Kadın Yoksulluğuyla Mücadelede Kadın Kooperatiflerinin Rolü Üzerine Mikro Bir Araştırma: Niğde Örneği

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 55 - 79, 26.03.2025

Gülce Nil Özcengel , Ercan Geçgin

https://doi.org/10.30586/pek.1555814

Öz

Bu çalışma, kadının yoksulluğuyla mücadele konusunda kadınlar tarafından kurulan kooperatiflerin rolünü Niğde’de yer alan üç kooperatif örneğinde incelemek amacıyla gerçekleştirilen saha araştırmasına dayanmaktadır. Araştırmanın genel amacı, kooperatifleşmenin kadın yoksulluğuyla mücadeledeki etkisini ortaya çıkarmak ve kadının güçlenmesindeki rolünü keşfetmektir. Bu amaç kapsamında Niğde merkezde 2, Niğde’nin Bor ilçesinden 1 kadın kooperatifi araştırmaya dahil edilmiştir. Araştırma, kadın kooperatifinde yer alan kadınların kendi deneyimlerini anlamlandırmaları açısından nitel araştırma yöntemlerinin desenlerinden biri olan fenomenolojik çalışmaya göre tasarlanmıştır. Her kooperatiften 4 kişi olmak üzere toplamda 12 kişi ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerin çoğunluğu 2024 yılı içinde yapılmıştır. Görüşmelerde kooperatiflerin kuruluş süreçlerindeki deneyimleri, aldıkları destekler, karşılaştıkları güçlükler ve çözüm önerileri sorulmuştur. Bulgularda kooperatiflerin kadınların güçlenmesinde önemli rol oynadığı, hem ekonomik gelir açısından hem de sosyal dayanışma sayesinde kadın yoksulluğuyla mücadelede önemli bir mekanizma işlevi gösterdikleri keşfedilmiştir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle mücadele hususunda da kooperatifteki başarıların rolünün yüksek olduğu araştırmada görülmüştür. Kooperatiflere katılımla birlikte kadınların özgüvenleri artmıştır. Yerel yönetimlerin ve kamu kurumlarının desteklerinin de önemini vurgulayan katılımcılar verilen eğitimlerin uygulamalı şekilde yapılmasını önermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Kooperatifleri, kadın yoksulluğu, kadının güçlenmesi, dayanışma, toplumsal cinsiyet, Niğde

Etik Beyan

Bu çalışma için etik onay Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi etik kurulunun 2024/10-06 sayılı kararıyla alınmıştır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 2209-A

Proje Numarası

1919B012333890

Teşekkür

Bu çalışma, birinci yazarın yürütücülüğünde ve ikinci yazarın danışmanlığında hazırlanan ve TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı 2023 yılı 2. dönem kapsamında kabul edilen “Kadın Yoksulluğuyla Mücadelede Kadın Kooperatiflerin Rolü: Niğde Örneği” başlıklı projeden türetilmiştir. Bu destek için TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

A Micro Study on the Role of Women's Cooperatives in Combating Women's Poverty: The Case of Niğde

Öz

This study is based on field research conducted to examine the role of cooperatives established by women in combating women's poverty, using the example of three cooperatives in Niğde. This research aims to reveal the impact of cooperatives on fighting women's poverty and examine their role in empowering women. For this purpose, two women's cooperatives from the center of Niğde and one from the Bor district of Niğde were included in the study. The research used a phenomenological research design, one of the qualitative research methods, to understand the experiences of women involved in the cooperatives. In-depth interviews were conducted with twelve participants, four from each cooperative. Most of these interviews took place in 2024. During the in-depth interviews, participants were asked about their experiences during the establishment processes of the cooperatives, the support they received, the challenges they faced, and their proposed solutions. The results showed that cooperatives play an important role in women's empowerment and serve as an important mechanism for combating women's poverty in terms of economic income and social solidarity. The research also showed that the successes achieved in the cooperatives play a key role in the fight against gender inequality. Women's self-confidence increased with their participation in cooperatives. The participants emphasized the importance of support from local governments and public institutions and suggested that the provided training should be more practical.

Anahtar Kelimeler

Women's cooperatives, women's poverty, women's empowerment, solidarity, gender, Niğde

Proje Numarası

1919B012333890

Kaynakça

• Açıkgöz, R. (2010). Kadın Yoksulluğu Üzerine Bir İnceleme. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 1(2), 45-60.
• Altındal, Y.; Üsküp, H. (2024). Kalkınmanın Aynaya Yansıyan Kadın Yüzleri: Balıkesir İli Balya-Erdek-Gönen Ilçe Kooperatifleri Örnekleri. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Temel Alanında Akademik Çalışmalar-II İçinde, Ed. S. Kılıç. Artikel Akademi. ss. 311-342.
• Arslan, G. (2023). Güçlenme Bağlamında Kadın Kooperatifleri: Feminist Bir Araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aşık Akdemir, K. (2023). Women’s Empowerment in Turkish Women’s Cooperatives: An Ethnographic Account. Yayınlanmamış doktora tezi, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, A. (2021). Türkiye’de Bölgelere Göre Yoksulluk Oranlarının Sorgulayıcı Veri Çözümlemesi Teknikleri Ile Analizi. Econharran, 5(7), 184-220.
• Aydın, Ç. E. (2019). Türkiye Örneğinde Kadın Sosyal Girişimciliğini İncelemek: Nitel Bir Araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Aydın Günbatar, S. (2019). Eğitimde Araştırma Yöntemleri. Fenomenolojik Araştırma (Olgu Bilim) Yöntemi içinde, Ed. H. Özmen O. Karamustafaoğlu, Ankara: Pegem Akademi. ss. 293-315.
• Boz, N., İrmiş, A. (2023). Bir Sosyal Girişimcilik Örneği Olarak Kadın Kooperatifleri. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(3), 2088-2124.
• Bhasin, K. (2014). Toplumsal Cinsiyet. “Bize Yüklenen Roller”, 2. basım.; Çev. K. Ay, Z. Sarıhacıoğlu; İstanbul: Kadav.
• Cazgır, K. D. (2022). Women’s Empowerment Through Co-Operatives: The Case of Women’s Co-Operatives in İzmir. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi. ODTÜ, Sosyal Bilimsel Enstitüsü.
• Cihangir, İ. S., Akmese, H., Akmeşe, K. A. (2023). Yöresel Gastronomik Ürünlerin Gastronomi Turizmine Kazandırılması Sürecinde Kadın Kooperatiflerinin Tutumları: Denee Kadın Kooperatifi Üyeleri Üzerine Bir Araştırma. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 5(2), 205-225.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni.; Çeviri Ed. M. Bütün, S. Beşir Demir. Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Datta, P. B., Gailey, R. (2012). Empowering Women Through Social Entrepreneurship: Case Study of a Women’s Cooperative in India. Entrepreneurship Theory and Practice, 36(3), 569-587. https://doi.org/10.1111/j.1540-6520.2012.00505.x
• Değirmenci, S. (2023). Örgütlenme Modeli Olarak Kadın Kooperatifleri: Patriyarkal Kapitalizmde Başarı Kriterlerinin Eleştirisi. Fe Dergi, 15(1), 210-231.
• Duguid, F., Durutaş, G., Wodzicki, M. (2015). Türkiye’de Kadın Kooperatifleri’nin Mevcut Durumu. The World Bank. https://aile.gov.tr/media/97717/turkiyede_kooperatifcilik_kadin.pdf (Erişim: 22.08.2024).
• Doğan, B., Ölmezoğulları, N. (2022). Türkiye’de Işgücü Piyasasında Yaşanan Cinsiyet Ayrımcılığının Kadın Yoksulluğuna Etkisi: Oaxaca-Blinder Ayrıştırma Testi ile Analizi. Fiscaoeconomia, 6(2), 478-498. https://doi.org/10.25295/fsecon.1070212
• Duyan, Ç. G. (2010). Yoksulluğun Kadınlaşması: Altındağ Örneği. Aile ve Toplum Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi, 6(22), 19-29.
• Emiroğlu, M. (2019). Kooperatifçilik ve Kadın Kooperatifleri. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. https://ticaret.gov.tr/data/7458fc6b5805cfbbaf4a3f0d76ad0bf5.pdf (Erişim: 20.08.2024).
• Euronews.com (2024, Mart 8). Cinsiyetler Arası Kazanç: Türkiye ve AB'de Istihdam ve İşgücüne Katılım Farkı. https://tr.euronews.com/2024/03/08/cinsiyetler-arasi-kazanc-turkiye-ve-abde-istihdam-ve-isgucune-katilim-farki (Erişim: 30.07.2024).
• Genç, G. (2023). Kadının Güçlenmesi Sürecinde Bir Sosyal Girişim Modeli Olarak Kadın Kooperatifleri: Yelki Kadın Kooperatifi ve Defne Kadın Kooperatifi Örneği. Yayınlanmamış doktora tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Geray, C. (1992). Kooperatifçiliğin Dünya’daki ve Türkiye’deki Nicel Gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 47(01), 427-441.
• gmka.gov.tr (2012). Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2016. Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü. https://www.gmka.gov.tr/dokumanlar/yayinlar/2012-2016_Turkiye-Kooperatifcilik-Stratejisi-ve-Eylem-Plani.pdf (Erişim: 24.08.2024).
• Goldberg, G. S., Kremen, E. Ed. (1990). The Feminization of Poverty: Only in America?, Praeger.
• Gök, A. G., Öztürk, M. S. (2024). Türkiye’de Kadın Kooperatifleri Üzerine Çalışılan Lisansüstü Tezlerin Bibliyometrik Analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 8(1), 56-75.
• Gök, A. G. (2024). Kadın Kooperatiflerinin Mevcut Durumunun İç Denetim Ekseninde İncelenmesi: Isparta İlinde araştırma. Doktora tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gül, H., Sallan Gül, S. (2008). Yoksulluk ve Yoksulluk Kültürü Tartışmaları. Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları içinde; Ed. N. Oktik; İzmir: Yakın, ss. 57-96.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB) (2012). Kooperatifçilik ve Kadın Kooperatifleri. https://ticaret.gov.tr/data/5d4c0eed13b876180c773fbb/Kooperatif%C3%A7ilik%20ve%20Kad%C4%B1n%20Kooperatifleri%20Kitap%C3%A7%C4%B1k%2018.12.2012.pdf (Erişim:01.11.2024).
• Güzel, N. (2020). Kadın Kooperatiflerinde Sosyal Beceriler ve Eğitim: Sürdürülebilirlik Üzerine Bir Değerlendirme. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 30(1), 101-118.
• Iakovidou, O. (2002). Women's Agrotourist Cooperatives in Greece: Key Elements for Their Successful Operation. Journal of Rural Cooperation, 30(1), 13-24.
• International Cooperative Alliance (ICA) (2024). Cooperative identity, values & principles. https://ica.coop/en/cooperatives/cooperative-identity (Erişim: 01.11.2024)
• Irmaklıoğlu, T.; Irk, E. (2022). Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihsel Gelişimi. Yönetim ve Örgüt Tarihi Dergisi, 1(2), 102-115.
• Kazar, E. N. (2019). Kadın Yoksulluğunu Azaltmada Kadın Kooperatiflerinin Rolü: İstanbul ve Bursa örneği. Yayımlanmamış doktora Tezi. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova.
• KEİG (Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi) (2015). Türkiye’de Kadın Kooperatifleşmesi: Eğilimler ve İdeal Tipler. https://www.keig.org/wp-content/uploads/2016/03/koopwweb.pdf (Erişim: 07.05.2024).
• KEİG (Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi) (2018). Kadın Kooperatifleri Kılavuzu 2018. https://www.keig.org/wp-content/uploads/2018/11/kooperatif_kilavuz_keigWeb.pdf (Erişim: 07.05.2024).
• Kılıç, V. (2021). Güçlenme Perspektifinde Türkiye’de Kadınların Çalışma Hayatına Katılımı Konusunda Bir İnceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Kızıldağ, D.; Karataş, A. B. (2018). Kadın Girişimciliği ve Kadın Kooperatifleri: Urla Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi Örneği. 17. Uluslararası Katılımlı İşletmecilik Kongresi, Çeşme, İzmir.
• Koç, B. (2023). Kırsal Alanda Kurulan Kooperatiflerin Kadınların Güçlenmesindeki Yeri: Manisa İli Örneği. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Körükmez, L. (2008). Kent Yoksulluğu ile Mücadelede Kadınların Geliştirdiği Stratejiler ve Toplumsal Cinsiyet Rolleri. Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları içinde. Ed. N. Oktik. İzmir: Yakın, ss.207-244.
• Majurin, E. (2012). How Women Fare in East African Cooperatives: The Case of Kenya, Tanzania and Uganda. Uluslararası Çalışma Örgütü.
• Mingione, E. (2006). Güney Avrupa Refah Modeli ve Yoksulluk ve Sosyal Dışlanmaya Karşı Mücadele. In A. Buğra ve Çağlar Keyder (Eds.), Sosyal Politika Yazıları, İletişim Yayınları; ss. 261-286.
• Moghadam, M. V. (1998). The Feminization of Poverty in International Perspective. The Brown Journal of World Affairs, 5(2), 225-249.
• Niğde Valiliği (21.06.2023). Üreterek Güçlenen Kadınlar Projesine 1 Milyon 102 Bin TL Hibe. http://www.nigde.gov.tr/ureterek-guclenen-kadinlar-projesine-1-milyon-102-bin-tl-hibe (Erişim: 29.10.2024).
• Oktik, N. (2008). Yoksulluk Olgusuna Kavramsal ve Kuramsal Yaklaşımlar. Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları içinde, Ed. N. Oktik, İzmir: Yakın; ss. 21-56
• Özcan, O. (2007). Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihi Gelişimi ve Cumhuriyet Dönemi Kooperatifçiliği. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan Elçi, D. (2024). Kadın Kooperatiflerine Betimsel Bir Yaklaşım: Şırnak Kadın Eli Üretim ve İşletme Kooperatifi. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 226-245.
• Özdemir, G. (2010). Yoksullukla Mücadelede Kadın Kooperatifleri Deneyimi. Ed. M. Kardaş, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Uluslararası Yoksullukla Mücadele Stratejileri Sempozyumu, İstanbul, 331-337.
• Özdemir, G. (2013). Women's Cooperatives in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 81, 300-305.
• Özer Topaloğlu, E.; Sönmez, R. (2023). Cumhuriyetin 100. Yılında Türk Kooperatifçiliğinin Tarihsel Gelişimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 289-301.
• Özkan, İ. M. (2024). Kadın Kooperatiflerinin Sosyal Gelişimdeki Rolü: Sınırlı Sorumlu Kadıncık Ana Kadın Girişim Üretim İşletme Kooperatifi Durum Çalışması. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkaya, M. (2009). Kadın Girişimcilere Yönelik “Strateji Geliştirmede” Yerel Yönetimlerle İşbirliği İçinde Olmak, Mümkün Mü? Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(1), 56-72.
• Pearce, D. (1978). The Feminization of Poverty: Women, Work, and Welfare. The Urban & Social Change Review. Special Issue on Women and Work 11(1-2), 28-36.
• Périlleux, A., & Szafarz, A. (2015). Women Leaders and Social Performance: Evidence From Financial Cooperatives in Senegal. World Development, 74, 437–452.
• Peterson, J. (1987). The Feminization of Poverty. Journal of Economic Issues, 21(1), 329–337. https://doi.org/10.1080/00213624.1987.11504613
• Rowlands, J. (1995). Empowerment Examined. Development in Practice, 5(2), 101-107.
• Sallan Gül, S. (2005). Türkiye’de Yoksulluğun Kadınsılaşması. Amme İdaresi Dergisi, 38(Mart), 25-45.
• Saraç, Ö. T. (2024). Kadın Kooperatiflerinin Kadının Ekonomik Hayata Katılımına Etkisi Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sen, A. (2004). Özgürlükle Kalkınma. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Ayrıntı.
• Serinikli, N. (2016). Kadın Yoksulluğunu Önlemede Girişimciliğin Önemi: Kadın Kooperatifleri ve Mikro Kredi Uygulamaları. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 598-609.
• Sezer, F. A. (2022). Kadın Yoksulluğuyla Mücadelede Kadın Kooperatifleri: Mersin Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Şahankaya Adar, A.; Dedeoğlu, S.; Kurtuluş, G. (2023). Türkiye’de Kadın Kooperatifleri: Mevcut Durum Analizi, Kadın Güçlenmesi ve İstihdam Yaratma Potansiyeli. Çalışma ve Toplum, 2(77), 1174-1208.
• Şahankaya Adar, A.; Dedeoğlu, S. (2023). Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Kadınların Güçlenmesine Etkisi. Fe Dergi, 15(2),8-49.
• Şakırgün, N. (2024). Kadın Kooperatiflerine Aktif Üyeliğin Kadınların Güçlendirilmesindeki Rolü: İstanbul Kadın Kooperatifleri Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, İstanbul Beykent Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Taş, H. Y.; Kazar, E. N. (2019). İstanbul’daki Kadın Kooperatiflerinin Kadın Yoksulluğuna Etkisi. OPUS International Journal of Society Researches, 13(19), 1836-1863.
• Taşkıran, G.; İlhan, B. Y.; Bozkurt, G. (2024). İnsan Hakları Perspektifinden Türkiye’de Kadın Yoksulluğu, Emeğin Kadın Suretleri içinde. Ed. G. Taşkıran, Ankara: Altınbaş Üniversitesi, ss.17-38.
• Ticaret Bakanlığı (14 Haziran 2021). Türkiye Geneli Kooperatif ve Birlik Raporu. https://ticaret.gov.tr/data/5d43d82d13b876433065528e/T%C3%9CRK%C4%B0YE%20GENEL%C4%B0%20KOOPERAT%C4%B0F%20VE%20B%C4%B0RL%C4%B0K%20RAPORU.pdf (Erişim: 23.08.2024).
• Ticaret Bakanlığı (2023). Kooperatifçilik Eğitim Kitabı. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü. https://esnafkoop.ticaret.gov.tr/data/640edeac13b8761b449cca71/KOOPERAT%C4%B0F%C3%87%C4%B0L%C4%B0K%20E%C4%9E%C4%B0T%C4%B0M%20K%C4%B0TABI.pdf (Erişim:01.11.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (10 Haziran 2024). İşgücü İstatistikleri, Nisan 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Nisan-2024-53511 (Erişim: 30.07.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) (30 Ocak 2024). Yoksulluk ve Yaşam Koşulları Istatistikleri, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2023-53713#:~:text=Göreli%20yoksulluk%20oranı%20en%20düşük%20olan%20İBBS%202.,(Şanlıurfa%2C%20Diyarbakır)%20oldu. (Erişim: 22.08.2024).
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ) (2024). TÜRK-İŞ Haziran 2024 Açlık ve Yoksulluk Sınırı. https://www.turkis.org.tr/turk-is-haziran-2024-aclik-ve-yoksulluk-siniri/ (Erişim: 30.07.2024).
• Varol, F. C. (2013). An Analysis of Women’s Co-Operatives in Urban Turkey in Terms of Women’s Empowerment, Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırımalp, S.; İslamoğlu, E.; Ateş-Torun, M. (2021). Kadın Kooperatiflerinin Ekonomik ve Sosyal Yaşamda Rolü ve Önemi: Antalya İli Örneği. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi, 5(3), 111-133.