Konut Sektöründe Finansallaşma Sorunu ile Mücadeleye Yönelik Ekonomik ve Sosyal Çözüm Önerileri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 971 - 988, 23.12.2024

Deniz Turan

https://doi.org/10.30586/pek.1468426

Öz

Uluslararası düzeyde elverişli konuta erişim noktasında kriz yaşanmaktadır. Finansallaşmanın etkisi ile günümüzde konut sosyal bir hak olmaktan ziyade bir metaya dönüşmüştür. Özellikle, uluslararası kamusal bir sorun olarak COVID-19 pandemisinin yol açtığı ekonomik ve sosyal sorunlar, konut haklarının ve yetersiz barınma koşullarının ne derece önemli ve acil çözülmesi gereken uluslararası bir güvenlik sorunu olduğunu gözler önüne sermiştir. Ancak, literatürde finansallaşmanın konut sektörü üzerine etkileri, özellikle insan hakları perspektifinden yeterince ele alınmamaktadır. Yapılan çalışma, finansallaşma ekseninde konut sektöründe fiyat artış nedenlerini ve alınabilecek ekonomik ve sosyal tedbirleri tartışmayı amaçlamaktadır. OECD ve Avrupa Birliği ülkelerinde finansallaşma boyutu ile konut fiyat artış nedenlerinin ele alındığı çalışmada elde edilen bulgular şunlardır; Finansallaşma akımı, uygun fiyatlı ve yeterli bir yaşam standardına sahip konutlara erişimi olumsuz yönde etkilemektedir. Konutun günümüzde spekülatif amaçlı yatırım aracı olarak ele alınmaya başlanması, barınma ihtiyacının sosyal yönünü erozyona uğratmaktadır. Sosyal konutların özelleştirilmesi uygulamaları, insan hakları karşıtı politikaların yükselmesine ve sosyal konut harcamalarının azaltılmasına yol açmaktadır. Bu nedenle öncelikli olarak konut hakkının insan hakları ilkelere çerçevesinde ele alınması gerekmektedir. Sosyal konut üretimine yönelik doğrudan kamu yatırımları artırılmalı ve sosyal konutların özelleştirilmesi uygulamaları terk edilmelidir. Devletlerin ve yerel yönetimlerin, konut fiyat artışlarını dizginlemek ve konutlara adil erişim sağlamak için verimli, kapsayıcı ve sürdürülebilir konut politikaları tasarlamaları, konutu insan hakları kapsamında kamusal mal olarak yeniden ele almaları gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Konut, Konut Hakkı, Finansallaşma, Konutun Finansallaşması, Sosyal Konut, Vergileme

Economic and Social Solution Suggestions to Combat the Negative Effects of Financialization in the Housing Sector

Öz

There is a crisis in access to affordable housing internationally. Today, with the impact of financialization, housing has turned into a commodity rather than a social right. In particular, the economic and social crisis caused by the COVID-19 pandemic, as an international public problem, has revealed how important and urgently housing rights and inadequate housing conditions are an international security problem that needs to be solved. However, the effects of financialization on the housing sector are not adequately addressed in the literature, especially from a human rights perspective. The study aims to discuss the reasons for price increases in the housing sector in the context of financialization and the economic and social measures that can be taken. The findings of the study, which examined the reasons for house price increases within the scope of OECD and European Union countries, are as follows; The financialization trend negatively affects access to affordable housing with a sufficient standard of living. The fact that housing is now considered as an investment tool for speculative purposes erodes the social aspect of the housing need. Privatization practices of social housing led to the rise of anti-human rights policies and the reduction of social housing expenditures. Therefore, first, the right to housing should be addressed within the framework of human rights principles. Public investments in social housing production should be increased and privatization practices of social housing should be abandoned. It has been concluded that states and local governments should design efficient, inclusive, and sustainable housing policies to restrain housing price increases provide fair access to housing, and reconsider housing as a public good within the scope of human rights.

Anahtar Kelimeler

Housing, Right to Housing, Financialization, Financialization of Housing, Social Housing, Taxation

Kaynakça

• Ambrose, P. (2008). UK House Price Inflation since 1980: Some Causes and Some Implications. Crises et politiques du logement içinde; Ed. Fée, D. ve Nativel,'C., Presses Sorbonne Nouvelle: Paris, ss.65-83.
• Aslan, A. S. (2021). Financialization of housing and mortgage debt repayment strategies of households in Turkey. METU Journal of the Faculty of Architecture, 38(2), 91-114. http://dx.doi.org/10.4305/metu.jfa.2021.2.1
• Bağış, B. (2022). Konut sorununa sosyal konut çözümü. Ankara: SETA Yayınları, 207.
• Bank of England. (2020, 18 Mart). How does the housing market affect the economy? https://www.bankofengland.co.uk/knowledgebank/how-does-the-housing-market-affect-the-economy (Erişim Tarihi: 11.12.2023)
• Basu, P.K. (2018). Financialization and financial crisis: Looking through the lens of commodity fetishism. International Critical Thought, 8(4), 518-534. DOI: 10.1080/21598282.2018.1539921
• Baudrillard, J. (2022). Simülakrlar ve simülasyon. (O. Adanır, Çev.) Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Brown, W. (2015). Undoing the demos: neoliberalism’s stealth revolution. New York: Zone Books.
• CoreLogic. (2019, 20 Haziran). Special Report: Investor home buying. https://www.corelogic.com/intelligence/special-report-investor-home-buying/ (Erişim Tarihi: 11 Kasım 2023)
• Çelik, Ö. (2021). The roles of the state in the financialisation of housing in Turkey. Housing Studies, 38(6), 1006-1026. DOI: 10.1080/02673037.2021.1928003
• Desai, M. (2003). Public goods: A historical perspective. Providing Global Public Goods: Managing Globalization içinde; Ed. Kaul,I., Conceição, P., Goulven, K. & Mendoza, R.U. Oxford University Press: New York, ss. 63-78.
• Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin uluslararası sözleşme’nin onaylanması hakkında karar. (2003, 11 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı: 25196). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/08/20030811.htm#4
• Ergüven, E. (2020). The political economy of housing financialization in Turkey: Links with and contradictions to the accumulation model. Housing Policy Debate, 30(4), 559–584. https://doi.org/10.1080/10511482.2019.1681017
• Eriş, N. (2007). Teminatlı borç yükümlülükleri. Sermaye Piyasası Kurulu Yeterlik Etüdü, Ankara. https://spk.gov.tr/data/61e48fc71b41c60d1404d68a/f03b342c6f5c08dcaffc6d7a736ffc00.pdf (Erişim Tarihi: 11 Şubat 2023).
• EUROSTAT. (t.y.). Evolution of consumption expenditure by consumption purpose. COICOP, EU, 2012-2022. Online data code: nama_10_co3_p3, last update: 22/11/2023. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=File:Tab2_by_ consumption _purpose_-_COICOP,_EU,_2012-2022,_share_of_total.png (Erişim Tarihi: 24 Eylül 2024).
• GİGDER. (2022). Dünyada göç ve yatırımcı ilişkisi. Gayrimenkul İhracat Araştırma Serisi, No:3. https://gigder.org.tr/yayinlar/as-3-gigderdunyada-goc-ve-yatirimci-iliskisi.pdf (Erişim Tarihi: 21 Ekim 2023)
• (Gözden geçirilmiş) Avrupa sosyal şartı’nın beyan ile onaylanması hakkında karar. (2007, 9 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 26488). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409-1.htm
• Gündüz, L; Genç, İ.H. ve Aysan, A.F. (2022). Buying citizenship: a boon to district-level house prices in Istanbul. Housing Policy Debate, 32(4-5), 697-712. https://doi.org/10.1080/10511482.2021.2013283
• Hamsici, M. (2023, 23 Haziran). İstanbul’da boş ev sorunu: Dünyada ne tür önlemler alınıyor?. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articlesdes/cw9wglv3lp1o (Erişim Tarihi: 06 Ekim 2023)
• HUD. (2023 Winter). Institutional İnvestors: A local perspective. Office of Policy Development and Research. https://www.huduser.gov/portal/periodicals/em/winter23/highlight2.html (Erişim Tarihi: 15 Kasım 2023)
• İnsan hakları evrensel beyannamesi. (1949, 27 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 7217). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7217.pdf
• Jacobs, K.; Manzi, T. (2019). Conceptualising ‘financialisation’: Governance, organisational behaviour and social interaction in UK housing. International Journal of Housing Policy, 20(2), 184-202. https://doi.org/10.1080/19491247.2018.1540737
• Karslı, C.; Bostan, F. (2023). Metaverse sanal evren projelerinin gayrimenkul sektörü üzerine etkileri: Türkiye üzerine bir değerlendirme. International Journal of Social Humanities and Administrative Sciences, 9(60), 2157-2166.
• Kılıç, M. (2020). Konut hakkının sosyopolitiği: Sosyal haklar sistematiği açısından bir çözümleme. Anayasa Yargısı, 37(2), 67–112.
• Leijten, I.; Bel, K. (2020). Facing financialization in the housing sector: A human right to adequate housing for all. Netherlands Quarterly of Human Rights, 38(2), 94–114. https://karsdoi.org/10.1177/0924051920923855
• Morris, A. (2021). An impossible task? Neoliberalism, the financialisation of housing and the City of Sydney’s endeavours to address its housing affordability crisis. International Journal of Housing Policy, 21(1), 23-47. https://doi.org/10.1080/19491247.2019.1688634
• Mussaa, A.; Nwaogu, U.G.ve Pozo, S. (2017). Immigration and housing: A spatial econometric analysis. Journal of Housing Economics, 35, 13-25.
• OECD. (2011). Housing and the Economy: Policies for Renovation. İçinde: Economic Policy Reforms 2011: Going for Growth. https://www.oecd.org/economy/growth/46901936.pdf (Erişim Tarihi: 06 Ekim 2023)
• OECD. (2012). The future of families to 2030. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264168367-en
• OECD. (2021). Brick by brick: Building better housing policies. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/b453b043-en
• OECD. (t.y.). Analytical house price database. https://doi.org/10.1787/63008438-en (Erişim Tarihi: 01 Aralık 2023)
• OECD. (t.y.). Elderly population (indicator). https://doi.org/10.1787/8d805ea1-en (Erişim Tarihi:22 Aralık 2023).
• OECD. (t.y.). Social rental housing stock. PH4.2 Affordable housing database. https://www.oecd.org/els/family/PH4-2-Social-rental-housing-stock.pdf (Erişim Tarihi:20 Aralık 2023).
• OECD. (t.y.). Housing stock and construction. HM1.1. Affordable housing database. https://www.oecd.org/els/family/HM1-1-Housing-stock-and-construction.pdf (Erişim Tarihi:10 Kasım 2023).
• OECD. (t.y.). Policy instruments and level of governance. PH1.1. Affordable Housing Database. https://www.oecd.org/els/family/PH1.1.Policy%20instruments%20and%20level%20of%20governance.pdf (Erişim Tarihi:15 Kasım 2023).
• ONS. (2016, 25 Mayıs). UK Perspectives 2016: Housing and home ownership in the UK. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/housing/articles/ukperspectives2016housingandhomeownershipintheuk/2016-05-25 (Erişim Tarihi:24 Eylül 2024).
• On ikinci kalkınma planı (2024-2028). (2023, 31 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 32356-Mükerrer). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/11/20231101M1-1-1.pdf
• Oran, B. (2001). Hangi küreselleşme. Meryem Koray (Der), Küreselleşme ve Ulus-Devlet (ss.49-59). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını.
• Orhangazi, Ö. (2008). Keynesgil finansal düzenlemelerden finansallaşmaya: İktisat literatürü ve ABD ekonomisinin finansallaşmasına tarihsel bir bakış. ODTÜ Gelişme Dergisi, 35(1), 133-159.
• Saiz, A. (2007). Immigration and housing rents in American cities. Journal of Urban Economics, 61, 345–371.
• TÜİK. (2023, 15 Mayıs). İstatistiklerle aile, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Istatistiklerle-Aile-2022-49683 (Erişim tarihi: 12 Aralık 2023).
• TÜİK. (2024,16 Şubat). Konut satış istatistikleri, Ocak 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Konut-Satis-Istatistikleri-Ocak-2024-53766 (Erişim tarihi: 20 Şubat 2023)
• TÜİK. (2023, 9 Haziran). Hanehalkı Tüketim Harcamasıı, 2022 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Household-Consumption-Expenditures-2022-49690&dil=2 (Erişim tarihi: 24 Eylül 2024)
• TÜİK. (2024, 11 Haziran). Hanehalkı Tüketim Harcaması, 2024 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Tuketim-Harcamasi-2023-53801 (Erişim tarihi: 25 Eylül 2024)
• UN. (t.y.), Global Issues: Population, https://www.un.org/en/global-issues/population (Erişim tarihi: 05 Aralık 2023).
• UNDP. (t.y.). What are the Sustainable Development Goals?. https://www.undp.org/sustainable-development-goals (Erişim Tarihi: 05 Aralık 2023)
• Uslu, K.; Gündoğdu, A. (2011). Küresel finansallaşmanın Türkiye’deki bankaların finansal faaliyetlerine ve bireyler üzerine etkileri. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 31(2), 145-164.
• Uyar, L. (2006). Birleşmiş Milletler’de İnsan Hakları Yorumları (İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 1981-2006). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, No: 145.
• Wijburg, G. (2021). The de-financialization of housing: towards a research agenda. Housing Studies, 36(8), 1276-1293. https://doi.org/10.1080/02673037.2020.1762847
• Winck, B. (2021, 02 Eylül). The US, Canada, and New Zealand all have wildly different plans for tackling the housing crisis. Business Insider. https://www.businessinsider.com/housing-market-crisis-us-canada-new-zealand-home-price-affordability-2021-9 (Erişim Tarihi: 05 Kasım 2023)
• Yeşilbağ, M. (2020). The state-orchestrated financialization of housing in Turkey. Housing Policy Debate, 30(4), 533–558. https://doi.org/10.1080/10511482.2019.1670715