İttihat ve Terakki Partisi: Tarihsel ve Kuramsal Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 107 - 123, 28.07.2019

Ömer Çiçek

Öz

Bu çalışmanın amacı, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra kurulan meclis
içerisinde ve sonraki yıllarda ülke siyasetinde oldukça aktif bir şekilde rol
alan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bir siyasi parti olup olmadığını siyasi
parti tanımı, parti tipolojileri ve kurumsallaşma ölçütleri çerçevesinde ortaya
koymaktır. Osmanlı’da muhalif seslerin giderek yükseldiği bir dönemde bir grup
Askeri Tıbbiye öğrencisi tarafından meşrutiyeti yeniden ilan etmek amacıyla
gizli bir örgüt olarak kurulan İttihat ve
Terakki Cemiyeti, taşıdığı değerler ve izlediği politikalarla Türk siyasi
tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Çalışmada öncelikli olarak cemiyetin
tarihsel süreci ele alınmış; daha sonra siyasi parti tanımına uygunluğu, ileri
sürülen parti tipolojilerine ve kurumsallaşma ölçütlerine ne ölçüde uyum
sağladığı örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. 
Bunun için literatür taraması tekniği kullanılmış; aynı dönemde faaliyet
gösteren siyasi oluşumlarla karşılaştırmalara yer verilmiştir. İttihat ve
Terakki Cemiyeti siyasi parti tanımı, parti tipolojileri ve kurumsallaşma
ölçütleriyle değerlendirildiğinde; cemiyetin siyasi parti tanımına uygunluk
gösterdiği, belli parti tipolojilerine uygun bir yapıya sahip olduğu ve
kurumsallaşma ölçütlerinin büyük bir bölümünü karşıladığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Doğuş Teorileri, Parti Tipolojileri, Kurumsallaşma Ölçütleri

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (1999a), İttihat ve Terakki 1908-1914, 5.Baskı, Çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Ahmad, Feroz (1999b), İttihatçılıktan Kemalizme, 4.Baskı, Çev. Fatmagül Berktay, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Ahmad, Feroz (2012), Modern Türkiye’nin Oluşumu, 11. Baskı, Çev. Yavuz Alogan, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akşin, Sina (2006), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 4.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
• Arslan, Taner (2008), “İttihad-ı Osmanî’den Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne”, Bilig Dergisi, Sayı 47, ss.79-120.
• Berkes, Niyazi (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, 3. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Burak, Durdu Mehmet (2003), “Osmanlı Devleti’nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 14, ss. 291-318.
• Dursun, Davut (2010), Siyaset Bilimi, 5.Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
• Duverger, Maurice (1993), Siyasi Partiler, 4. Baskı, Çev. Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Dündar, Fuat (2008), Modern Türkiye’nin Şifresi İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Gökbayır, Satılmış (2012), “Gizli Bir Cemiyetten İktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 Seçimleri Siyasi Programı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, ss. 61-96.
• Gözler, Kemal (2010), Anayasa Hukukuna Giriş, 16. Baskı, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa.
• Hâleoğlu, Mehmet (2010), “İttihat ve Terakki Partisi’nin Sonu”, Sızıntı Dergisi, Yıl 32, Sayı 381, ss.458.
• Huntington, Samuel (1966), “Siyasal Gelişme ve Siyasal Bozulma” Çev. Ergun Özbudun, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, ss. 55-107.
• İnaç, Hüsamettin, Selami Erdoğan ve Ümit Güner (2007), “Siyasal Partilerin Ortaya Çıkışını Hazırlayan Sosyo-Politik Nedenler”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 13, http://www.akademikbakis.org/eskisite/13/makale/parti.pdf, 24.03.2016.
• İnalcık, Halil (2014), “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, 4. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kapani, Münci (2007), Politika Bilimine Giriş, 19. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Mardin, Şerif (1991), Türk Modernleşmesi Makaleler 4, 1.Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İlber (2014), “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, 4.Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Semiz, Yaşar (2014), “İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük Politikası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, ss. 217-244.
• Süer, Sançar Sefer (2011), “ “Catch-All” Siyasi Partiler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 96, ss. 49-90.
• Tunaya, Tarık Zafer (1988), Türkiye’de Siyasal Partiler, 1.Cilt, 2. Baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, Tarık Zafer (1989), Türkiye’de Siyasal Partiler, 3. Cilt, 1. Baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Türe, İlknur (2010), “İttihat ve Terakki Partisi”, İttihat ve Terakki’den Günümüze Türkiye’de Siyasal Partiler, Ed. Turgay Uzun, 1.Baskı, Orion Kitabevi, Ankara.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 23.
• Uğurlu, Nurer (2009), “Kurtlar Ocağı İttihat ve Terakki”, Biz İttihatçılar, Ed. Ö. Andaç Uğurlu, 1.Baskı, Örgün Yayınevi, İstanbul.
• Zeyrek, Suat (2014), “II. Meşrutiyet Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Ordu-Siyaset İlişkileri Üzerine Genel Bir Bakış”, Studies Of The Ottoman Domain, Cilt 4, Sayı 6, ss. 39-64.
• Zürcher, Erik Jan (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 7. Baskı, Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul.