Tarihi Arka Plan ve Değişen Güç Dengeleri Çerçevesinde Türkiye’nin Filistin’e Kalkınma Yardımları

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 236 - 255, 26.03.2025

Seda Bayrakdar

https://doi.org/10.30586/pek.1605760

Öz

1988’de bağımsızlığını ilan eden Filistin yıllardır İsrail ile çatışma halindedir. Bu çatışmanın temelinde birçok sebep yatmaktadır. Bu sebepler İsrail'in işgallerinden uluslararası hukuku tanımamasına ve Filistin’in bağımsız bir devlet statüsü ile sınırlarının tam olarak belirli olmamasına kadar uzanmaktadır. Makalede nitel araştırma yöntemlerinden olan betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Konu farklı açılardan derinlemesine incelenerek bütünleştirilmiş bir sonuca varılmıştır. Bu makalenin üç ana ana amacı bulunmaktadır. Birinci amaç XXI. yy ‘da büyük bir soykırıma maruz kalan Filistin’in durumuna tarihsel süreç perspektifinden bakarken Osmanlı’dan bu yana Türkiye’nin aldığı pozisyonu ortaya koymaktır. Makalenin diğer amacı BMGK (Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi) tarafından alınan kararlara ve anlaşmalara rağmen İsrail tarafından Filistin’in yok sayılmışlığının ve İsrail’in hukuk tanımamazlığının vurgulanmasıdır. Makalenin son amacı ise Türkiye’nin Filistin ile gerçekleştirebileceği ticari ilişki potansiyelinin değerlendirilmesidir. Makalede sonuç olarak tarihsel perspektif iyi anlaşıldığı vakit Türkiye’nin yapabileceklerinin çerçevesini de daha rasyonel şekilde çizilebileceği ortaya çıkmaktadır. Elbette tarihsel perspektifin doğru şekilde anlaşılmasının güncel ilişkilerin inşası açısından önemli; ancak tek başına yeterli olmadığı bilinmektedir. Değişen güç dengelerinin ve çıkar ilişkileri Filistin-İsrail meselesinde önemli yer tuttuğu aşikar olmakla beraber çalışma konusunun kapsamı dışındadır. Köklü bir tarihe sahip olan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ali menfaatlerini korumayı amaçlayan siyasal pratiği devam ettirilmelidir. Bunun yanında Türkiye’nin bölgedeki varlığını sürdürmesinin önemli ve dahası gerekli olduğu da düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

filistin, BMGK Kararları, Türk Yardımları

Turkey's Development Aids to Palestine in the Context of Historical Background and Changing Balance of Power

Öz

: Palestine, which declared its independence in 1988, has conflicted with Israel for years. There are many reasons underlying this conflict. These reasons range from Israel’s occupation to its failure to recognize international law and Palestine’s status as an independent state and its borders not being fully defined. The article uses the descriptive analysis method, which is one of the qualitative research methods. The subject was examined in depth from different perspectives, and an integrated conclusion was reached. This article has three main objectives. The first objective is to reveal Turkey’s position since the Ottoman Empire while looking at the situation of Palestine, which has been subject to a great genocide in the 20th century, from a historical process perspective. The other objective of the article is to emphasize the fact that Palestine has been ignored by Israel despite the decisions and agreements made by the UNSC (United Nations Security Council) and Israel’s disregard for law. The final objective of the article is to evaluate the commercial potential of the relationship that Turkey can establish with Palestine. As a result of the article, it is revealed that when the historical perspective is well understood, the framework of what Turkey can do can be drawn more rationally. Of course, it is known that understanding the historical perspective correctly is important for the construction of current relations; however, it is not sufficient on its own. It is obvious that the changing balance of power and relations of interest have an important place in the Palestine-Israel issue, but it is beyond the scope of the study. The political practice of the Republic of Turkey, which has a deep-rooted history and aims to protect its supreme interests, should be continued. In addition, it is considered important and necessary to continue Turkish presence in the region.

Anahtar Kelimeler

Palestine, UNSC Decisions, Türk Aid

Kaynakça

• Acer, Y. (2023). Filistin- İsrail Barışı için Türkiye’nin Garantörlük Teklifi ve Önemi. Erişim Adresi: https://www.setav.org/perspektif/perspektif-filistin-israil-barisi-icin-turkiyenin-garantorluk-teklifi-ve-onemi
• Ataman, M., ve Çaylak, E. (2024). Türk dış politikasında filistin meselesi: çözüm için bir somut girişim olarak garantörlük önerisi. TYB Akademi Dil Edebiyat & Sosyal Bilimler Dergisi, 41, 11–33.
• Arı, T. (2017). Geçmişten günümüze Orta Doğu. İstanbul: Dora Yayınları.
• Alanoğlu, H. (2020). The Times gazetesine göre Demokrat Parti dış politikası, İstanbul: Urzeni Yayınevi.
• Armaoşlu, F. (2010) 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995), İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Babahanoğlu, V. (2024). İsrail’in “yerleşimci” politikası ve Filistin’e yansımaları: gazze saldırıları. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(1), 175-196.
• Bağcı, H. (1990). Demokrat parti dönemi Türk dış politikası, Ankara: İmge Kitabevi Yayıncılık.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk inkılabı tarihi, 3(IV), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Benvenisti, E. (2012). The International Law of occupation, Oxford, Oxford University Press.
• Benvenisti, Gans, Hanafi, E. (2007). Israel and the Palestinian refugees. Springer.
• Canbey, M. (2024). İsrail – Filistin Savaşı’nda uluslararası kuruluşların göstermiş olduğu diplomasi performansının incelenmesi: BM örneği. Ombudsman akademik (özel sayı 2 Gazze), 132-162.
• Cragg, K. (1997). Palestine. The Prize and Price of Zion. Cassel.
• Çakır, F. (2017). Süveyş buhranı sürecinde Türk dış politikası (Yayımlanmamış Doktora Tezi), On dokuz Mayıs Üniversitesi.
• Çelik, M. (1993). Filistin, doğuştan günümüze büyük İslam tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları.
• Cleveland, W. (2008). Modern Ortadoşu tarihi, Çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplışı.
• Çolak, M. (1990) Alman Siyonistleri ve Sadrazam Talat Paşa: Yahudilere Yurt Bulma Meselesi, XVIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, V. Cilt. Göç ve İskân-İktisat Tarihi- Vakıflar Tarihi, Hazırlayanlar: Semiha Nurdan – Muhammed Özler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları VIII. Dizi, 35 s. 173-191.
• Erdoşdu, H. (2005). Büyük İsrail stratejisi (2.baskı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• DEİK (2022). Filistin Blgi Notu, Erişim Adresi: https://www.deik.org.tr/uploads/filistin-bilgi-notu-eylul-22.pdf
• Dursun, D. (1995). Ortadoşu neresi?, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Friedman, I. (1965). The austro-hungarian government and zionism: 1897-1918 (Continued), Jewish Social Studies, 27(4), 236-249.
• Gasser, H. P. (1999). Protection of the Civilian Population, (Ed. Fleck, Dieter/ Bothe, Michael) The Handbook of Humanitarian Law in Armed Conflicts, Oxford, Oxford University Press.
• Gerson, Allan (1978). Israel, the West Bank and International Law, New York, Frank Cass.
• Güler, F. (2024). Türkiye-Filistin İlişkilerinin Uluslararası Anlaşmalar Çerçevesinde İncelenmesi: Eğitim İşbirliği Üzerinden Nicel Bir Analiz. Filistin Araştırmaları Dergisi, 15 (Haziran 2024), 1-30. Erişim Adresi: https://doi.org/10.34230/fiad.1468201.
• Gündoğdu, E. ve Kaya, O. (2023). Neoklasik realist teori perspektifinden Türkiye’nin 1956 Süveyş Krizi’ne yönelik dış politikasının analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 10(1), 179-216. Erişim Adresi: https://doi.org/10.26513/tocd.1273636
• ICJ, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, 9/7/2004
• Israel’s MFA (2005). Israel's Disengagement Plan.
• Karaköse, H. (2018). Filistin ve Kudüs meselesine genel bir bakış (XIX. yüzyılın ortasından XX. yüzyıl ortalarına kadar), Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 150-165.
• Karaman, M. L. (1991). Uluslararası ilişkiler çıkmazında Filistin sorunu. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kodal, T. (2010). Türk arşiv belgelerine göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) yıllarında Türkiye üzerinden Filistin’e Yahudi göçleri. Atatürk dergisi, 5(3), 133-163.
• Köse, İ. (2019). I. Dünya Savaşı’nın İlk Gizli Anlaşması: İstanbul ve Boğazlar’ın Rus Çarlığı’na Bırakılması (Mart-Nisan 1915). Bilig, (89), 1-27. https://doi.org/10.12995/bilig.8901
• Kuttab, J. (1995). The Legal Status of Jerusalem, Palestine-Israel Journal. Erişim Adresi: https://pij.org/articles/650
• Öner, A. (2012). Çatışmalar ve görüşmeler sarmalında Filistin – İsrail, İstanbul: Mana Yayınları.
• Öke, M.K. (1990) Kutsal Topraklarda Siyonistler ve Masonlar İhânetler... Komplolar... Aldatmalar..., Çaş Yayınları, İstanbul.
• Pappe, I. (2007). The Ethnic Cleansing of Palestine, Oxford, Simon and Schuster.
• Sarı Ertem, H. (2019). Filistin’in Sosyo-Ekonomik Sıkıntılarının Giderilmesinde Türkiye’nin İmkân ve Sınırları. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 6(1), 133-168. Erişim Adresi: https://doi.org/10.26513/tocd.561068
• Sarıaslan, F. (2019). İsrail-Filistin sorunu ve Türkiye: bir denge siyaseti. Filistin Araştırmaları Dergisi, 6, 1-32.
• Sönmezoğlu, F. (2016). Soğuk savaş döneminde Türk dış politikası 1945-1991.İstanbul: Der Yayınları.
• Sever, A: (2013). A reluctant partner of the US over Suez? Turkey and the Suez crisis. Reassessing Suez 1956: New Perspectives on the Crisis and its Aftermath. ed. Simon C. Smith Londra: Routledge.
• Sencer, M. (2016). İnsan hakları ve savaş. Erişim Adresi: https://ihy.hacibayram.edu.tr/documents/article/2/12/1/2_sencer.pdf
• Süer, B. ve Atmaca, A. Ö. (2007). Arap-İsrail uyuşmazlışı, Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Şenel, B. (2014). İsrail devleti’nin kuruluşunda Türkiye’nin İsrail’i tanıma süreci. Akademik Orta Doşu Dergisi, 9(1), 157-178.
• Teodor, H. (2023). Yahudi devleti (Çev.Sedat Demir), İstanbul: Ataç Yayınları.
• The National Archives Foreign Office, TNA, Fo 371/9003 Document No: 7577/987/65
• Topuz, Z. Ç. (2016). Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararlarının Filistin-İsrail barış sürecine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Tuncer, H. (2018). Türkiye'nin İsrail'i tanıması. Erişim adresi https://www.aydinlik.com.tr/turkiye-nin-israil-i-tanimasi-ozgurluk-meydani- mart-2018-1 (21.11.2021)
• Türk, F. (2007). Yahudi Devleti’nin Demografik Temelleri: Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı Devleti’nin Filistin Siyaseti. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 69-104.
• Türk Kızılayı, (2024). Erişim Adresi: https://bagis.kizilay.org.tr/tr
• T.C. Dış İşleri Bakanlığı (2019). No: 77, 25 Mart 2019, İşgal Altındaki Golan Tepeleri Üzerindeki İsrail Egemenliğinin ABD Yönetimi Tarafından Tanınma Kararı Hk.
• UNSC R. 252, 1968
• UNSC R. 476 (1980).
• UNHRC A/HRC/53/CRP.1, 2/6/2023.
• UNHRC A/HRC/53/22, 9/5/2023.
• Umar, Ö. ve Yenisu M. (2020). Gizli antlaşmalar çerçevesinde San Remo Konferansı’nda Ortadoşu’yu şekillendirme çabaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 29-70.
• Köylü, Keskin M. (2018). 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Kudus, Endonezya, 23 - 25 Mart 2018, ss.573-592
• TEPAV, TOBB-BİS Barış İçin Sanayi Girişimi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. Erişim Adresi: https://tepav.s3.eu-west-1.amazonaws.com/upload/files/1269865515r7447.TOBB_BIS_Baris_icin_Sanayi_Girisimi.pdf.
• Yavuz, H. (2023). İsrail Devleti’nin Kuruluş Süreci Balfour Deklarasyonu’ndan Manda Yönetiminin Kurulmasına – 1917-1923. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• Yalçın O. (2021). 1967 Arap-İsrail Savaşı ve Savaşta Hava Harekâtı. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 4(5), 53-104.
• Yıldırım, Y. (2021). İsrail-Filistin sorununda iki devletli çözüm arayışları, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(41), 3840-3884.
• Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı. (2024). Erişim Adresi: https://ytb.gov.tr/dijikup?ara=Filistin
• Zenginkuzucu, D. M. (2021). Myanmar, uluslararası suçlar ve uluslararası toplum: kendisine karşı işlenen ağır suçlarda uluslararası toplumun cevabı. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 18(69), 49-70. Erişim Adresi: https://doi.org/10.33458/uidergisi.912068
• Weltmann, S.E. (1961). Germany, Turkey, and the zionist movement, 1914-1918, The Review of Politics, 23(2), 246-269.