com/gundem/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdoganin-yerli-otomobil-toggun-gemlik-fabrikasi-resmi-acilis-toreni-konusmasi-29-ekim-2022-son-dakika-canli-3867209
• Cumhuriyetin 75. Yılına Tantanalı Tören İstiyorum, Hürriyet Gazetesi, 10.08.1998, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/cumhuriyetin-75-yilina-tantanali-toren-istiyorum-39028096
• Çevik, S. B. (2019). Turkish Historical Television Series: Public Broadcasting of Neo-Ottoman Illusions, Southeast European and Black Sea Studies, 19(2), 227-242.
• Çevik, S. B. (2020). The Empire Strikes Back: Propagating AKP’s Ottoman Empire Narrative on Turkish Television, Middle East Critique, 29(2), 177-197.
• Çınar, A. (2001). National History as a Contested Site: The Conquest of Istanbul and Islamist Negotiations of the Nation, Comparative Studies in Society and History, 43(2), 364-391.
• Çolak, Y. (2006). Ottomanism vs. Kemalism: Collective Memory and Cultural Pluralism in 1990s Turkey, Middle Eastern Studies, 42(4), 587-602.
• Demirer, Y. (2023a). 100. Yıl Kutlamaları ya da Dönüştürerek Sahiplenmek, Evrensel Gazetesi, 28.10.2023, https://www.evrensel.net/yazi/93808/100-yil-kutlamalari-ya-da-donusturerek-sahiplenmek
• Demirer, Y. (2023b). Kıran Kırana Bir Mücadelenin Eşiğinde, Evrensel Gazetesi, 04.11.2023, https://www.evrensel.net/yazi/93845/kiran-kirana-bir-mucadelenin-esiginde
• Deringil, S. (2007a). Simgeden Millete -II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Deringil, S. (2007b). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji -II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). İstanbul: YKY. Çev. Gül Çağalı Güven.
• Ege, A. (2022). Foreign Policy as A Means of The AKP’s Struggle with Kemalism in Relation to Domestic Variables. Turkish Studies, 23(4), 554-575.
• Erdoğan, N. (2002a). Kalpaksız Kuvvacılar: Kemalist Sivil Toplum Kuruluşları. Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 235-263.
• Erdoğan, N. (2002b). Neo-Kemalizm, Organik Bunalım ve Hegemonya, Kemalizm içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 584-591.
• Fiori, G. (1989). Bir Devrimcinin Yaşamı: A. Gramsci. İstanbul: V Yayınları. Çev. Kudret Emiroğlu.
• Fontana, B. (2001). The Concept of Caesarism in Gramsci. From Bonapartism to Fascism: Studies in the History and Theory of Dictatorship içinde Ed. Peter Baehr. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gawrych, G. W. (1988). Kemal Atatürk’s Politico‐Military Strategy in the Turkish War of Independence, 1919–1922: From Guerrilla Warfare to the Decisive Battle. Journal of Strategic Studies, 11(3), 318-341.
• Gawrych, G. W. (2016). Genç Atatürk. İstanbul: Doğan Kitap. Çev. G. Çağalı Güven.
• Gazete Manşetleri. Gazete Oku İnternet Sitesi, 29.10.2023, https://www.gazeteoku.com/gazeteler?date=2023-10-29
• Gramsci, A. (1971). Prison Notebooks. New York: International Press. Trans. and Ed. Q. Hoare ve G. Nowell Smith.
• Gözler, K. (2017). Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş. Bursa: Ekin Nasım Yayın Dağıtım.
• Gözler, K. (1999). Hukuk Açısından Monarşi ve Cumhuriyet Kavramlarının Tanımı Sorunu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(1), 51-62.
• Güvenç, S. (2023). Yeni Milli Güvenlik Devletinin Denizaşırı Boyutu, Medyascope İnternet Sitesi, 10.12.2023, https://medyascope.tv/2023/12/10/serhat-guvenc-yazdi-yeni-milli-guvenlik-devletinin-denizasiri-boyutu/
• Hall, S.; Lumley, B; McLennan, G. (1985). Siyaset ve İdeoloji ‘Gramsci’. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları. Çev. Sadun Emrealp.
• Herf, J. (1981). Reactionary Modernism: Some Ideological Origins of the Primacy of Politics in the Third Reich. Theory and Society, 10(6), 805-832.
• Hobsbawm, E. (2006). Geleneği İcat Etmek. Geleneğin İcadı içinde. Der. Eric Hobsbawm ve Terence Ranger. İstanbul: Agora, 1-18.
• İletişim Başkanı Altun, TRT 1’de Yayınlanan ‘Enine Boyuna’ Programına Katıldı, İletişim Başkanlığı, 29.10.2023, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/iletisim-baskani-altun-televizyon-programinda-sorulari-yanitladi
• Jessop, B. (2008). Devlet Teorisi -Kapitalist Devleti Yerine Oturtmak-. Ankara: Epos Yayınları. Çev. Ahmet Özcan.
• Kahvecioğlu, A.; Patan, S. (2021). Embattled Ballots, Quiet Streets: Competitive Authoritarianism and Dampening Anti-Government Protests in Turkey. South European Society and Politics, 26(4), 489-515.
• Karagül, İ. (2013). Yüzyıllık Parantezi Kapatacağız. Yeni Şafak Gazetesi, 28.02.2013, https://www.yenisafak.com/yazidizileri/yuzyillik-parantezi-kapatacagiz-494795
• Karakaya, Y. (2020). The Conquest of Hearts: The Central Role of Ottoman Nostalgia within Contemporary Turkish Populism. American Journal of Cultural Sociology, 8, 125-157.
• Karaosmanoğlu, K. (2021). The Discourse of Üst Akıl: A Search For Hegemony In The Turkish Media. Southeast European and Black Sea Studies, 21(1), 77-99.
• Karateke, H. T. (2004). Padişahım Çok Yaşa! -Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler-. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kaygusuz, Ö.; Özkan, B. (2023). Devletin Güvenliği Adına -Türkiye’de Milli Güvenlik. İstanbul: İletişim.
• KONDA, KONDA Barometresi: Popülist Tutum, Negatif Kimliklenme ve Komploculuk Kasım 2018. https://konda.com.tr/uploads/tr1811-barometre92-populist-tutum-ve-komploculuk-fd42c35926ed872aadd055b0bc73accad73b2946c169b16af129b4b874660d9c.pdf
• Madra, Y. M.; Yılmaz, S. (2019). Turkey’s Decline into (Civil) War Economy: From Neoliberal Populism to Corporate Nationalism. The South Atlantic Quarterly, 118(1), 41-59.
• Metinsoy, M. (2023). İlanından İnşasına 100. Yılında Türkiye Cumhuriyeti. Toplumsal Tarih, 358, 12-22.
• Mollaer, F. (2016). Tekno Muhafazakarlığın Eleştirisi -Politik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Monceau, N. (2002). Cumhuriyet’in 75. Yıldönümü ve Osmanlı Devleti’nin 700. Kuruluş Yıldönümü: Geçmişin ve Bugünün Modernliğini Kutlamak. Çev. Seda Serdar. Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 505-547.
• Morton, A. D. (2007). Unravelling Gramsci -Hegemony and Passive Revolution in the Global Economy. London: Pluto Press.
• Neocleous, M. (2014). Faşizm. Ankara: NotaBene Yayınları. Çev. Doğan Barış Kılıç.
• Öztürkmen, A. (2001). Celebrating National Holidays in Turkey: History and Memory. New Perspectives on Turkey, 25, 47-75.
• Özuğurlu, M. (2013). Metin Özuğurlu, Gezi Direnişi’ni Değerlendirdi: Devrime Hasret Kalmış İnsanlık ve Siyasetini Arayan Halk Sınıfları…, Sendikaorg Sitesi, 28.06.2013, https://sendika.org/2013/06/metin-ozugurlu-gezi-direnisini-degerlendirdi-devrime-hasret-halkmis-insanlik-ve-siyasetini-arayan-halk-siniflari-124470
• Özyürek, E. (2007). Modernlik Nostaljisi -Kemalizm, Laiklik ve Gündelik Hayatta Siyaset. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Palabıyık, M. S. (2017). Politicization of Recent Turkish History: (Ab)Use of History as a Political Discourse in Turkey. Turkish Studies, 19(2), 240-263.
• Saç, S. (2023). Cumhuriyetçilik ve Cumhuriyetler -Düşünceyi Derinleştirmek, Pratiği Sorgulamak. Der. Selman Saç. Ankara: Nika Yayınevi.
• Saraçoğlu, C.; Demirkol, Ö. (2015). Nationalism and Foreign Policy Discourse in Turkey Under the AKP Rule: Geography, History and National Identity, British Journal of Middle Eastern Studies, 42 (3), 301-319.
• Sınmaz Sönmez, C. (2004). Cumhuriyetin Onuncu Yıldönümü Kutlamaları ve 26 Ekim 1933 Tarihli Genel Af Yasası. Atatürk Yolu, 9 (33), 89-101.
• Sosyalistlerden Cumhuriyet’in 100. Yılı Açıklamaları, Sendikaorg Sitesi, 29.10.2023, https://sendika.org/2023/10/sosyalistlerden-cumhuriyetin-100-yili-aciklamalari-695373
• Soyaltın Colella, D; Demiryol, T. (2023). Unusual Middle Power Activism And Regime Survival: Turkey’s Drone Warfare And Its Regime-Boosting Effects. Third World Quarterly, 44(4), 724-743.
• Şani, A. E. (2023). TRT’nin 100. Yıl Etkinlikleri İleri Bir Tarihe Ertelendi. Anadolu Ajansı, 16.10.2023, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/trtnin-100-yil-ozel-etkinlikleri-ileri-bir-tarihe-ertelendi/3021355
• Şenalp, L. (1975). Cumhuriyetimizin 50. Yılı Bibliyografası ve Ellinci Ellinci Yılla İlgili Çalışmalar. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Tanör, B. (1999). Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: YKY.
• Tanör, B. (2007). Kurtuluş Kuruluş. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Tokdoğan, N. (2020). Yeni Osmanlıcılık -Hınç, Nostalji, Narsizm-. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Tozoğlu, A.E.; Kaymaz, E; Sezen, Ö. S. (2022). Ankara’da Millî Bayram Kutlamaları: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kamusallığın Performatif Biçimleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(2), 203-228.
• Troçki, L. (2007). Balkan Savaşları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Çev. Tansel Güney.
• Turan, Ö. (2014). Kudretli Devlet, Manevi Kalkınma, Ağır Sanayii: Türk Sağı ve Kalkınma. Türk Sağı -Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri-. Der. Kerestecioğlu, İ. Ö.; Öztan, G. G. İstanbul: İletişim Yayınları, 459-505.
• Türk Donanmasının 100 Gemisi Erdoğan’ı Selamladı, TRT Haber, 29.10.2023, https://www.trthaber.com/haber/turkiye/turk-donanmasinin-100-gemisi-cumhurbaskani-erdogani-selamladi-808028.html
• Uzer, U. (2018). Glorification of the Past as a Political Tool: Ottoman History in Contemporary Turkish Politics. The Journal of the Middle East and Africa, 9(4), 339-357.
• Uzer, U. (2020). Conservative Narrative: Contemporary Neo-Ottomanist Approaches in Turkish Politics. Middle East Critique, 29(3), 275-290.
• Vatandaşlar Ata’sına Koştu! Anıtkabir’de Ziyaretçi Rekoru Kırıldı. Milliyet Gazetesi, 30.10.2023, https://www.milliyet.com.tr/gundem/vatandaslar-atasina-kostu-anitkabirde-ziyaretci-rekoru-kirildi-7027434
• Wastnidge, E. (2019). Imperial Grandeur and Selective Memory: Reassessing Neo-Ottomanism in Turkish Foreign and Domestic Politics. Middle East Critique, 28(1), 7-28.
• Yabancı, B. (2019). Turkey’s Tamed Civil Society: Containment and Appropriation Under a Competitive Authoritarian Regime. Journal of Civil Society, 15(4), 285-306.
• Yabancı, B. (2020). Fuzzy Borders Between Populism and Sacralized Politics: Mission, Leader, Community and Performance in ‘New’ Turkey. Politics, Religion & Ideology, 21(1), 92-112.
• Yabancı, B. (2021). Work for the Nation, Obey the State, Praise the Ummah: Turkey’s Government-oriented Youth Organizations in Cultivating a New Nation. Ethnopolitics, 20(4), 467-499.
• Yabancı, B. (2022). Civil Society and Latent Mobilisation Under Authoritarian Neoliberal Governance. Authoritarian Neoliberalism and Resistance in Turkey içinde. Der. Borsuk, İ.; Dinç, P.; Kavak, S.; Sayan, P. Singapore: Palgrave Macmillan, https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-16-4213-5_10.
• Yaşlı, F. (2023). ‘Hudut Namustur’: Seküler-Popülist Milliyetçiliğin İzinde. Fiscaoeconomia, 7(3), 2636-2671.
• Yetiş, M. (2002). Gramsci ve Aydınlar. Mülkiye Dergisi, 26(236), 217-245.
• Yetiş, M. (2009). Gramsci ve Devletin İki Görünümü. Mülkiye, XXXIII, 264, 129-153.
• Yetkin, M. (2023a). Parmağını Kaldıran Bir Kız Çocuğudur Cumhuriyet: 100. Yaşı Kutlu Olsun. Yetkin Report, 29.10.2023, https://yetkinreport.com/2023/10/29/parmagini-kaldiran-bir-kiz-cocugudur-cumhuriyet-100-yasi-kutlu-olsun/
• Yetkin, M. (2023b). Cumhurbaşkanı Cumhuriyetin 100. Yaşını Bir Kuru Mesajla Mı Anacak?. Yetkin Report, 22.10.2023, https://yetkinreport.com/2023/10/22/cumhurbaskani-cumhuriyetin-100-yilini-bir-kuru-mesajla-mi-anacak/
• 75. Yıl Savaşları. Milliyet Gazetesi, 15.04.1998, https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/75-yil-savaslari-5359402
• 75. Yıl İçin Önemli Adımlar. Milliyet Gazetesi, 16.04.1998, https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/75-yil-icin-onemli-adimlar-5359317
• Yıldırım, D. (2009). AKP ve Neoliberal Popülizm. AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu içinde. Der. Uzgel, İ; Duru, B. Ankara: Phoenix Yayınevi, 66-107.
• Yıldırım, D. (2010). 2001 Krizi Sonrasında Bir Hegemonya Projesi Olarak AKP’nin Doğuşu, Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, D. (2017). Saray Rejimi. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Yıldırım, D.; Haspolat, E. (2016). İkinci Cumhuriyetçilik: ‘Sol’ Özalizm’in Türkiye Tahayyülü. Türkiye’de Yeni Siyasal Akımlar (1980 Sonrası). Der. Haspolat, E.; Yıldırım, D. Ankara: Siyasal Kitabevi, 143-170.
• Yıldırım, D.; Haspolat, E. (2023). Deli İbram Divanı Işığında Hegemonyanın Kuruluşu ve Karşı Hegemonya Olanakları. MSY Dergi, 18(39), 124-165.
• Yinanç, B. (2023). Yabancı Büyükelçilerde Cumhuriyet'in 100. Yılı Şaşkınlığı. T24 Haber Sitesi, 17.10.2023, https://t24.com.tr/yazarlar/barcin-yinanc/yabanci-buyukelcilerde-cumhuriyet-in-100-yili-saskinligi,41882