1958 Irak Darbesi’ne Politik Ekonomik Perspektiften Bakmak

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 1264 - 1282, 23.12.2024

Arzu Al , Gülperi Küçükkaraca

https://doi.org/10.30586/pek.1574866

Öz

Öz : İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan uluslararası sistem hem toplumların yaşam biçimleri hem de devletler arasındaki ilişkiler bakımından önceki dönemlere göre farklılıklar göstermiştir. Nitekim savaş sonrası ABD’nin dış politikalarında değişikliğe gidilmiş ve Monroe Doktrini’nden vazgeçilmiştir. Özellikle 1945 sonrası aktif yayılmacı, emperyalist politikaları takip etmiş olan Sovyetler Birliği, uluslararası sistemde ve politikalarda belirleyici ve yön veren güçlerden biri haline gelmiştir. Bunun sonucunda çift kutuplu sistem olarak adlandırılan Soğuk Savaş Dönemi de başlamıştır. Sovyetler Birliği’nin komünizm fikrini dünya geneline yayma gayesine karşın ABD, çevreleme politikaları ile uluslararası politikaya doktrin ve ideoloji unsurlarını getirmiştir. Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikalarına karşı olan devletler ABD’nin liderliğindeki Batı Bloğu’na yönelmiş bu durum sonucunda, Batı ve Doğu Bloğu olarak iki blok ortaya çıkmıştır. Soğuk Savaş döneminde sömürgecilik büyük oranda ortadan kalkmıştır ve Üçüncü Blok, Üçüncü Dünya ya da Bağlantısızlar Bloğu denilen yeni güçler uluslararası politikada yerini almıştır. Nitekim yine bu dönemde ekonomi daha da önemli bir hale gelmiştir. Siyasal kuvvet dengesi, güvenlik, barış konularıyla ilgilenen dünya devletleri bu dönemde ekonomik kalkınma ve daha iyi bir yaşam düzeyine kavuşma gibi konulara yönelmiştir. İki blok arasında yaşanan, bu yarış dünya devletlerinin ideolojilerini ve dış politikalarını oldukça etkilemiştir. Bu yarış, sadece politikalar alanında kalmamış ekonomi, uluslararası ticaret, finansal sistemler ve krizlere kadar oldukça kapsayıcı alanlara yayılmıştır. Ayrıca Irak’ın dünya petrol üretim ve ticaretinde sahip olduğu önemli konum nedeni ile ülkede oluşacak herhangi bir kriz veya istikrarsızlığın dünya ekonomisini de etkileyeceği açıkça ortadadır. Öyle ki Irak, Türkiye’nin komşusu olarak da bölgesel güvenlik ve strateji açısından öneme sahiptir. Bu bağlamda Irak-Türkiye ilişkileri, uluslararası sistemde iki blok tarafından da mercek altına alınmıştır. Özellikle ABD’nin Irak, Lübnan ve Ürdün; Sovyetler Birliği’nin de Suriye ve Mısır üzerindeki etkisi Türkiye-Irak ilişkilerindeki dış politikanın şekillenmesinde rol oynamıştır. ABD’nin öncülüğünde ve Türkiye’nin girişimiyle oluşturulan Bağdat Paktı ile bölgede denge ve istikrar sağlanmak istenmiş olsa da 1958 Irak Darbesi ile bu Pakt başarısız olmuş ve yeni adıyla dönüşüme uğramıştır. Bu bilgiler ışığında bu makalede Bağdat Paktı sonrası 1958 Irak Darbesi ile değişen bölgesel ve uluslararası sistemin Türkiye-Irak ilişkilerine etkisi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Irak, Türkiye, 1958 Irak Darbesi, Politik Ekonomi

Political Economy Perspective on the 1958 Iraq Coup

Öz

Abstract: The international system that emerged in the aftermath of the Second World War differed from previous periods both in terms of the way societies lived and the relations between states. As a matter of fact, the foreign policies of the USA changed after the war and the Monroe Doctrine was abandoned. The Soviet Union, which had pursued active expansionist and imperialist policies especially after 1945, became one of the decisive and guiding powers in the international system and policies. As a result, the Cold War Period, which is called the bipolar system, began. Despite the Soviet Union's aim to spread the idea of communism across the world, the United States brought doctrine and ideology to international politics with its containment policies. States opposed to the expansionist policies of the Soviet Union turned towards the Western Bloc led by the United States, and as a result, two blocs emerged as the Western and Eastern Blocs. During the Cold War period, colonialism was largely abolished and new powers called the Third Bloc, the Third World or the Non-Aligned Bloc took their place in international politics. As a matter of fact, economy became even more important in this period. The states of the world, which were concerned with the political balance of power, security and peace, turned to issues such as economic development and achieving a better standard of living. This race between the two blocs had a significant impact on the ideologies and foreign policies of the world states. This competition was not only in the field of politics, but also in the fields of economy, international trade, financial systems and crises. In addition, due to Iraq's important position in world oil production and trade, it is clear that any crisis or instability in the country will also affect the world economy. In fact, Iraq, as Türkiye 's neighbor, is also important in terms of regional security and strategy. In this context, Iraq-Türkiye relations have been scrutinized by both blocs in the international system. In particular, the US influence on Iraq, Lebanon and Jordan, and the Soviet Union's influence on Syria and Egypt played a role in shaping the foreign policy in Türkiye-Iraq relations. Although the Baghdad Pact, which was created under the leadership of the United States and with the initiative of Türkiye, was intended to provide balance and stability in the region, this Pact failed with the 1958 Iraqi coup d'état and was transformed under its new name. In the light of this information, this article will examine the impact of the changing regional and international system after the Baghdad Pact and the 1958 Iraqi coup on Türkiye-Iraq relations.

Anahtar Kelimeler

Iraq, Türkiye, 1958 Iraq Coup, Political Economy

Kaynakça

• Al, Arzu. 2014. Türk Dış Politikası. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Al, Arzu. 2015. "Politika-Ekonomi Kesişmesi: Yeni Bir Bilim Dalı Olarak Uluslararası Politik Ekonomi." İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 143-159.
• Alnasrawi, Abbas. 1994. The Economy of Iraq Oil, Wars, Destruction of Development and Prospects, 1950-2010. London: Greenwood Press.
• Affairs, United Nations Department of Economic and Social. 1960. Economic Development in the Middle East 1958-1959, Supplement to World Economic Survey, 1959. E/3384 ST/ECA/64, No: 60. II.C. 2. New York: United Nations. E/3384 https://www.un.org/en/development/desa/policy/wess/wess_archive/searchable_archive/1959_WESS_MiddleEast.pdf (Erişim Tarihi: 17.11.2024)
• Barlow, Robin. 1982. "Economic Growth in the Middle East, 1950-1972." International Journal of Middle East Studies 129-152.
• Bostancı, Mustafa. 2013. "Türk-Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı." Akademik Bakış 171-184.
• Bostancı, Mustafa, ve Erdem Karaca. 2014. "Bağdat Paktı’na Etkisi Bakımından 1958 Irak Askeri Darbesi." Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 125-126.
• Batatu, Hanna. 1978. The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq. Princeton University Press.New Jersey.
• Cleveland, William L. 2004. "Nasır Çağında Ortadoğu: Arap Politikasının Radikalleşmesi." İçinde: Modern Ortadoğu Tarihi, by William L. Cleveland, 359-382. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Çetinkaya, Selma Göktürk. 2016. "Bağdat Paktı'nın Kuruluş Sürecinde Türkiye'nin Ortadoğu ve Batı ile İlişkileri." VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 1-29.
• Danış, Mehmet Fahri. 2018. "Türk Dış Politikasında Karar Alıcıların Orta Doğu Algısı: 1957-1958 Krizleri." Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 93-126.
• Karakoç, Ercan, ve Ozan Keskin. 2022. "1956 Süveyş Krizinin Mısır ile Türkiye'nin Orta Doğu Politikalarına Etkisi." Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 59-68.
• Kedourie Elie. 2005. Arabic Political Memoirs and Other Studies. Frank Cass And Company Limited. New York.
• Kodal, Tahir. 2019. "Adnan Menderes Dönemi Türkiye-Irak İlişkileri (1950-1960)." Belgi Dergisi 1507-1524.
• Kubursi, Atif A. 1988. "Oil and the Iraqi economy." Arab Studies Quarterly 283-298.
• Pamukçu, Gürkan. 2018. "Ankara Antlaşması'ndan Bağdat Paktı'na: Uluslararası Antlaşmalar Işığında Türkiye-Irak Siyasi İlişkileri." Turkish Studies Economics, Finance and Politics 451-474.
• Savaş, Ali Rıza, ve Ahmet İşler. 2020; 5 (2). "Güvenlik ve Savunma Örgütü Olarak: Bağdat Paktı." Akademik İzdüşüm Dergisi 183-195.
• Sayıgh, Yusif A. 2015. The Economies of the Arab World, Development Since 1945. New York: Routledge.
• Schayegh, Cyrus. 2017. The Middle East and the Making of the Modern World. Harvard University Press. London
• Ingram Edward.1986. National and International Politics in the Middle East: Essays in Honour of Elie Kedourie. British Library Cataloguing in Publication Data. London.
• Serbest, M. Bürkan. 2016. "Bağdat Paktı'nın Kuruluş Süreci ve Gelişiminde Türkiye'nin Rolü." MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 424.
• Sluglett, Marion Farouk, and Peter Sluglett. 2001. Iraq Since 1958 From Revolution to Dictatorship. New York: I.B.Tauris Publishers.
• Solak, Merve. 2019. "Türkiye’nin Güvenlik Politikası Çerçevesinde Bağdat Paktı." Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 125-145.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal. 2011. "Bağdat Paktı (1955-1959)." Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 85-100.
• Yiğit, Aydın. 2021. "1958 İhtilali Sonrası Irak'ın Kuzeyinde Yaşanan Gelişmeler ve Albay Şevvaf İsyanı'nın Türkiye'ye Yansımaları (1958-1959)." Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 483-514.
• Zubaida Sami. 2011, Beyond Islam A New Understanding of the Middle East. I.B. Tauris & Co Ltd.