TARİHİ SAĞLIK YAPILARININ PEYZAJ RESTORASYONU: HEYBELİADA SANATORYUMU ÖRNEĞİ

Yıl 2024, , 122 - 139, 31.12.2024

Havva Gonca Kaynak Altıngüzgün , Meryem Atik

https://doi.org/10.53784/peyzaj.1584796

Öz

Sağlık yapıları yalnızca fiziksel sağlığa değil, çevreyle olan ilişkileri sayesinde ruhsal sağlığa da katkıda bulunan mekanlardır. Eski çağlardan itibaren sağlık yapılarında doğa ile iç içe olmaya özen gösterilmiştir. Örneğin, Antik Yunan’da Asklepion tapınakları şifa sunan kutsal mekânlar olarak tasarlanmıştır. Bu tapınaklarda, bitkiler ve su unsurları şifa amacıyla kullanılmıştır. Benzer şekilde, 20. yüzyıl başlarında kurulan sanatoryumlar, özellikle verem gibi hastalıkların tedavisinde doğanın iyileştirici etkisinden faydalanmıştır. Sanatoryumlar, temiz hava ve doğal manzara sağlayan ormanlık alanlara kurulmuş, böylece hastaların çevreyle etkileşimi artırılarak fiziksel ve ruhsal sağlıklarına destek olunmuştur. İstanbul’daki Heybeliada Sanatoryumu da bu yapılardan biridir. Bu çalışmada geçmişten günümüze sağlık yapıları ele alınmış, bu şifa alanlarının peyzaj ile bir bütün olarak önemi ve korunma gerekliliğinden bahsedilmiştir. Bu tarihi değerlerin doğal peyzajlarıyla birlikte korunması, kültürel mirasın sürdürülebilirliğini sağlamada önemli bir rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Peyzaj Restorasyonu, Koruma, Sanatoryum, Sağlık Yapıları

LANDSCAPE RESTORATION OF HISTORICAL HEALTH BUILDINGS: THE CASE OF HEYBELIADA SANATORIUM

Öz

Healthcare buildings are spaces that contribute not only to physical health but also to mental well-being through their relationship with the environment. Since ancient times, healthcare facilities have been designed to integrate with nature. For example, in Ancient Greece, Asklepion temples were conceived as sacred healing spaces, where plants and water elements were used therapeutically. Similarly, sanatoriums established in the early 20th century utilized nature’s healing effects, especially in the treatment of diseases such as tuberculosis. Sanatoriums were established in forested areas that provided clean air and natural scenery, thus increasing the interaction of patients with the environment and supporting their physical and mental health.. Heybeliada Sanatorium in Istanbul is one of such facilities. This study examines healthcare facilities from past to present, and discusses the importance of these healing spaces as a whole with the landscape and the need for protection. The preservation of these historical values together with their natural landscapes plays an important role in ensuring the sustainability of cultural heritage.in ensuring the sustainability of cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Landscape Restoration, Conservation, Sanatorium, Healthcare Structure

Kaynakça

• Açıkyıldız Şengül, B. 2017. Mardin Emineddin Külliyesi: Hami ve Mimari. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 34/2 (2017), s. 13-31.
• Adalar Belediyesi, 2010. 1/5000 Ölçekli Adalar Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Raporu. http://www.adalar.bel.tr/dosyalar/1_5000_imar_plani.pdf (Erişim:09.05.2020)
• Ahunbay, Z. 1996. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM, İstanbul.
• Akıncıtürk, N. T. 1985. Genel Hastanelerde Yenileme ve Büyümeye Bağlı Değişmelerin Bina Programına Etkileri. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alsaç, Ü. 1992. Türk Mimarlığı, No: 26, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Altan, A. 2003. Hastane Yapıları. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anadilim Dalı, Balıkesir.
• Altın, S. 2018. Antik Dönem’den bugüne ‘SU’ ‘Sağlık’ ve Sarıkaya Asklepion’u. https://www.temizmekan.com/%EF%BB%BFantik-donemden-bugune-su-saglik-ve-sarikaya-asklepionu/ (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• Anonim, 2017. http://www.gezenpati.com/kos4/ (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• Aydın, A. 2011. Heybeliada Kentsel Sit Koruma Önerisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Aykaç, P. 2009. Kentsel Arkeolojik Alanlarda Tasarım Süreci. Tarihi Çevrede Koruma: Yaklaşımlar, Uygulamalar-1, 36-42. Ankara.
• Bayer, Z., 1984. Adalar’ın Peyzaj Bütünlüğü ve Turistik Gelişim Süreci ve Korunacak Mimarlık Değerleri Çözümlemesi, Adaların Türk Turizmindeki Ve Edebiyatındaki Yeri Ve Önemi Semineri, Burgazada Lioness Kulübü Derneği, A.K.M, İstanbul
• Bulut, Y. ve T.H. Göktuğ, 2006. Sağlık Bahçelerinin Insanların Fiziksel ve Psikolojik Sağlığı İle Sosyal Yaşantıları Üzerine Etkileri. Sağlıklı Bir Çevrede Yaşamak Kent ve Sağlık Sempozyumu, Bildiri özetleri Kitabı, s.381-382, Bursa.
• Cengiz, C. 2015. Urla Karantina Adası Hikâyesi. http://blog.milliyet.com.tr/urla-karantina-adasi-hikayesi/Blog/?BlogNo=492027&fb_comment_id=617226178378427_940036712764037 (Erişim:09.05.2020)
• Çankaya, E. 2014. İnce Hastalığın Emektar Şifahanesi: “Heybeliada Sanatoryumu”, Sağlığa ve Sosyal Politikalara Bakış. Sayı 19, s:76-79.
• Çapan, K. 2002. 19. Yüzyıl Sonunda İstanbul' da Yabancı Misyonlar Tarafından Yapılmış Hastane Binaları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Çelik, D. ve Yazgan, M., 2007. Kentsel Peyzaj Tasarımı Kapsamında Tarihi Çevreyi Korumaya Yönelik Yasa ve Yönetmeliklerin İrdelenmesi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 9 (11): 1-10.
• Çınar, S. ve S. Kırca, 2010. Türk Kültüründe Bahçeyi Algılamak. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi /Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University, 60 (2): 59-68.
• Çoban, H. 2016. Roma Dönemi Hastaneleri, Asklepionlar ve Sarikaya Roma Hamamı. I.Uluslararasi Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, Cilt I, S:98.
• Elçin, M. 2010. “Tıp Eğitiminin Tarihçesi” Hacettepe Tıp Dergisi Cilt: 41, Sayı: 4, s: 195-202, 2010, Ankara, s.196
• Ergenoğlu, A. ve Aytuğ A. 2007. Sağlık Kurumlarında Değişen Paradigmalar ve İyileştiren Hastane Kavramının Mimari Tasarım Açısından İrdelenmesi. YTÜ Mimarlık Fak. E – Dergisi, Cilt 2, Sayı 1.
• Gilgil, E. 2002. Asklepieion’dan Nosokomeion’a Antikçağ’da Tedavi Kurumlarının Gelişimi.
• Gökçe, T. İ. 1957. Heybeliada Sanatoryomu: Kuruluş ve Gelişimi. TC Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti Yayınevi, İstanbul.
• Granshaw, L. ve R. Porter (1989). The Hospital in History, Routledge.
• Güller, A. 2007. Sağlık Yapılarında Renk Olgusunun Özel Dal Hastaneleri Hasta Yatak Odası Örneklerinde Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir
• Gürgan, M. ve Ulus, T. 2011. İstanbul Heybeliada Sanatoryumu. http://www.sdplatform.com/Dergi/495/Istanbul-Heybeliada-Sanatoryumu.aspx (Erişim tarihi:09.05.2020)
• Hosking, S. ve Haggard, L. 2002. Healing the Hospital Environment. E & FN
• HSSGM, 2008. Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, 5. Sayı, s. 3. İstanbul. http://www.naimkaragoz.dr.tr/images/dokumanlar/asklepiondan_03032015145116.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• ICOMOS, 1987. Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0627604001536681570.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020) ICOMOS, 1994. Nara Document on Authenticity. https://www.icomos.org/charters/nara-e.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• ICOMOS, 2013. ICOMOS Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0784192001542192602.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020) ICOMOS, 2014. Floransa Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0034808001536912096.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• ICOMOS,1964. Venedik Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2020)
• İlikhan Rasimoğlu, C. G. 2018. “Verem İyi Olur Bir Hastalıktır”: Cumhuriyetin İlk Yıllarında Verem Mücadelesi ve Siyaset. Toplumsal Tarih 296, s:86-96.
• İpekoğlu, B. 1993. Buildings with Combined Functions in Anatolian Seljuk Architecture: An Evaluation of Design Principles, Past and Present Functions, PhD Thesis, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Ankara.
• Karakaya, B. ve Kiper, T. 2011. Hastane Dış Mekân Tasarımlarının Edirne İli Örneğinde İrdelenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi/Journal of Tekirdag Agricultural Faculty, 8(2), s:49-64.
• Kaysılı, B. 2006. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye' de Sağlık Eğitimi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya
• Koca, C. 2013. Prens Adaları’nın Ekolojik Özelliklerinin Korunması. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6 (1): 38-41, İstanbul.
• KTVK, 1983. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. Kanun No: 2863, Kabul Tarihi: 21.07.1983, Yayın Tarihi: 23.07.1983.
• Okyay, G. 2001. Kentsel Koruma ve Geliştirme Planlaması, Yüksek Lisans Ders Notları, MSÜ, İstanbul.
• Özgen, E. 2014. Sağlık Yapılarının Genel Mekân Tasarımlarının Kullanıcılar Üzerindeki Etkisi İle Hacettepe Tıp Fakültesi Hastanesi 7 No.’lu Kapı Girişinin Düzenlenmesine Bir Öneri. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı, Ankara.
• Öztürk, L ve Ünver, R. 2002. Dünya Tarihinde Sağlık Yapıları, Tasarım Dergisi, Sayı No: I19, 44.
• Poridis, A., 1999. İstanbul Adaları’nın Sosyal ve Fiziksel Gelişiminin Analizi ile Fizikel Çevrenin Değerlendirilmesine İlişkin Sistematik Bir Yaklaşım, Y.T.Ü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Sağlık Bakanlığı, 2018. Tarihçe. https://urladh.saglik.gov.tr/TR,103698/tarihce.html (Erişim:09.05.2020)
• Sürmen, Ş. 1991. Hastaneler-Rehabilitasyon Merkezleri-Sağlık İstasyonları, No:12, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Şalikoğlu, B. 2012. Tarihi Peyzaj Restorasyonu: İstanbul’dan 2 Örnek. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Şener, B. 2014. Osmanlı’nın İlk Hastanesi: Yıldırım Darüşşifası. Dirim Tıp Dergisi, 303. Sayı, s. 42-47.
• Şenoğlu, N. 2014. Klazomenai (Urla) Zeytinyağı Kültürü ve İşliği. http://apelasyon.com/Yazi/35-klazomenai-urla-zeytinyagi-kulturu-ve-isligi (Erişim:09.05.2020)
• Şenyurt H. K., Yılmaz Ö. 2011. Yozgat İli Sarıkaya İlçesi Roma Hamamı 2010 Yılı Temizlik ve Kazı Çalışması, 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu,(25-29 Nisan 2011 Bodrum) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 2012.
• Şenyurt, H. K., 2016. Sarıkaya Roma Hamamı Tarihçesi ve 2010-2015 Yılı Kazı Çalışmaları Sonuçları. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05 - 07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, C. 1., ss. 110-121.
• Terzioğlu, A. 1964. Modern Hastane İnşaatı, Architect No: 315. 2.
• Ulrich, R.S. 1984. View Through A Window May Influence Recovery From Surgery. Science. 224: 420-421.
• Ülkütaşır, M. Ş. 1956. Eski Türklerde Bahçe San'atı ve Çiçek Sevgisi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni Sayı.170 S: 9 – 10 . Whitehouse, S., J.W. Varni, M. Seid, C. Cooper-Marcus, M.J. Ensberg, J.R. Jacobs, and R.S Mehlenbeck, 2001. Evaluating A Children’s Hospital Garden Environment. Utilization and Consumer Satisfaction. Journal of Environmental Psychology, 21: 301-314.
• Yıldırım, N. (2008). Osmanlı Devleti’nin Modern Tıp Kurumlarından Gedikpaşa, Tophane ve Üsküdar Tebhirhaneleri. Prof. Dr. Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu‟‟, Zeytinburnu Belediyesi, Kültür Yayınları, No.11, İstanbul.
• URL-1: https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:Asklepios_-_Epidauros.jpg
• URL-2: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/48/The_Asclepion_in_the_Hellenistic_period%2C_from_east._Wellcome_M0009520.jpg
• URL-3: https://www.researchgate.net/profile/Panagiotis-Tzitzis/publication/268281815/figure/fig5/AS:639090852626433@1529382541252/Digital-representation-of-the-Asclepeion-of-Kos-as-it-was-in-the-ancient-years.png
• URL-4: https://www.google.com/maps/uv?pb=!1s0x14be08b0bdb03c93%3A0xf085e88536ed8201!3m1!7e164!15sCgIgAQ&hl=tr&viewerState=ga&cr=ll_a7&imagekey=!1e10!2sAF1QipMiBpFuz0XEvoXu40Z9USaeKZEPpb7oljxKBmOv
• URL-5: https://gezilmesigerekenyerler.com/roma-kral-kizi-hamami-nerede-nasil-gidilir-tarihi-hikayesi-yozgat/
• URL-6: https://www.arkeolojikhaber.com/galeri-yozgat-sarikayadaki-basilica-therma-roma-hamami-317/sayfa-11/
• URL-7: https://routledgetextbooks.com/textbooks/9780415498647/chapter-22.php
• URL-8: https://www.istockphoto.com/tr/vekt%C3%B6r/hospital-de-l-hotel-dieu-paris-gm171276779-20843076
• URL-9: https://static.seetheworld.com/image_uploader/photos/2d/original/ca-granda-old-hospital-milan-centre.jpg
• URL-10: https://arkeolojidia.blogspot.com/2016/01/mardin-eminuddin-darussifas.html
• URL-11:http://yildirim.gov.tr/yildirim-kulliyesi
• URL-12:https://www.eskiistanbul.net/4784/gedikpasa-tebhirhanesi-1894
• URL-13:https://www.shutterstock.com/tr/search/karantina
• URL-14: https://bayraktur.com/uploads/images/4eba9068fe5575fff9a32223ef2f058638224448.webp
• URL-15:https://www.adalarturizm.org/cms/tr/neler-gorulur/heybeliada-halki/93-turkce/pratik-bilgiler/478-buyukada-haritasi
• URL-16: https://www.eskiistanbul.net/3221/heybeliada-sebah-joaillier-fotografi
• URL-17: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/123822?locale=tr
• URL-18: https://negordum.com/wp-content/uploads/2014/11/Heybeliada-Sanatoryum.jpg
• URL-19: https://umutoran.com/wp-content/uploads/2020/04/505102583_0.jpg-1.156%C3%97766-piksel.png
• URL-20: https://www.evrensel.net/images/840/upload/dosya/275471.jpg