Osmanlı’da Muhasebe Usulü ve Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 196 - 209, 01.06.2017

Muhammed Emin Durmuş İsmail Bektaş

Öz

Şer’iyye sicilleri bir diğer adıyla kadı sicilleri, Osmanlı Devleti’nde kazalarda
görev yapan kadıların çeşitli davalar için verdikleri kararların ve merkezden
gönderilen emirlerin kaydedildiği mahkeme defterleridir. Bu sebeple
defterlerde yer alan kararlar o günün sosyo-kültürel ve ekonomik yapısını
yansıtmaktadır. Bu yönleri itibariyle kadı sicilleri, Osmanlı hakkında yapılacak
çalışmaların temel kaynağını oluşturmaktadır.
Osmanlı toplumsal hayatının merkezinde yer alan vakıflarla ilgili her türlü
kayıtlar da bu defterler arasında yer almaktadır. Çalışmada ilk olarak Osmanlı
muhasebe usulünden kısaca bahsedilmiş daha sonra vakıfların ekonomik
durumlarıyla ilgili bilgilerin yer aldığı muhasebe kayıtları incelenmiş ve bu
kayıtlarda yer alan bilgiler muhasebe kayıtlarından kesitlerle tanıtılmıştır.
Böylece vakıflarla ilgili çalışma yapacak araştırmacıların muhasebe
defterlerinden de yararlanmasına olanak sağlanmış olacaktır. Bu yönü
itibariyle çalışma, vakıf muhasebe kayıtları çalışacaklar için bir nev’i kılavuz
görevi görecektir. Vakıf muhasebe kayıtları genelde standart oldukları ve beş
ayrı bölümden oluştukları için bu çalışmada da bu şekilde bir ayrım yapılarak
muhasebe kayıtları; künye, îrâd, giderler, şerh ve zimem olmak üzere beş bölüm
olarak ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Vakıfları, Muhasebe Defterleri, Merdiven Yöntemi, Üsküdar, Kadı Sicilleri

Kaynakça

• Elitaş, Cemal, Aydemir, Oğuzhan, Güvemli, Oktay, Erkan, Mehmet, Oğuz, Mustafa ve Özcan, Uğur, Osmanlı İmparatorluğu’nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi, TÜBİTAK Proje No: 105 K 160, Afyonkarahisar, 2008. Erkan, Mehmet, Elitaş, Cemal, Aydemir, Oğuzhan, Osmanlı’da Vakıf Muhasebesi ve Lala Sinan Paşa Vakfı Muhasebe Örneği, Muhasebe ve Finansman Dergisi (MUFAD), sayı 41, Bursa, 2009. Güvemli, Oktay, Güvemli, Batuhan, Osmanlı Devlet Muhasebesinde Kayıt Düzeni ve Defter Sistemi, III International Scientific Conference - Sokolov Reading, 2015, Russia. Güvemli, Oktay, Güvemli, Batuhan, Osmanlı Kayıt Kültüründe Vakıf Muhasebesi ve Devlet Muhasebe Sistemi, Vakıflar Dergisi, Sayı.46, Ankara, 2016. Kaya, Süleyman, XVIII. Yüzyıl Sonlarında Üsküdar Vakıflarının Gelir Kaynakları, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Cilt.15, Sayı.29, (2010/2). Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanunî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: TTK Basımevi, 2003. Serin, Muhittin, “Siyakat” ,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 37, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009. Üsküdar Mahkemesi 417 Numaralı Defter (1139-1160). Üsküdar Mahkemesi 488 Numaralı Defter (1184-1188). Üsküdar Mahkemesi 513 Numaralı Defter (1185-1198). Üsküdar Mahkemesi 525 Numaralı Defter (1194-1203). Üsküdar Mahkemesi 541 Numaralı Defter (1198-1214). Üsküdar Mahkemesi 573 Numaralı Defter (1200-1225).