Ayanlıktan Valiliğe: Kuğuzade Süleyman Paşa

Yıl 2015, Cilt 1, Sayı 1, 103 - 112, 01.04.2015

Emre YÜRÜK

Öz

Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılın başından itibaren gerek iç gerek dış etkenler nedeniyle yaşadığı değişim ve dönüşüm, merkezi yapısında çözülmeler meydana getirmiştir. Devlet, eyaletlerini merkezden idare etme konusunda zorlanmıştır. Tımar sisteminin işlevsizleşmesi taşrada yeni bir ekonomik ve idari yönetimin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu yeni sistemde ön plana çıkanlar devletin ihtiyaç duyduğu nakit para ihtiyacını karşılayan ayan ve eşraf kesimi olmuştur. Bu kişiler elde ettikleri fırsatları değerlendirerek daha fazla güçlenmişler ve bölgelerinde devletin her anlamda ihtiyaç duyduğu kişiler haline gelmişlerdir. Bu kişilerden biri de Trabzon ve çevresinde etkin bir rol oynayan Kuğuzade Süleyman Paşa’ydı. Süleyman Paşa, Görele gibi küçük bir kazada ayan iken 1787-1792 Osmanlı-Rus savaşındaki tutumu onu Trabzon valiliğine kadar yükseltmiştir. Osmanlı hükümetinin kendisine faydası dokunan, sadakatle hizmet eden küçük ayanları dahi dikkate alıp valilik makamına kadar getirebileceğinin en güzel örneklerinden biri, Kuğuzade Süleyman Paşa’nın hayat hikâyesidir.

Anahtar Kelimeler

Kuğuzade Süleyman Paşa, Ayan, Görele, Trabzon Eyaleti

From Notable to Governorship: Kuğuzade Suleiman Pasha

Öz

The central Ottoman governance started to deteriorate from the beginning of the eighteenth century due to the alterations and transformations the empire had undergone resulting from both internal and external forces. Therefore, the empire faced some difficulties to control and rule its provinces. Because Timar System lost its importance, a new adminsitration model appeared in provinces. In this new model, landed proprietors and notables who could supply instant cash for the empire became prominent. These people utilized this opportunity and got stronger in their regions, hence they became very useful for the government in all aspects. One of the mentioned people was Kuguzade Suleiman Pasha, who was very active in Trabzon province. Although Kuguzade Süleyman Pasha was a small landed proprietor in Görele, his attitutudes in the Ottoman-Russian War of 1787-1792 raised him up to the governor of Trabzon. Kuğuzade Suleiman Pasha's life story is a one of the most beautiful examples which shows that the Ottoman Empire took notice of and rewarded people who faithfully served the empire.

Anahtar Kelimeler

Kuğuzade Suleiman Pasha, Notable, Görele, Trabzon Province

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Kaynakları
• Cevdet Adliye (C. ADL) 4515.
• Cevdet Askeriye (C.AS): 11624, 12575, 26274, 26789, 27117, 27649, 30596, 4101, 4296, 52621, 7603.
• Cevdet Dahiliye (C.DH): 14470, 10043,12142, 12543, 13257, 14056, 17096,4766, 6914, 9395.
• Cevdet Hariciye (C.HR): 2573.
• Cevdet Maliye (C.ML): 12932, 31243.
• Cevdet Zabtiye (C.ZB): 610.
• Hatt-ı Hümâyun (HAT): 55106, 56246. Şeriyye Sicili
• Trabzon Şeriyye Sicili (TŞS) 1934, 1941, 1943, 1944, 1947. Araştırma Eserler
• Abou-El-Haj, Rıfa’at Ali (2000), Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, Çev: Oktay Özel, Canay Şahin, İmge Yay., Ankara.
• Ahmet Cevdet Paşa (1983), Tarih-i Cevdet, 2, İstanbul.
• ------------------------ (1984), Tarih-i Cevdet, 3, İstanbul.
• Kuğuzade Süleyman Paşa’nın Trabzon’da olan ve kaydedilen malları şu şekildedir: 12 müstamel kadife yasdık yüzü, 1
• müstamel entari, 2 müstamel çuka yan mak’adi, 1 müstamel çuka baş mak’adi, 8 sahan, 6 tencere ma kapak, 1 güğüm, 3 adet
• Değirmenderesinde vaki asiyab (değirmen). BOA., C. ADL., 4515.
• Akdağ, Mustafa (1970-1974), “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri, 1730-1839”, AÜDTCFD, Sayı: 8-12(14-23), s. 51-61.
• Aktepe, Münir (1953), “Tuzcuoğulları İsyanı”, İÜEFTD, Sayı: 5-6, s. 21-52.
• Alkan, Necmettin (2007), “Ayanlık’ın Son Dönemlerinde Tipik Bir Örnek: Gümüşhane Sancağı Kürtün- i Zir Kazası Ayanı Süleyman’ın Meselesi”, KARAM, Sayı: 12, Editör: Yahya Kemal Taştan, Karam Araştırma ve Yay., Ankara, s. 69-84.
• Aygün, Necmettin (2009), “XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Üçüncüoğlu Ömer Paşa ve Muhallefatı”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 7, s. 39-77.
• Barkey, Karen (2013), Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar, Çev: Ebru Kılıç, İstanbul.
• Bay, Abdullah (2007), Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Emecen, Feridun (2001), “Doğu Karadeniz’de Ayanlık: Tirebolulu Kethüdazade Mehmed Emin Ağa”, Belleten, Sayı: 45(242), s. 193-214.
• Ertaş, Mehmet Yaşar (2012), “Tanzimat Dönem Osmanlı Merkezileşmesi Karşısında Bir Osmanlı Ayanı: Tavaslızâde Osman Ağa”, History Studies, s. 117-133.
• Genç, Mehmet (2007), “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, s. 99-152.
• Goloğlu, Mahmut (2000), Trabzon Tarihi, Serander Yay., Trabzon.
• Gökçe, Cemal (1979), Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya Siyaseti,: Has-Kurtulmuş Matbaası, İstanbul.
• Güneş Yağcı, Zübeyde (2010), “Osmanlı Devleti’nin Kuzey Kafkasya Siyaseti: Çerkeslerden Bağlılık Senedi Alınması”, Karadeniz Dergisi, Sayı: 2, s. 97-109.
• Güven, Aydın (1999), Doğu Karadeniz Ayanlığına Kısa Bir Bakış (1806-1826), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• İnalcık, Halil (2009), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağı (1300-1600), Çev: Ruşen Sezer, İstanbul.
• -------------- (1977), “Centralization and Decentralization in Ottoman Administration”, Studies in Eighteenth Century Islamic History, Editors, Thomas Naff and Roger Owen,: Southern Illinois University Press, London, s. 27-52.
• İnbaşı, Mehmet (2006), “Trabzon/Batum Eyaleti Valileri (1755-1795), A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 31, s. 161-191.
• Öz, Mehmet (2005), Kanun-i Kadimin Peşinden Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul.
• Özkaya, Yücel (1972), “Canikli Ali Paşa”, Belleten, Sayı: 36(144), s. 483-525.
• Pakalın, Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Serdar, Murat (2009), 18. Yüzyılın İlkyarısında Kuzey Seferlerinde Trabzon Eyaletinde Güvenlik, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Sümer, Faruk (1992), Tirebolu Tarihi, Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay., İstanbul.
• Şakir Şevket (2013), Trabzon Tarihi, Sadeleştiren: İsmail Hacıfettahoğlu, Kurtuba Yay., Trabzon.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1974), “Çapan Oğulları”, Belleten, Sayı: 38(150), s. 222-223.
• -------------- (1956), Osmanlı Tarihi, Cilt: 4/1, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.