Türkiye’de Enflasyonun Ana Harcama Gruplarına Göre Uluslararası Belirleyicileri Üzerine Ampirik Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 273 - 303, 26.03.2025

Fatih Yeter

https://doi.org/10.30586/pek.1577962

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de enflasyonun belirleyicileri üzerine yoğun literatürün dışına çıkarak, enflasyonun ana harcama grupları perspektifinde enflasyonist süreçleri incelemektedir. Bu amaç doğrultusunda farklı ana harcama gruplarında karşılaştırma yapabilmek için, ortak enflasyon dinamiği olduğu düşünülen döviz kuru ve petrol fiyatları üzerinden ampirik bulgular ortaya konulmuştur. Türkiye’de 2004:01 – 2023:12 döneminde aylık veriler kullanılmıştır. Çalışmada yumuşak yapısal kırılmalar altında Nazlioğlu vd. (2016) tarafından önerilen Fourier lag augmented (LA)-VAR Granger Nedensellik testi ve zamanla değişen parametre yaklaşımlarından Shi vd. (2018) ve Shi vd. (2020) tarafından önerilen recursive window (REW) algoritmasına dayalı Granger nedensellik yaklaşımına ait sonuçlar yer almaktadır. Sonuçlar statik nedensellik sonuçlarının aksine Türkiye’de değişen iktisadi koşullarda döviz kuru geçişkenliği (DKG)’nin değiştiği bu değişimin ana harcama kalemlerinde farklılık arz ettiğini göstermektedir. Benzer bulgular petrol fiyat şokları için de geçerlidir. Nihai hedef olan dezenflasyonist sürecin meydana gelmesi için ana harcama grupları ekseninde politika kurgulanması gerekmektedir. Bu nedenle politika yapıcıların enflasyon ile mücadelede söz konusu olduğunda enflasyon dinamiklerini ele alırken enflasyonist ana harcama kalemleri üzerinden mikro düzeyde politikalar geliştirmelerini gerektirebilir.

Anahtar Kelimeler

Enflasyon, Döviz Kuru, Petrol Fiyatları, Zaman Serileri

An Empirical Investigation on the International Determinants of Inflation by Main Expenditure Groups in Turkey

Öz

This study goes beyond the extensive literature on the determinants of inflation in Turkey and analyzes inflationary processes from the perspective of main expenditure groups. For this purpose, empirical findings are presented on exchange rates and oil prices, which are considered to be common inflation dynamics, to make comparisons across different main expenditure groups. Monthly data for the period 2004:01 - 2023:12 in Turkey is used. The study presents the results of the Fourier lag augmented (LA)-VAR Granger Causality test proposed by Nazlioğlu et al. (2016) under soft structural breaks and the Granger causality approach based on the REW algorithm proposed by Shi et al. (2018) and Shi et al. (2020) from time-varying parameter approaches. The results show that contrary to the static causality results, exchange rate pass-through (ERPT) changes under varying economic conditions in Turkey, and this change varies across main expenditure items. Similar findings are also valid for oil price shocks. For the disinflationary process, which is the ultimate goal, to occur, policies should be designed on the axis of main expenditure groups. Therefore, when it comes to combating inflation, policymakers may need to develop micro-level policies through inflationary main expenditure items while addressing inflation dynamics.

Anahtar Kelimeler

Inflation, Exchange Rate, Oil Prices, Time Series

Kaynakça

• Balcilar, M., Z. A. Ozdemir, and Y. Arslanturk. (2010). Economic Growth and Energy Consumption Causal Nexus Viewed through a Bootstrap Rolling Window. Energy Economics 32, 1398–1410.
• Baum, C. F., Hurn, S., & Otero, J. (2022). Testing for time-varying Granger causality. The Stata Journal, 22(2), 355-378.
• Bayraktutan, Y., & Arslan, İ. (2003). Türkiye’de döviz kuru, ithalat ve enflasyon ilişkisi: ekonometrik analiz (1980-2000) Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 5(2), 89-104.
• Benk, H., & Kösekahyaoğlu, L. (2018). Türkiye’de döviz kurundan enflasyona geçişkenlik etkisi: 2005-2018 dönemi üzerine bir inceleme. Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi, 1(2), 110-126.
• Benli, M., & Cengiz, M. (2024). Petrol fiyatlarının Türkiye’de tüketici fiyatları enflasyonuna asimetrik geçişkenliği. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 79-100.
• Bernanke, B. S., Gertler, M., Watson, M., Sims, C. A., & Friedman, B. M. (1997). Systematic monetary policy and the effects of oil price shocks. Brookings papers on economic activity, 1997(1), 91-157.
• Berument, H. (2002). Döviz kuru hareketleri ve enflasyon dinamiği: Türkiye örneği. Erişim Adresi https://core.ac.uk/download/pdf/7142108.pdf (Erişim Tarihi: 20.02.2024)
• Clarida, R., Gali, J., & Gertler, M. (2000). Monetary policy rules and macroeconomic stability, evidence and some theory. The Quarterly journal of economics, 115(1), 147-180.
• Cunado, J., & De Gracia, F. P. (2005). Oil prices, economic activity and inflation, evidence for some Asian countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 45(1), 65-83.
• Çakır, M., & Kaya, A. E. (2023). Türkiye’de döviz kuru geçişkenliği zamanla değişiyor mu?. İstanbul İktisat Dergisi, 73(1), 359-383.
• Çalışkan, H., Kantarcı, T., & Çevik, E. İ. (2021). Petrol fiyatları ve enflasyon arasında frekans alanında Asimetrik Nedensellik analizi: BRICS-T Ülkeleri üzerine bir uygulama. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(3), 1090-1111.
• de Mendonça, H. F., & Tiberto, B. P. (2017). Effect of credibility and exchange rate pass-through on inflation: An assessment for developing countries. International Review of Economics & Finance, 50, 196-244.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American statistical association, 74(366a), 427-431.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root. Econometrica: journal of the Econometric Society, 1057-1072.
• Ergin, A. (2015). Döviz kuru ve enflasyon arasındaki geçiş etkisi: Türkiye örneği. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(3), 13-29.
• Erkuş, S., & Karamelikli, H. (2016). Türkiye’de tüketici fiyatları ile ham petrol fiyatları arasındaki ilişkinin asimetrik analizi. In Conference on Business and Economics IV (ECBE).
• Eştürk, Ö., & Albayrak, N. (2018). Tarım Ürünleri-Gıda Fiyat Artışları ve Enflasyon Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 147-158.
• Forbes, K. (2016). Much ado about something important: How do exchange rate movements affect inflation?. The Manchester School, 84(S1), 15-41.
• Granger, C. W. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica: journal of the Econometric Society, 424-438.
• Gül, E., & Ekinci, A. (2006). Türkiye’de enflasyon ve döviz kuru arasındaki nedensellik ilişkisi: 1984-2003. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 91-105.
• Gürkaynak, R. S., Kısacıkoğlu, B., Lee, S. S. & Şimşek, A. (2023). Türkiye’nin Enflasyon Tercihleri. Akat, A. S. & Gürsel, S. (Ed). Çıkmaz Yol Dünden Yarına Türkiye Ekonomisi içinde (123-148), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hacker, R. S., & Hatemi-J, A. (2006). Tests for causality between integrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: theory and application. Applied Economics, 38(13), 1489-1500.
• Hooker, M. A. (2002). Are oil shocks inflationary? Asymmetric and nonlinear specifications versus changes in regime. Journal of money, credit and banking, 540-561.
• Işık, N., Acar, M. ve Işık, H. B. (2004). Enflasyon ve Döviz Kuru İlişkisi: Bir Eşbütünleşme Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 325-340.
• Kara, H., & Öğünç, F. (2008). Inflation targeting and exchange rate pass-through: The Turkish experience. Emerging Markets Finance and Trade, 44(6), 52-66.
• Kara, H., & Öğünç, F. (2012). Döviz kuru ve ithalat fiyatlarının yurt içi fiyatlara etkisi. İktisat İşletme ve Finans, 27(317), 9-28.
• Kara, H., & Sarikaya, C. (2021, November). Enflasyon dinamiklerindeki değişim: Döviz kuru geçişkenliği güçleniyor mu?. In Koç University-TUSIAD Economic Research Forum Working Papers (No. 2121). Koc University-TUSIAD Economic Research Forum. Erişim Adresi https://eaf.ku.edu.tr/wp-content/uploads/2021/11/erf_wp_2121.pdf (Erişim Tarihi: 20.04.2024)
• Karakış, L. (2019). Türkiye'de Döviz Kuru ile Enflasyon Oranı Arasındaki İlişki (2000-2018). Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 2(1), 83-93.
• Koçak, S., Balan, F., & Albayrak, B. (2017). Türkiye ekonomisinde petrol fiyatları ve enflasyon ilişkisi: ampirik analiz. Journal of Life Economics, 4(4), 261-273.
• Nazlioglu, S., Gormus, N. A., & Soytas, U. (2016). Oil prices and real estate investment trusts (REITs): Gradual-shift causality and volatility transmission analysis. Energy economics, 60, 168-175.
• Öner, H. (2018). Döviz Kuru ve Enflasyon Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Uygulaması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 343-358.
• Özata, E. (2019). Türkiye’de döviz kuru geçişkenliğinin asimetrik analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 213-232.
• Pham, T. A. T., Nguyen, T. T., Nasir, M. A., & Huynh, T. L. D. (2023). Exchange rate pass-through: A comparative analysis of inflation targeting & non-targeting ASEAN-5 countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 87, 158-167.
• Pham, T. A. T., Nguyen, T. T., Nasir, M. A., & Huynh, T. L. D. (2023). Exchange rate pass-through: A comparative analysis of inflation targeting & non-targeting ASEAN-5 countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 87, 158-167.
• Polat, M. A. (2020). Döviz Kuru ile Enflasyon Arasındaki Geçişkenlik: Türkiye Örneği. Malatya Turgut Özal Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 100-127.
• Rossi, B. (2005). Optimal tests for nested model selection with underlying parameter instability. Econometric Theory 21, 962–990
• Sek, S. K., Teo, X. Q., & Wong, Y. N. (2015). A comparative study on the effects of oil price changes on inflation. Procedia Economics and Finance, 26, 630-636.
• Sevüktekin, M., & Çınar, M. (2014). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi, Dora Yayıncılık, 5. Baskı, Bursa.
• Shi, S., Hurn, S., & Phillips, P. C. (2020). Causal change detection in possibly integrated systems: Revisiting the money–income relationship. Journal of Financial Econometrics, 18(1), 158-180.
• Shi, S., Phillips, P. C., & Hurn, S. (2018). Change detection and the causal impact of the yield curve. Journal of Time Series Analysis, 39(6), 966-987.
• Sims, C. A. (1972). Money, income, and causality. The American economic review, 62(4), 540-552.
• Sims, C. A. (1980). Macroeconomics and reality. Econometrica: journal of the Econometric Society, 1-48.
• Sims, C. A., Stock, J. H., & Watson, M. W. (1990). Inference in Linear Time Series Models with some Unit Roots. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 58(1), 113-144.
• Swanson, N.R. (1998). Money and output viewed through a rolling window. Journal of Monetary Economics, 41, 455-473.
• Şeker, H. (2022). Türkiye’de kur-enflasyon geçişkenliği üzerine ekonometrik bir analiz. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 131-142.
• Thoma, M. A. (1994). Subsample Instability and Asymmetries in Money–Income Causality. Journal of Econometrics 64, 279–306.
• Toda, H. Y., & Yamamoto, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes. Journal of econometrics, 66(1-2), 225-250.
• Trehan, B. (2005). Oil price shocks and inflation. FRBSF Economic Letter. Erişim Adresi https://www.frbsf.org/research-and-insights/publications/economic-letter/2005/10/oil-price-shocks-and-inflation/ (Erişim Tarihi: 25.03.2024)
• Welch, I., and A. Goyal. (2008). A comprehensive look at the empirical performance of equity premium prediction. Review of Financial Studies, 21, 1455–1508.
• Yeter, F. ve Eroğlu, İ. (2023). Küresel Enflasyon Eğilimleri. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Yiğit, Ö. (2022). Döviz Kuru Geçişkenliği ve Türkiye’de Enflasyonun Tarihsel Ayrıştırması. Ekonomik Yaklaşım, 33(125), 379-428.
• Yilmazkuday, H. (2022). Drivers of Turkish inflation. The Quarterly Review of Economics and Finance, 84, 315-323.