Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 52 - 76, 31.03.2021

Seval Bekiroğlu , Seda Attepe Özden

https://doi.org/10.18863/pgy.721987

Cited By: 4

Öz

Bu çalışmada, ağır ruhsal hastalığa sahip bireylere ve/veya ailelerine yönelik Türkiye’de gerçekleştirilen psikososyal müdahaleleri betimlemek ve sonuçlarını değerlendirmek amaçlanmıştır. 2000 ve 2019 yılları arasında Türkiye’de ağır ruhsal hastalığa sahip bireyler ve/veya aileleri ile yapılan çalışmaları belirlemek için Google, Türk Psikiyatri Dizini, Türk Medline, YÖK Ulusal Tez Merkezi, Google Akademi ve TR Dizin veri tabanları taranmıştır. Tarama sonucunda, 2404 çalışmaya ulaşılmış, 36 sonuç değerlendirmeye alınmıştır. İncelenen çalışmaların 16’sı yayımlanmış araştırma makalesi, 10’u doktora tezi, 6’sı yüksek lisans tezi ve 4’ü de tıpta uzmanlık tezidir. Uygulanan psikososyal müdahale programlarının büyük çoğunluğunu (%47,2) psikoeğitim çalışmaları oluşturmakla birlikte 11’ini (%30,5) özgün beceri eğitimleri, 8’ini de (%22,2) sorun veya belirti odaklı çalışmalar oluşturmaktadır. Çoğunlukla hemşireler tarafından gerçekleştirilen müdahale programlarının ortalama örneklem sayısı 30,5 olup, ortalama müdahale süreci 10,5 oturumdur. Uygulanan programların ağır ruhsal hastalığa sahip bireylerde sosyal işlevsellik, tedaviye uyum, yaşam kalitesi gibi alanlarda, bakım verenlerde ise sübjektif yük, baş etme yöntemleri, duygu dışavurumu, aile işlevselliği gibi alanlarda olumlu yönde etkileri ortaya konmuştur. Türkiye’de kısıtlı bir şekilde uygulandığı görülen bu programların yaygınlaştırılması ve rutin klinik uygulamanın bir parçası haline getirilmesi ağır ruhsal hastalığa sahip birey ve aileleri için son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler

aile, psikososyal müdahale, ağır ruhsal hastalık

Psychosocial Interventions for Individuals with Severe Mental Illness and Their Familes in Turkey: A Systematic Review

Öz

The aim of this study is to describe the psychosocial interventions for individuals with severe mental illness and/or their families in Turkey, and evaluate their results. Turkish Psychiatry Index, Turkish Medline, Council of Higher Education National Thesis Center, Google Scholar, and TR Index databases were searched to identify the studies conducted with individuals with severe mental illness and/or their families between 2000 and 2019. As a result of the search, 2404 studies were obtained in total, and 36 of them were selected to be evaluated. 16 of the studies examined are published research articles, 10 are PhD theses, 6 are master’s theses, and 4 are medical dissertation. While the majority of the psychosocial intervention programs (47.2%) are psychoeducation studies, 11 (30.5%) are original skill trainings and 8 (22.2%) are problem- or symptom-oriented studies. The average number of samples of intervention programs mostly practiced by nurses is 30.5, and the average intervention period is 10.5 sessions. The results reveal that the positive effects of the applied programs on the areas such as social functionality, treatment compliance and quality of life for individuals with severe mental illness; and subjective burden, coping strategies, emotional expression and family functionality for caregivers. It is extremely important for individuals with severe mental illness and their families to extend these programs, which currently seem to be implemented in a limited way in Turkey, and to make them a part of routine clinical practice.

Anahtar Kelimeler

severe mental disorder, family, psychosocial intervention

Kaynakça

• Abaoğlu H. (2018). Şizofrenili Bireylerde Yaşam Becerileri Eğitiminin İşlevsellik Üzerine Etkisinin İncelenmesi. (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Blimleri Enstitiüsü, Ergoterapi Programı, Ankara. Acar G, Buldukoğlu K (2013) Bipolar bozuklukta psikoeğitimin relapslara etkisi: sistematik bir derleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 6(4): 310-29. Adams C, Wilson P, Bagnall AM (2000) Psychosocial interventions for schizophrenia. BMJ Quality Safety 9(4): 251-6. Altun Dikyar F (2014) Bipolar bozukluk tanılı hastalarda mevcut tedaviye ek olarak verilen psikoeğitimin tedavi uyumuna, işlevselliğe, yaşam kalitesine, hastanın sosyal destek algısına ve yaşam olayları ile başa çıkma becerileri üzerine etkisi. (Tıpta Uzmanlık Tezi ), Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Arabacı Baysan L, Büyükbayram A, Aktaş, Y, ve ark. (2018). Kronik ruhsal bozukluk tanısı alan hastaların bakım verenlerine verilen psikoeğitimin yaşadıkları güçlük ve psikososyal uyumlarına etkisi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 9(3): 175-85. Arslan M, Yazici A, Yilmaz, T, ve ark. (2015) Rehabilitasyon programinin sizofreni hastalarinin klinigi, sosyal islevselligi ve yasam kalitesi üzerindeki uzun dönem etkileri: Izleme çalismasi Anadolu Psikiyatri Derg 16(4): 238-46. Arslantas H, Sevinçok L, Uygur B, ve ark. (2009) Şizofreni hastalarının bakım vericilerine yapilan psiko-egitimin hastalardaki klinik gidişe ve bakım vericilerin duygu disavurumu düzeylerine olan etkisi. Adnan Menderes Universitesi Tip Fakultesi Dergisi 10: 3-10. Asher L, Patel V, De Silva, MJ (2017) Community-based psychosocial interventions for people with schizophrenia in low and middle-income countries: systematic review and meta-analysis. BMC psychiatry 17(1): 355. Aşık E (2016) Şizofreni hastalarına uygulana duyguları tanıma ve ifade etme psikoeğitim programının değerlendirilmesi. (Doktora Tezi Doktora), Marmara Üniversitesi, Sağlık Blimleri Ensitüsü, Hemşirelik Anabiim Dalı, İstanbul. Bademli K (2012) Aileden aileye destek programının şizofreni hastalarına bakım verenlerin ruh sağlıklarına ve başetme yöntemlerine etkisi. (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Psikiyati Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir. Bademli K, Çetinkaya Duman Z (2011) Şizofreni hastalarının bakım verenlerine uygulanan aileden aileye destek programları: sistematik derleme. Turk Psikiyatri Derg 22: 255-65. Barlas Ünsal G, Özlem I (2010) Kronik şizofren hastalarda psikososyal beceri eğitiminin etkinliğinin değerlendirilmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Derg 2: 112-7. Budak M (2019) İki uçlu duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan tedaviye uyum programının tedaviye uyum, öz etkililik ve benlik saygısı üzerine etkisi. (Yüksek Lisans), Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Erzincan. Bulut M, Arslantaş H, Dereboy, İF (2019) Şizofreni hastalarının bakım vericilerine uygulanan psikoeğitimin bakım vericilerin duygu dışavurumlarına ve hastaların pozitif ve negatif sendrom ölçeği puanlarına olan etkisi. Klinik Psikiyatri Derg 22(3): 286-97. Çabuk M (2014) Psikoeğitimin şizofreni ailelerinin yük algılarına olan etkisi. (Yüksek Lisans), Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ruh Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı. Çakmak S, Süt H, Öztürk, S, ve ark. (2016) Psikiyatri kliniginde ugrasi ve psikososyal müdahalelerin hastalarin kisiler arasi ıslevsellik ve bireysel ve sosyal performans düzeylerine etkisi. Noro-Psikyatri Arsivi 53(3): 234-40. Çetinkaya Duman Z, Bademli K (2013) Kronik psikiyatri hastalarının aileleri: sistematik bir inceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 5(1): 78-94. Çetinkaya Duman Z, Kocaman N, Üçok A, ve ark. (2006) Yatan hastalarda psikoeğitsel tedavi grubunun etkinliği. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Derg 19: 64-71. Çuhadar D, Çam MO (2011) Bipolar bozukluk tanısı alan hastalarda içselleştirilmiş damgalamayı azaltmada psikoeğitimin etkinliği. (Doktora Tezi ), Ege Üniversitesi Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir Deveci A, Esen Danaci A, Yurtsever F ve ark. (2008) Şizofrenide psikososyal beceri eğitiminin belirti örüntüsü, içgörü, yaşam kalitesi ve intihar olasılığı üzerine etkisi. Turk Psikiyatri Derg 19(3): 266-73. Dickerson FB, Sommerville J, Origoni AE, et al. (2002) Experiences of stigma among outpatients with schizophrenia. Schizophr Bull 28: 143-55. Doğan O (2002) Şizofrenik bozukluklarda psikososyal yaklaşimlar. Anadolu Psikiyatri Derg 3(4): 240-8. Drake RE, Becker DR, Bond, GR (2003) Recent research on vocational rehabilitation for persons with severe mental illness. Curr Opin Psychiatry 16(4): 451-5. Durmaz H (2015) Kişilerarası ilişkiler terapi teknikleri ve psikoeğitimin şizofreni hasta ailelerinde öz-etkililik ve bakım yüküne etkisi (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı, Erzurum. Elboğa G, Şahin Kocamer Ş, Altındağ A (2019) Bir toplum ruh sağlığı merkezindeki beceri eğitimlerinin günlük yaşam aktiviteleri ve bilişsel fonksiyonlara katkısı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 11(Ek Sayı 1): 1-8. Ercan Doğu S (2019) Şizofreni olan bireylerde ergoterapi ve sosyal beceri eğitiminin etkinliğinin karşılaştırılması. (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitiüsü, Ergoterapi Programı. Gerlinger G, Hauser M, De Hert M et al. (2013) Personal stigma in schizophrenia spectrum disorders: a systematic review of prevalence rates, correlates, impact and interventions. World Psychiatry 12(2): 155-64. Gümüş Camuz F (2013) Bipolar bozukluk tanılı hastalara uygulanan bireysel psikoeğitimin yineleme hızı-işlevsellik ve yaşam kalitesine etkisi. (Doktora Tezi ), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul. Harkın Ş (2009) Bipolar affektif bozukluğu olan hastaların tedavi uyumlarının arttırılmasında psikoeğitimsel modelin etkinliğinin değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Düzce Üniversitesi Sağlık Blimleri Enstitüsü, Hemşirelik Fakültesi, Düzce. İncedere A, Yıldız M. (2019). Ciddi ruhsal hastalığı olan bireylerde olgu yöneticiliği: 24 aylık uygulama sonuçları. Turk Psikiyatri Derg 30(4):245-52. Karaaslan D (2014) Bipolar bozukluk tanılı ergenlerde aile odaklı psikososyal sağaltım uygulamaları, Aile odaklı terapinin erken dönemde hastalık belirtileri ve işlevsellik üzerine etkisi. (Tıpta Uzmanlık Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir Kurdal E (2011) İki uçlu bozukluk hastalarında psikoeğitimin işlevsellik düzeylerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Liberman RP (2009) Recovery from disability: Manual of psychiatric rehabilitation: Washington, American Psychiatric Pub. Maçkalı Z (2017) İki uçlu bozuklukta bütüncül bilişsel modelin grup-temelli müdahalesinin etkisinin incelenmesi. (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klinik Psikoloji Anabilim Dalı, Ankara Mari JDJ, Streiner DL (1994) An overview of family interventions and relapse on schizophrenia: meta-analysis of research findings. Psychol Med 24(3): 565-78. Mortan O, Sütçü Tekinsav S, Köse German G. (2011) İşitsel halüsinasyonlarla başa çıkmaya yönelik bilişsel-davranışçı bir grup müdahalesinin etkililiği: bir pilot çalışma. Turk Psikiyatri Derg 22: 26-34. Mottaghipour Y, Tabatabaee M (2019) Family and patient psychoeducation for severe mental disorder in Iran: A review. Iran J Psychiatry 14(1): 84-108. World Health Organization (2011) World report on disability. Geneva: WHO. Öksüz E (2010) Şizofreninin erken döneminde hasta ailelerine uygulanan grup eğitiminin etkinliğinin değerlendirilmesi. (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Sağlık Blimleri Esntitüsü, Psikiyati Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul. Özkan B, Erdem E, Demirel Özsoy S ve ark. (2013) Şizofreni hastalarına verilen ruhsal eğitim ve telepsikiyatrik izlemenin hasta işlevselliği ve ilaç uyumuna etkisi. Anadolu Psikiyatri Derg 14(3): 192-6. Özkan B, Eskiyurt R (2016) Şizofreni hastalarının ailelerine yönelik telepsikiyatrik müdahalelerin etkinliği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 8(3): 228-43. Pharoah F, Mari JJ, Rathbone J et al. (2010) Family intervention for schizophrenia. Cochrane Database of Systematic Reviews 8: 12. Pitschel Walz G, Leucht S, Bäuml, J et al. (2001) The effect of family interventions on relapse and rehospitalization in schizophrenia—a meta-analysis. Schizophr Bull 27: 73-92. Saunders JC (2003) Families living with severe mental illness: A literature review. Issues Ment Health N 24(2): 175-98. Söğütlü L, Özen Ş, Varlık C ve ark. (2017) Toplum ruh sağlığı merkezinde şizofreni hastalarına ruhsal toplumsal beceri eğitimi uygulanması ve sonuçları. Anadolu Psikiyatri Derg 18(2): 121-8. Sönmez S (2009) Şizofreni hastalarında psikoeğitim grup çalışmasının pozitif ve negatif belirtiler, sosyal işlevsellik, yetiyitimi, içgörü ve yaşam kalitesi üzerine etkilerinin araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi ), Bakırköy Prof. Dr. Mahzar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim Araştırma Hastanesi, İstanbul. T.C. Sağlık Bakanlığı (2011) Toplum ruh sağlığı merkezleri hakkında yönerge. Ankara Tezcan G (2017) İkiuçlu bozukluk hastalarında grup psikoeğitimin hastalık belirtileri, içgörü, tedavi uyumu ve işlevsellik üzerine etkilerinin araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi), Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğiitm ve Araştırma Hastanesi Psikiyati Kliniği. Tirupati S (2018) The principles and practice of psychiatric rehabilitation. Indian J Ment Health Neurosciences 1(1): 8-12. Xia J, Merinder LB, Belgamwar MR (2011) Psychoeducation for schizophrenia. Cochrane Database of Systematic Reviews (6). Xiang YT, Shum D, Chiu HF et al. (2010) Association of demographic characteristics, symptomatology, retrospective and prospective memory, executive functioning and intelligence with social functioning in schizophrenia. Australian New Zealand J Psychiatry 44(12) 1112-7. Yesufu-Udechuku A, Harrison B, Mayo-Wilson E et al. (2015) Interventions to improve the experience of caring for people with severe mental illness: systematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry 206(4): 268-74. Yiğit S (2015) Şizofreni hastalarının yakınlarına yönelik bir psikoeğitim programının etkinliği. (Yüksek Lisans Tezi), Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Ana Bilim Dalı, Mersin. Yıldırım A, Buzlu S, Hacıhasanoğlu Aşılar R ve ark. (2013) Şizofreni hastalarının ailelerine uygulanan aileden aileye destek programının hastalık hakkında bilgi, aile yükü ve öz yeterlilik üzerine etkisi. Turk Psikiyatri Derg 24: 1-7. Yıldırım AD (2014) İki uçlu bozukluğu olan hastalara verilen psikoeğitimin tedavi uyumu ve yaşam kalitesine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi, Sağlık blimleri Enstitüsü, Psikiyatri Anabilim Dalı, Gaziantep. Yıldız M, Tural Ü, Kurdoğlu S ve ark. (2003) Şizofreni rehabilitasyonunda aile ve gönüllülerle yürütülen bir kulüp-ev denemesi. Turk Psikiyatri Derg 14(4): 281-87. Yıldız M, Yüksel AG, Erol A (2005) Şizofrenide ruhsal ve toplumsal beceri eğitimi uygulaması grup eğitimi deneyimleri. Türkiye'de Psikiyatri 7(1): 25-32. Yıldız M (2011) Şizofreni Hastaları İçin Ruhsal Toplumsal Beceri Eğitimi Eğitici Elkitabı. İkinci baskı, Ankara, Türkiye Sosyal Psikiyatri Derneği Yayınları. Yıldız M, Özaslan Z, İncedere A ve ark. (2018) Şizofrenide ruhsal toplumsal beceri eğitimi ve üstbiliş eğitiminin toplumsal ve bilişsel işlevsellik üzerine etkisi. Archive Neuropsychiatry 56: 139-43. Yurtsever ÜE, Kutlar T, Tarlacı N ve ark. (2001). Ruh hastalıkları tedavisinde psikososyal bir boyut: Psikoeğitimsel bir model. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Derg 14(1): 33-40. Zhao S, Sampson S, Xia J et al. (2015). Psychoeducation (brief) for people with serious mental illness. Cochrane Database of Systematic Reviews (4)