KADIN HAKLARI SÖYLEMİNDE YENİ TERKİPLER: KADIN VE DEMOKRASİ DERNEĞİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 3, 121 - 137, 30.11.2023

Rumeysa Küskü

Öz

Türkiye’deki Müslüman kadınlar din, siyaset ve feminizmle ilişkisi bakımından farklı dönemlerden geçerek dönüşmüştür. Dönüşümün son ayağını kadının insan hakları söyleminin yükseldiği 2000’li yıllar oluşturur. 2000’li yıllarda farkı kadınlık tecrübeleri konuşulmuş, çeşitli ittifaklar oluşmuş ve yeni söylemler ortaya çıkmıştır. Tüm bu çeşitlilik içinde kendine yer edinmeye çalışan ve kadının insan haklarını önceleyen kadın hareketleri tezahür etmiştir. Bu kadın örgütlerinden biri de Kadın ve Demokrasi Derneği (KADEM)’dir. Dernek feminist literatürün bazı kavramlarını ve Türk örf ve geleneklerinin bazı değerlerini dini söylemlerle harmanlayarak oluşturduğu eklektik bir çerçeve içinde Müslüman Türk kadınının sesi olmaya çalışmaktadır. Bununla beraber KADEM’in eklektik yapısı ve yakın durduğu siyasal-ideolojik ve dini zemin de tartışmalara sebep olmaktadır.
Bu çalışmada Türkiye’deki kadın hareketlerinin din ve siyaset konusuyla yakından ilişkili olduğu ön görüsüyle bu yakın ilişkiyi ortaya koymada en güncel ve özgül örneklerden biri olan KADEM’i doküman ve söylem analizine tabii tuttuk. Böylece Türkiye’deki siyaset, kadın ve din ilişkisine dair genel bir perspektif sunmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, Kadın Hareketleri, Kadın ve Demokrasi Derneği (KADEM), Din, Siyaset.

Kaynakça

• Bora, A. (2021). Feminizm Kendi Arasında (1. bs.). İstanbul: İletişim.
• COE. (t.y.). İstanbul Sözleşmesi Türkçe Tam Metni. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://rm.coe.int/09000016809e40cb adresinden erişildi.
• Çakıl-Dinçer, G. (2020). Feminizmle İlişkisi Bağlamında Türkiye’de İslâmcı Kadın Hareketi. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Feminizm içinde (1. bs., C. 1-10, C. 10, ss. 239-250). İstanbul: İletişim.
• Çakır, E. (2019, 10 Temmuz). Tuhaf Şeyler Oluyor. Karar Gazetesi. https://www.karar.com/yazarlar/elif-cakir/tuhaf-seyler-oluyor-10705 adresinden erişildi.
• Çakır, M. ve Karakoç, R. (2023). Türkiye Cumhuriyeti’nde Parlamentoda Kadın Temsili. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 278-293.
• Dursun, S. (2019, 15 Temmuz). ‘Kadın haklarını savunmak feminizme has değildir!’ Gerçek Hayat. 04 Temmuz 2023 tarihinde https://www.gercekhayat.com.tr/roportaj/kadin-haklarini-savunmak-feminizme-has-degildir/ adresinden erişildi.
• INDEPENDENT Türkçe. (2023, 8 Temmuz). Yeni Şafak Yazarı Kaplan ile KADEM Arasında “Kutsal İnek” Kavgası. 4 Ağustos 2023 tarihinde https://www.indyturk.com/node/49166/haber/yeni-%C5%9Fafak-yazar%C4%B1-kaplan-ile-kadem-aras%C4%B1nda-kutsal-inek-kavgas%C4%B1 adresinden erişildi.
• İstanbul Takipte. (2017, 3 Aralık). Sema Maraşlı’dan KADEM’e Ağır Eleştiri. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://www.istanbultakipte.com/haberler/yasam/sema-maraslidan-kademe-agir-elestiri.html adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-a). Hakkımızda. 6 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/hakkimizda/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-aa). Kadın Haklarına Dair İlkeler Bildirgesi. 7 Temmuz 2023 tarihinde https://imzamiatarim.com/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ab). 8 Mart Dünya Kadınlar Günü Kutlaması Dernek Başkanımız Sare Aydın’ın Konuşma Metni. 29 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/8-mart-dunya-kadinlar-gunu-kutlamasi-dernek-baskanimiz-sare-aydinin-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ac). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun Bayburt Temsilcilik Açılışı Konuşması. 31 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-bayburt-temsilcilik-acilisi-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ad). Eğitimler. 11 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/egitimler/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ae). KADEM Başkanı Sare Aydın’ın Kadın ve Yoksulluk Kongresi Konuşma Metni. 28 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-baskani-sare-aydinin-kadin-ve-yoksulluk-kongresi-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-af). KADEM II. Olağan Genel Kurulu Sümeyye Erdoğan Konuşma Metni. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-ii-olagan-genel-kurulu-sumeyye-erdogan-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ag). Toplumsal Cinsiyet Adaleti Akademik Kongresi. 7 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/6-mart-2015-toplumsal-cinsiyet-adaleti-akademik-kongresi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ah). II. Toplumsal Cinsiyet Kongresi: Kadın ve Yoksulluk – KADEM Kurucu Başkanı Sare Aydın’ın Konuşma Metni. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-baskani-sare-aydinin-kadin-ve-yoksulluk-kongresi-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ai). Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun 5. Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresi Açılış Konuşması. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-5-toplumsal-cinsiyet-adaleti-kongresi-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-aj). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun III. Olağan Genel Kurulu Açılış Konuşması. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-iii-olagan-genel-kurulu-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-ak). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun IV. Uluslararası Öğrenci Çalıştayı Açılış Konuşmas. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-iv-uluslararasi-ogrenci-calistayi-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-al). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun Antalya Temsilciliği Hayatın İçinden Kadın ’19” Fotoğraf Yarışması Ödül Töreni Konuşması. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-antalya-temsilciligi-hayatin-icinde-kadin-19-fotograf-yarismasi-odul-toreni-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-am). Artık Evet Deme Zamanı. 3 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/artik-evet-deme-zamani/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-an). 7. İnovasyonda Kadın Kampının Açılış Töreni Yapıldı. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/7-inovasyonda-kadin-kampinin-acilis-toreni-yapildi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-b). Kadem 1. Olağan Genel Kurul ve Tanıtım Toplantısı. 6 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-i-olagan-genel-kurul-ve-tanitim-toplantisi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-c). Dernek Tüzüğü. 6 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/dernek-tuzugu/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-d). Kadın Haklarını Savunmak Feminizme Has Değildir. 27 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadin-haklarini-savunmak-feminizme-has-degildir/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-e). KADEM Kısıklı Binası Açılış Programı KADEM Başkanı Doç. Dr. Sare Aydın’ın Konuşma Metni. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-kisikli-binasi-acilis-programi-kadem-baskani-doc-dr-sare-aydinin-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-f). Kadın ve Siyaset Sempozyumu. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadin-ve-siyaset-sempozyumu-30-04-2015/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-g). KADEM II. Olağan Genel Kurulu Doç. Dr. Sare Aydın Yılmaz Konuşma Metni. 29 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-ii-olagan-genel-kurulu-doc-dr-sare-aydin-yilmaz-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-h). Başkan Sare Aydın’ın Genç Kadın Liderler Forumu Konuşması. 29 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/baskan-sare-aydinin-genc-kadin-liderler-forumu-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-i). Sare Aydın’ın ICWOR2015 Açılış Töreni Konuşması. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/sare-aydinin-icwor2015-acilis-toreni-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-j). İbrahimi Dinlerde Kadın. 20 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/ibrahimi-dinlerde-kadin/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-k). “Semavi Dinlerde Kadın Tasavvuru” Seminer Dizisinin İlk Oturumu Gerçekleşti. 28 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/semavi-dinlerde-kadin-tasavvuru-seminer-dizisinin-ilk-oturumu-gerceklesti/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-l). 1. Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresi. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/1-toplumsal-cinsiyet-adaleti-kongresi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-m). KADEM Hakkındaki İddialara Basın Açıklamasıyla Cevap Verdi. 8 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-hakkindaki-iddialara-basin-aciklamasiyla-cevap-verdi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-n). Sümeyye Erdoğan Bayraktar’ın KADEM Aksaray Temsilciliği Açılış Konuşması. 29 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/sumeyye-erdogan-bayraktarin-kadem-aksaray-temsilciligi-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-o). 3. Uluslararası Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresi Sare Aydın Açılış Konuşması. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/3-uluslararasi-toplumsal-cinsiyet-adaleti-kongresi-sare-aydin-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-p). KADEM Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Sümeyye Erdoğan Bayraktar’ın Bayburt Temsilcilik Açılışı Konuşması. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskan-yardimcisi-sumeyye-erdogan-bayraktarin-bayburt-temsilcilik-acilisi-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-q). TBMM Kadına Yönelik Şiddetin Sebeplerini Araştırma Komisyonu. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/tbmm-kadina-yonelik-siddetin-sebeplerini-arastirma-komisyonu/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-r). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun III: Uluslararası Kadın ve Adalet Zirvesi Açılış Konuşması. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-sayin-dr-saliha-okur-gumrukcuoglunun-iii-uluslararasi-kadin-ve-adalet-zirvesi-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-s). Doç. Dr. E. Sare Aydın Yılmaz’ın IV. Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresi Konuşma Metni. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/doc-dr-e-sare-aydin-yilmazin-iv-toplumsal-cinsiyet-adaleti-kongresi-konusma-metni/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-t). Küfüre Karşı Tek Yürek Olmalıyız YENİ ŞAFAK – Röportajı. 28 Haziran 1997 tarihinde https://kadem.org.tr/kufure-karsi-tek-yurek-olmaliyiz-yeni-safak-roportaji/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-u). KADEM, Sosyal Medyadaki “Şiddet Dili”ne Karşı Harekete Geçti – AA Röportajı. 28 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-sosyal-medyadaki-siddet-diline-karsi-harekete-gecti-aa-roportaji/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-v). ‘Erkeksen Öfkeni Yen!’ Diyerek İroni Yaptık. 30 Haziran 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/sare-aydin-erkeksen-ofkeni-yen-diyerek-ironi-yaptik-sabah/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-w). KADEM Kadın ve Demokrasi Derneği Başkanı Sare Aydın’ın Açılış Konuşması. 30 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-kadin-ve-demokrasi-dernegi-baskani-sayin-sare-aydinin-acilis-konusmasi/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-x). Başkan Gümrükçüoğlu’nun Diriliş Postası Mülakatı. 5 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/baskan-gumrukcuoglunun-dirilis-postasi-mulakati/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-y). Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu Cüneyt Özdemir ile Konuştu. 6 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/dr-saliha-okur-gumrukcuoglu-cuneyt-ozdemir-ile-konustu/ adresinden erişildi.
• KADEM. (t.y.-z). KADEM Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu “Kadına Yönelik Şiddet” Konusunda Yetkin Düşünce Dergisine Konuştu. 1 Temmuz 2023 tarihinde https://kadem.org.tr/kadem-yonetim-kurulu-baskani-dr-saliha-okur-gumrukcuoglu-kadina-yonelik-siddet-konusunda-yetkin-dusunce-dergisine-konustu/ adresinden erişildi.
• Kaplan, Y. (2019, 22 Temmuz). Ailenin çökmesi, insan türünün sonunu getirebilir... Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/yazarlar/yusuf-kaplan/ailenin-cokmesi-insan-turunun-sonunu-getirebilir-2052135 adresinden erişildi.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Maşallah, H. N., (2014a, 23 Ocak). Gel Gel Gel İnsafa Gel. “İnsafa Gelecek” Kan Kardeşler. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://www.5harfliler.com/gel-gel-gel-insafa-gel-insafa-gelecekler-kan-kardesler/ adresinden erişildi.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2019). Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Seferberlik Gerekiyor/Raportör: H. Sena Kartal. Lacivert Dergi, 61. https://www.lacivertdergi.com/dosya/2019/10/16/kadina-yonelik-siddetle-mucadelede-seferberlik-gerekiyor adresinden 20. Eylül. 2023 tarihinde erişildi.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2019). Şiddet aile içi mesele olarak görülemez/Raportör: İsa Tatlıcan. SABAH Gazetesi, https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/08/26/siddet-aile-ici-mesele-olarak-gorulemez adresinden 05.Temmuz.2023 tarihinde erişildi.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2020). Asıl mücadele zihniyetle/Raportör: Ceyda Ulukaya. Milliyet Gazetesi, https://www.milliyet.com.tr/pazar/asil-mucadele-zihniyetle-6277414 adresinden 06. Temmuz.2023 tarihinde erişildi.
• Öğünç, P., (2014b, 26 Kasım). Feminizmle Mücadele Derneği Ya Da Siz Bu İstanbul Sözleşmesi’ni Neden İmzaladınız? 1 Ağustos 2023 tarihinde https://www.5harfliler.com/feminizmle-mucadele-dernegi/ adresinden erişildi.
• Reçel Blog. (t.y.). İstanbul Sözleşmesi vs Çürümüş Aile Kurumunun Yılmaz Savunucuları. 4 Ağustos 2023 tarihinde http://recel-blog.com/istanbul-sozlesmesi-vs-curumus-aile-kurumunun-yilmaz-savunuculari/ adresinden erişildi.
• Sancar, S. (2011). Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler. S. Sancar (Ed.), Birkaç Arpa Boyu... 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar içinde (1. bs., C. 1-2, C. 1, ss. 61-117). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Saygılıgil, F., (2020, 19 Aralık). 2000’li Yıllarda Türkiye’de Feminist Olmak. 23 Mayıs 2023 tarihinde https://www.havlekadin.com/feminist-bilgi/2000li-yillarda-turkiyede-feminist-olmak/ adresinden erişildi.
• Şefkatli Tuksal, H. (2020). Türkiye’de İslâmi Feminizm Tartışmaları. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Feminizm içinde (1. bs., C. 1-10, C. 10, ss. 216-238). İstanbul: İletişim.
• Şeker, B., (2023, 22 Mayıs). Seçimlere Girerken Haklarımız Hayatlarımız. 2 Ağustos 2023 tarihinde https://morbulten.kadinininsanhaklari.org/secimlere-giderken-haklarimiz-hayatlarimiz/ adresinden erişildi.
• Toprak, H. K. (2023). Cumhuriyet Türkiye’sinde Dinsel Bir Kimlik Beyanı Olarak “Müslüman Kadın”. İslâmî Araştırmalar, 34(1), 115-127.