Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin Bosna Hersek’e Yaptığı Muhaberat Ve Telgraf Hizmetleri

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 37 - 55, 01.08.2015

Turgut Subaşı E. Bengü Bal

Öz

Osmanlı Devleti Tanzimat ile birlikte yeniden yapılanma sürecine girmiş, diğer alanlarda olduğu gibi haberleşme alanında da yenilikler yapılmıştır. Telgraf sistemini kendi coğrafyasında kullanmaya başlamasıyla birlikte, merkezle vilayetler arasında haberleşme işleri daha da kolaylaşmıştır. Bu vilayetler içinde gerek stratejik konumu, gerekse Orta Avrupa’ya olan yakınlığı sebebiyle oldukça öneme haiz vilayetlerden biri Bosna Hersek’tir. Bosna Hersek’e modern manada posta sisteminin kurulmasıyla ilgili ilk girişim 8 Mayıs 1849 tarihinde olmuştur. Kırım Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Rusya’nın ve Avrupa Devletleri’nin Balkanlar üzerindeki faaliyetlerini kontrol edebilmek amacıyla bölgede haberleşme faaliyetlerine yönelik önemli adımlar atılmıştır. Sırp ve Avusturya baskılarının yoğun olarak yaşandığı Bosna Hersek coğrafyasında haberleşme ağının kurularak merkez tarafından sıkı bir denetim altında tutulması hedeflenmiştir. 1854 yılında İstanbul ile Edirne arası telgraf hattı tamamlandıktan sonra, 28 Mayıs 1855 tarihinde bu hat Varna, Şumnu ve Rusçuk’a kadar genişletilmiştir. Bu gelişmelerden sonra Bosna Hersek’e ilk telgraf bağlantısı 18 Ağustos 1858 tarihinde gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti, Bosna’nın Avusturya hâkimiyetine girdiği 1878 yılına kadar, Bosna coğrafyasının her köşesine telgraf hizmeti ulaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tanzimat, Bosna Hersek, Haberleşme, Telgraf

Communication and Telegraph Services Which Made in Bosnia and Herzegovina during the Tanzimat Period by the Ottoman Empire

Öz

The Ottoman Empire commenced a restructuring process with the Tanzimat period. Innovations have been made
also in communications area as in other fields. Together with the telegraph system to start using its own geography,
communications between central government and provinces were easier. Bosnia and Herzegovina is one of the
quite important province within others where its proximity to Central Europe as well as its strategic location. The
first attempt was made on May 8, 1849 on the establishment of communication system in modern sense in Bosnia
and Herzegovina. Important steps were taken for communications in the region with the start of the Crimean War
in order to control the activities of the Russia and the European states on the Balkans. The aim of establishment of
the communication network in Bosnia and Herzegovina was to keep under control against Serbian and Austrian
intense repression on the region. After the telegraph line completed between Edirne and Istanbul in 1854, this line
was extended to Varna, Ruse and Shumen, on May 28, 1855. After these developments in Bosnia and Herzegovina
for the first telegraph link was held on August 18, 1858. Until the Austrian domination in Bosnia, telegraph services
were delivered to every corner of Bosnia geography by the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Tanzimat, Bosnia and Herzegovina, Communication, Telegraph

Kaynakça

• BOA, BEO, Bosna Gelen Defteri, No 467. BOA, BEO, Ayniyat Defteri, No 854. Devlet Salnameleri Salname-i Devlet-i Ali Osmani, 1263, (1847).
• Salname-i Devlet-i Ali Osmani, 1293,1294, 1295.
• Bosna Vilayeti Salnamesi, 1283-1295. İnternet Kaynakları
• “Telgraf”,Vikipedi Digital Ansiklopedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Telgraf, 10.12,2012. Gazeteler
• Ceride-i Havadis, No 1206, 11 R 1281.
• Ceride-i Havadis, No 2930, 17 L 1292. Araştırma Eserler
• Abu-Jaber, K. S. (1967), 'The Millet System in the Nineteenth Centre Ottoman Empire', Muslim World, sayı , s. 212-23.
• Açıkel, Ali, “Osmanlı Ulak-Menzilhane Sistemi Çerçevesinde Tokat Menzilhanesi (1690- )”, Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt XIX, sayı 2, 2004, s. 1-33.
• Ata, Bahri (2000), “Talihsiz Osmanlı Kuşları: On Yıl Geciken Telgraf ve Straford Canning”,
• Türk Yurdu, C.148-149, S.19-20, Ankara, s. 152-155. Beauchamp, Ken (2008), History of Telegraphy, London.
• B. Braude ve B. Lewis (1982), (editörler), Christians and Jews in the Ottoman Empire. The Functioning of a Plural Society, 2 cilt, New York and London.
• Çakılcı, Diren (2013), “Osmanlı-Avrupa Telgraf Hatlarında Sırbistan Emareti’nin Rolü”,
• Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı 34, Ankara, s.59-82. Çakmak, Zafer (2003), “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Herseği İşgali ve Sonrasında Osmanlı Devleti İle Yaptığı Anlaşma” Fırat Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ, s16-20.
• Danişmend, İsmail Hami (1983) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.V, Ankara.
• Davison, H. Roderic (2003), “Osmanlı İmparatorluğu’na Elektrikli Telgrafın Girişi”, Ankara
• Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (Çev. Durdu Mehmet Burak), sayı14, Ankara, s.347-386. Demir, Tanju (2005), Türkiye’de Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara.
• Djurdjev, Branislav (1992), “Bosna-Hersek”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt VI, İstanbul, s.297-305.
• Emecen, Feridun (1992) “Bosna Eyaleti”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt VI, İstanbul, s.296
• Ergin, Osman (1940), Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul.
• Eryılmaz, Bilal (1990) , Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teba'anın Yönetimi, İstanbul.
• Eryılmaz, Bilal (1992), Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, İstanbul, 1992.
• Eskin, Şekip (1942) Türk Posta Tarihi, Ankara..
• Eyice, Semavi (1971), “Fossati Gaspare ve Giuseppe”, İstanbul Ansiklopedisi, cilt XI, İstanbul, s. 5818-5823.
• Gökoğlu, A. Baha (1935), Batı ve Doğuda Telgrafçılık Nasıl Doğdu? İstanbul.
• Gölen, Zafer (2010) Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, Ankara..
• Gürkaynak, Muharrem (2003), “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi ve Yahudi Milleti’’
• Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8/2 Isparta, s. 275- Hacısalihoğlu, Ersoy Neriman (2007), “Kırım Savaşında Haberleşme: Varna Telgraf Hattı
• Şebekesi”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856)
• Bildiriler, İstanbul, s.119-130. Halaçoğlu, Yusuf (2002), Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara..
• İnalcık, Halil, (1991), “Osmanlı Metrolojisine Giriş”, (Çev. Eşref Bengi Özbilen), Türk
• Dünyası Araştırmaları, sayı 73, İstanbul, s.21-49. Kaçar, Mustafa (1995), “Osmanlı Telgraf İşletmesi (1854-1871)”, Çağını Yakalayan Osmanlı,
• (Yay Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu ve Mustafa Kaçar), İstanbul, s. 45-120. Kırbaç, Amra Dedeic (2013), “Boşnakların Türkiye’ye Göçleri”, Uluslararası Hakemli Sosyal
• Bilimler E. Dergisi, sayı 35, (Mart-Nisan) Kırgızistan, s.1-19. Kış, Salih (2015), “Pul Para Ordu Osmanlı Devleti Hazinesine Kaynak Atayışında Antika Posta
• Pulları”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish, cilt 10/9, s. 321-340. Komisyon, (2007) Geçmişten Günümüze Posta, PTT Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara..
• Kondo, Saido (2003), Bosna Hersek Coğrafyası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.. Korkmaz, Alemdar (1981), Türkiye’de Çağdaş Haberleşmenin Tarihsel Kökenleri, Ankara..
• Lütfi Paşa (1982), Asafnâme, (Haz. Ahmet Uğur) , Ankara.
• Müderrisoğlu, Fatih (1999) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Yolları ve Menzil
• Külliyeleri”, Osmanlı, cilt 10, Ankara, s. 376-383. Ortaylı, İlber (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul.
• Özbilgen, Erol (2004), Bütün Yönleriyle Osmanlı (Adab-ı Osmaniye), İstanbul.
• Özey, Ramazan (2002), “19.Asırda Edirne Vilayeti Coğrafyası”, Marmara Coğrafya Dergisi, sayı 6, İstanbul, s. 2-35.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt III, İstanbul.
• Sertoğlu, Midhat (1986), Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul.
• Subaşı, Subaşı, Anglo-Ottoman Relations and the Reform Question in the Early Tanzimat Period 1839- : with Special Reference to Reforms Concerning Ottoman non-Muslims, Basılmamış Doktora Tezi,
• Birmingham Üniversitesi, İngiltere, 1995.
• Şentürk, Hüdai, “Osmanlılarda Haberleşme ve Menzil Teşkilatına Genel Bir Bakış”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, cilt XIV, Ankara 2000, s. 446-461.
• Ursinus, M.O.H, ‘Millet’, The Encyclopaedia of Islam, cilt VII, s. 61-4. Yazıcı, Nesimi (1981), “Telgrafçılık Tarihine Bir Bakış ve Osmanlı Telgrafçılığının Başlaması
• (Türkiye’de İlk Telgrafı Abdülmecid Çekti)”, Yıllar Boyu Tarih, cilt VII, sayı 7, İstanbul, s. 23- Yazıcı, Nesimi (1983), “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat
• Fakültesi Dergisi (AÜİFD), cilt XXVI, Ankara, s. 751-764. Yazıcı, Nesimi (1992), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Haberleşme Kurumu”, 150. Yılında
• Tanzimat, (Yay. Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, s.139-210. Yüksel, Ayhan (2005), Doğu Karadeniz Araştırmaları, İstanbul.