Şizofreni Hastalarında İşitsel Halüsinasyonların Tedavisinde Avatar Terapi Modeli ve Etik İlkeler

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 4, 665 - 676, 25.12.2023

Zeynep Özerol Sezin Andiç

https://doi.org/10.18863/pgy.1215149

Öz

Şizofreni ruhsal bozukluklar içerisinde en yıkıcı özelliklere sahip olanlardan biridir. Kişilerarası ilişkilerle yakından ilişkili olduğu bilinen işitsel halüsinasyonlar şizofreni gidişatında en sık gözlemlenen halüsinasyon türüdür. Sanal gerçeklik, bilgisayarlı teknolojilerin gelişmesiyle çeşitli alanlarda gelişim göstermektedir ve klinik psikoloji alanında sanal gerçeklik terapileri şeklinde karşımıza çıkmaya başlamıştır. Avatar terapisi, şizofreni belirtileri arasındaki işitsel halüsinasyonlara odaklanan kişilerarası temelli sanal gerçeklik terapi modelleri arasında yer almaktadır. Avatar terapisi ile amaçlanan, kişinin işitsel halüsinasyonları üzerinde kontrol sahibi olabilmesinin sağlanmasıdır. Bu derleme çalışması kapsamında; şizofreni tedavisinin dünü, bugünü ve yarınına, şizofreni tedavisindeki etkili müdahale yöntemlerine, sanal gerçeklik terapisine, avatar terapi modelinin ana hatlarına, avatar terapisinin etkililik çalışmalarına ve etik ile ilişkili konulara değinilmiştir. Avatar terapisinin etkililik çalışmalarına dair araştırma sonuçları bu alanda yapılacak daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

şizofreni, işitsel halüsinasyon, avatar terapi, etik

Avatar Therapy Model and Ethical Principles in the Treatment of Auditory Hallucinations in Patients with Schizophrenia

Öz

Schizophrenia is one of the most debilitating mental disorders. Auditory hallucinations, which are known to be closely related to interpersonal relationships, are the most common type of hallucinations observed in the course of schizophrenia. Virtual reality has been developing in various fields with the development of computerized technologies and has started to appear in the field of clinical psychology in the form of virtual reality therapies. Avatar therapy is among the interpersonal-based virtual reality therapy models that focus on auditory hallucinations among the symptoms of schizophrenia. The aim of avatar therapy is to enable the person to have control over auditory hallucinations. Within the scope of this review study; the past, present and future of schizophrenia treatment, effective intervention methods in the treatment of schizophrenia, virtual reality therapy, the main outlines of the avatar therapy model, the effectiveness studies of avatar therapy and ethical issues were discussed. The results of the research on the effectiveness of avatar therapy reveal the need for further research in this field.

Anahtar Kelimeler

schizophrenia, auditory hallucination, avatar therapy, ethics

Kaynakça

• Aali G, Kariotis T, Shokrane F (2020) Avatar therapy for people with schizophrenia or related disorders.Cochrane Database Syst Rev, 5:1-46.
• Akdeniz S, Ahçı Z, Yumuşak S (2020) Sanal gerçeklik ve psikoterapide kullanımı. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4:1-20.
• APA (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth edition (DSM-5). Washington DC, American Psychiatric Association.
• Amira I, Sriati A, Hendrawati H, Yuniar N (2021) Interventions or treatments for adult patients with hallucinations. Jurnal Kesehatan Bakti Tunas Husada: Jurnal Ilmu-ilmu Keperawatan Analis Kesehatan dan Farmasi, 21:274-285.
• Beaudoin M, Potvin S, Machalani A, Dellazizzo L, Bourguignon L, Phraxayavong et al. (2021) The therapeutic processes of avatar therapy: A content analysis of the dialogue between treatment‐resistant patients with schizophrenia and their avatar. Clin Psychol Psychother, 28:500-518.
• Bekiroğlu S, Özden SA (2021) Türkiye’de ağır ruhsal hastalığa sahip bireylere ve ailelerine yönelik psikososyal müdahaleler: sistematik bir inceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13:52-76.
• Bigelow DA, McFarland BH, Olson MM (1991) Quality of life of community mental health program clients: Validating a measure. Community Ment Health J, 27:43-55.
• Bilge Y, Gül E, Birçek NI (2020) Bir sosyal fobi vakasında bilişsel davranışçı terapi ve sanal gerçeklik kombinasyonu. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 9:158-165.
• Bisso E, Signorelli MS, Milazzo M, Maglia M, Polosa R, Aguglia E et al. (2020) Immersive virtual reality applications in schizophrenia spectrum therapy: a systematic review. Int J Environ Res Public Health, 17:6111.
• Brinkman WP, Hartanto D, Kang N, Vlieghe D, Kampmann IL, Morina N (2012) A virtual reality dialogue system for the treatment of social phobia. Technol Health Care, 1099-1102.
• Calafell M, Ward T, Ramadhan, Z, Soumelidou O, Fornells-Ambrojo M, Garety P et al. (2020). Avatar therapy for distressing voices: a comprehensive account of therapeutic targets. Schizophr Bull, 46:1038–1044.
• Chaudhury S, Das PR, Murthy P, Diwan C, Patil AA, Jagtap B (2018) Quality of life in psychiatric disorders. Trends Biomed Res, 1:103.
• Craig T, Ward T, Rus-Calafell M (2016) AVATAR Therapy for Refractory Auditory Hallucinations. In Brief Interventions for Psychosis: A Clinical Compendium (Eds. B Pradhan, N Pinninti, S Rathod):41-54. London, Springer.
• Çakmak S, Süt H, Öztürk S, Tamam L, Bal U (2016). Psikiyatri kliniğinde uğraşı ve psikososyal müdahalelerin hastaların kişiler arası işlevsellik ve bireysel ve sosyal performans düzeylerine etkisi. Noro Psikiyatr Ars, 53:234-240.
• Çalışkan M, Ata E, Dikeç G (2021) Psikiyatri hemşireleri tarafından şizofreni tanılı hastalara uygulanan psikososyal rehabilitasyon programları: sistematik derleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13:77-92.
• Çetin Ö, Eker SS (2011) Şizofreni ve özkıyım. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3:611-627.
• Danacı AE, Balıkçı K, Aydın O, Cengisiz C, Uykur AB (2016) Tıp eğitiminin şizofreniye yönelik tutumlar üzerine etkisi; 5 yıllık izlem çalışması Turk Psikiyatri Derg, 27:176-84.
• Didehbani N, Allen T, Kandalaft M, Krawczyk D, Chapman S (2016) Virtual reality social cognition training for children with high functioning autism. Comput Hum Behav, 62:703-711.
• Falloon IR, Held T, Roncone R, Coverdale JH, Laidlaw TM (1998) Optimal treatment strategies to enhance recovery from schizophrenia. Aust N Z J Psychiatry, 32:43-9.
• Freeman D, Haselton P, Freeman J, Spanlang B, Kishore S, Albery E (2018) Automated psychological therapy using immersive virtual reality for treatment of fear of heights: a single-blind, parallel-group, randomized controlled trial. Lancet Psychiatry, 2018:625-632,
• Gallese V, Ferri F (2013) Jaspers, the body, and schizophrenia: the bodily self. Psychopathology, 46:330-336.
• Gök BG, Uçanok Z (2022) Sosyal kaygı bozukluğunda sanal gerçeklikle maruz bırakma terapisi üzerine bir sistematik gözden geçirme çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 25:83-95.
• Gregg L, Tarrier N (2007) Virtual reality in mental health. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 42:343–354.
• Işıklı S, Baran Z, Aslan S (2019) Özgül fobilerde sanal gerçeklik teknolojisi uygulamaları ile tedaviye yardımcı araç geliştirme: Bir etkililik çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi, 22:316-328.
• İngeç C (2018) Şizofreni hastalarında çocukluk çağı travmasının şizofreni hastalık başlangıcı yaşına etkisi (Uzmanlık tezi). İzmir, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi.
• Javaid M, Haleem A (2020) Virtual reality applications toward medical field. Clin Epidemiol Glob Health, 8:600-605.
• Katschnig H (2000) Schizophrenia and quality of life. Acta Psychiatr Scand, 102:33-37.
• Karakuş B (2021) Psi̇koterapi̇de mobi̇l uygulama kullaniminin eti̇k kurallar çerçevesi̇nde ele alınması. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 5:133-140.
• Kingdon DG, Turkington D (1991) The use of cognitive behaviour therapy with a normalising rationale in schizophrenia. J Nerv Ment Dis, 179:207-211.
• Krijn M, Emmelkamp PM, Ólafsson RP, Biemond R (2004) Virtual reality exposure therapy of anxiety disorders: A review. Clin Psychol Rev, 24:259–281.
• Kocal Y, Karakuş G, Sert D (2017) Şizofreni: etyoloji, klinik özellikler ve tedavi. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 26:251-267.
• Kurtuluş F (2017) Sanal gerçeklik teknolojisini kullanarak fobilerin belirlenmesi ve başa çıkma yolları [Yüksek lisans tezi]. İstanbul, İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Leff J, Williams G, Huckvale M, Arbuthnot M, Leff AP (2014) Avatar therapy for persecutory auditory hallucinations: What is it and how does it work? Psychosis, 6:166-176.
• Lorenzo G, Lledo A, Pomares J, Roig R (2016) Design and application of an immersive virtual reality system to enhace emotional skills for children with autism spectrum disorders. Comput Educ, 98:192-205.
• Montagne-Larmurier A, Etard O, Razafimandimby A, Morello R, Dollfus, S (2009) Two-day treatment of auditory hallucinations by high frequency rTMS guided by cerebral imaging: a 6 month follow-up pilot study. Schizophr Res,113:77-83.
• Mortan O, Tekinsav Sütçü S, German Köse G (2011) İşitsel halüsinasyonlarla başa çıkmaya yönelik bilişsel-davranışçı bir grup müdahalesinin etkililiği: bir pilot çalışma. Turk Psikiyatri Derg, 21:1-10.
• Øverland S, Vogel PA (2018) Varm teknologi mot hørselshallusinasjoner. Tidsskrift for Norsk Psykologforening, 56:1022-1025.
• Özden SY (1990) Halüsinasyonlar. Kartal Devlet Hastanesi Tıp Dergisi, 1:176-182.
• Özdemir İ, Şafak Y, Örsel S, Karaoğlan Kahiloğulları A, Karadağ H (2017) Bir toplum ruh sağlığı merkezinde şizofreni hastalarına uygulanan ruhsal-toplumsal uyumlandırma etkinliğinin araştırılması: Kontrollü çalışma. Anadolu Psikiyatri Derg, 18:419-427.
• Özdemir O, Özdemir PG, Kadak MT, Nasıroğlu S (2012) Kişilik gelişimi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4:566-589.
• Patel KR, Cherian J, Gohil K, Atkinson D (2014) Schizophrenia: overview and treatment options. PT, 39:638–645.
• Rehm IC, Foenander E, Wallace K, Abbott JAM, Kyrios M, Thomas N (2016) What role can avatars play in e-mental health interventions? Exploring new models of client–therapist interaction. Front Psychiatry, 7:186.
• Safir MP, Wallach HS, Bar-Zvi M (2012) Virtual reality cognitive-behavior therapy for public speaking anxiety: one-year follow-up. Behav Modif, 36:235-246.
• Saraçlı Ö, Keser HO, Atasoy N, Kaygısız İ, Atalay A, Öztürk Ü et al. (2012) Bir psikiyatri kliniğinde yatarak tedavi gören geç başlangıçlı şizofreni hastalarının klinik ve sosyodemografik özellikleri. Klinik Psikiyatr Dergisi, 15:26-32.
• Sevi OM, Sütcü GS, Köse GG (2011) İşitsel halüsinasyonlarla başa yönelik amaçlı bir müdahale-davranlığı: Bir pilot çalışma. Turk Psikiyatri Derg, 22:26- 34.
• Soygür H (2003) Şizofreni ve yaşam niteliği. Klinik Psikiyatri Dergisi, 6:9-14.
• Sungur MZ, Yalnız Ö (1999) Şizofreni tedavisinde bilişsel davranışçı yaklaşımlar. Klinik Psikiyatri Dergisi, 2:160-166.
• Sungur MZ, Güner P, Üstün B, Çetin I, Soygür H (2003) Optimal treatment project for schizophrenia: Results from a randomized, controlled, longitudinal study. Seishin Shinkeigaku Zasshi, 105:1175-1180.
• Şahinbaş R (2020) Şizofreni hastalarının tedavisine destek veren 3B avatar tasarımı [Yüksek lisans tezi]. İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Türk Psikologlar Derneği (2004) Türk Psikologlar Derneği Etik Yönetmeliği. Ankara, Türk Psikologlar Derneği.
• Türkiye Psikiyatri Derneği (2002) Ruh Hekimliği (Psikiyatri) Meslek Etiği Kuralları. Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği.
• Üstün G, Küçük L, Buzlu S, (2018) Bir toplum ruh sağlığı merkezi’nde uygulanan rehabilitasyon programlarına katılan ve katılmayan şizofreni hastalarının bazı sosyodemografik ve hastalıkla ilişkili özellikleri ile tedaviye uyumları ve öz-yeterlilikleri açısından tanımlanması. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 9:69-79.
• Vardarlı B (2021) Teknolojik bir yaklaşım: sanal gerçeklik maruz bırakma terapisi. Ege Eğitim Dergisi, 22:40-56.
• Yıldız M, Tural Ü, Kurdoğlu, S, Önder ME (2003) Şizofreni rehabilitasyonunda aile ve gönüllülerle yürütülen bir kulüp-ev denemesi. Turk Psikiyatri Derg, 14:281-287.
• Yüksel MM (2007) Ankara şizofreni hastaları ve yakınları dayanışma derneği: şizofrenide psikososyal tedavilere yardımcı bir sivil toplum kuruluşu örneği. Türk Psikoloji Bülteni, 13:87-90.
• Ward T, Lister R, Fornells-Ambrojo M, Calafell M, Edwards CJ, O’Brien C et al. (2022) The role of characterisation in everyday voice engagement and Avatar therapy dialogue. Psychol Med, 52:3846-3853.