Personality Disorders: A Theoretical and Psychometric Assessment

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 358 - 381

Aybala Albay , Hasan Atak

https://doi.org/10.18863/pgy.1502717

Öz

The concepts of personality and personality disorder have been defined and classified in many different ways from different perspectives from past to present. Over time, international classification systems such as DSM and ICD have been developed and a common framework for the classification of personality disorders has been tried to be established. Personality disorders can significantly affect an individual's functionality, relationships and quality of life. Therefore, studies on better understanding of personality disorders and diagnostic processes are gaining importance. In this context, the main purpose of this article is to make a review on personality disorders. In this article, definitions of personality, personality theories, personality traits and personality disorders are examined and diagnostic changes in the current versions of classification systems are discussed through ICD-11, DSM-5 and alternative DSM-5 Model for Personality Disorders. The main features and diagnostic criteria of these personality disorders are examined in detail. In addition, existing theories and studies on personality disorders are also discussed. Finally, the characteristics of the measurement tools used in the assessment of personality disorders are emphasized. This article aims to contribute to the body of knowledge in the field of personality disorders by providing both a theoretical and practical perspective. As a result of the study, it was observed that the dimensional approach was emphasized in international diagnostic systems related to personality disorders instead of the commonly used categorical approach. In parallel with this, it is also among the results of the study that various measurement tools have been developed to be used in the diagnosis of personality disorders according to the dimensional approach.

Anahtar Kelimeler

Personality, personality theories, personality structure, personality disorder, psychometrics

Kişilik Bozuklukları: Kuramsal ve Psikometrik Bir Değerlendirme

Öz

Kişilik ve kişilik bozukluğu kavramları, geçmişten günümüze değişik açılardan ele alınarak pek çok farklı şekilde tanımlanmış ve sınıflandırılmıştır. Zaman içinde DSM ve ICD gibi uluslararası sınıflama sistemleri geliştirilmiş ve kişilik bozukluklarının sınıflandırılmasına yönelik ortak bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Kişilik bozuklukları, bireyin işlevselliğini, ilişkilerini ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilmektedir. Bu nedenle kişilik bozukluklarının daha iyi anlaşılması ve tanı koyma süreçleri ile ilgili yapılacak çalışmalar da önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, bu makalenin temel amacı kişilik bozukluklarıyla ilgili bir derleme yapmaktır. Makalede kişilik, kişilik kuramları, kişilik özellikleri ve kişilik bozukluğu tanımları incelenerek sınıflandırma sistemlerinin güncel versiyonlarında yer alan tanısal değişiklikler ICD-11, DSM-5 ve DSM-5 Kişilik Bozuklukları alternatif model üzerinden tartışılmıştır. Bu kişilik bozukluklarının temel özellikleri ve tanı kriterleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca, kişilik bozukluklarıyla ilgili mevcut kuramlar ve yapılan çalışmalar da ele alınmıştır. Son olarak, kişilik bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan ölçme araçlarının özellikleri üzerinde durulmuştur. Bu makale, kişilik bozuklukları alanında hem teorik hem de pratik bir bakış açısı sunarak alandaki bilgi birikimine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Çalışma sonucunda, kişilik bozuklukları ile ilgili uluslararası tanı sistemlerinde, yaygın olarak kullanılan kategorik yaklaşımın yerine boyutsal yaklaşımın öne çıkarıldığı görülmüştür. Buna paralel olarak boyutsal yaklaşıma göre kişilik bozukluklarının tanısında kullanılmak üzere çeşitli ölçme araçlarının geliştirildiği de çalışmanın sonuçları arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kişilik, kişilik kuramları, kişilik biçimi, kişilik bozukluğu, psikometri.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, literatür tarama ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Akhtar S (2009) Ağır Kişilik Bozukluklarının Tanı ve Sağaltımı için Başvuru Kitabı (Çeviri ed. M Alkan ve C Gürdal). İzmir, Odağ Psikanaliz ve Psikoterapi Eğitim Hizmetleri.
• Alioğlu S (2019) Narsisistik, sınır ve şizoid kişilik bozukluklarına yatkınlıkta duygusal farkındalığın incelenmesi (Yüksek lisans tezi). İstanbul, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• APA (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition (DSM 5). Washington, DC, American Psychiatric Association.
• Atak H (2022) Kişilik Bozuklukları: Öyküsel Analizleri Çalışma Kitabı. Ankara, İksad Yayınevi.
• Atay S (2009) Narsistik kişilik envanterinin Türkçeye standardizasyonu. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11:181-196.
• Aydın Seyrek T (2022) ICD-11 kişilik bozukluğu tanı ölçütlerine yönelik klinisyen değerlendirmeleri ile özbildirim ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği (Yüksek lisans tezi). Aydın, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Bach B, First MB (2018) Application of the ICD-11 classification of personality disorders. BMC Psychiatry, 18:351.
• Bach B, Kerber A, Aluja A, Bastiaens T, Keeley JW, Claes L et al. (2020) International assessment of DSM-5 and ICD-11 personality disorder traits: toward a common nosology in DSM-5.1. Psychopathology, 53:179-188.
• Bach B, Brown TA, Mulder RT, Newton-Howes G, Simonsen E, Sellbom M (2021) Development and initial evaluation of the ICD‐11 personality disorder severity scale: PDS‐ICD‐11. Personal Ment Health, 15:223-236.
• Beck AT (2008) Kişilik Bozukluklarının Bilişsel Terapisi (Çeviri ed. Ö Yalçın, EN Akçay). İstanbul, Litera Yayıncılık.
• Beckwith H, Moran PF, Reilly J (2014) Personality disorder prevalence in psychiatric outpatients: A systematic literature review. Personal Ment Health, 8:91-101.
• Bender DS, Skodol AE, First MB, Oldham JM (2018) Module I: Structured Clinical Interview For The Level of Personality Functioning Scale (SCID-5-AMPD). Washington DC, American Psychiatric Publishing.
• Bilge Y (2014) Coolidge Eksen İki Envanteri Plus’ın Türkçe adaptasyonu ve DSM-5’te yer alan kişilik bozukluklarının davranışsal inhibisyon ve davranışsal aktivasyon sistemleriyle ilişkilerinin incelenmesi (Doktora tezi). İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Bilge Y (2018) Kişilik bozuklukları ve savunma mekanizmaları. Turkish Studies, 13:145-167.
• Bilge Y, Mayda BS (2023) Antisosyal Kişilik Özellikleri Ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 7:75-91.
• Bilge Y, Sertel Berk HÖ (2017) Coolidge Eksen II Envanteri Plus’ta (CATI+) yer alan DSM-III-R, DSM-IV-TR ve DSM-5 kişilik bozuklukları alt ölçeklerinin Türkçe güvenirlik ve geçerlik çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10:459–474.
• Bingöl N (2022) Kişilik bozukluklarının kendilik nesnesi ihtiyaçları, savunma mekanizmaları ve kişilerarası ilişki açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). İstanbul, Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Black DW (2015) The natural history of antisocial personality disorder. Can J Psychiatry, 60:309–314.
• Brown TA, Sellbom M (2023) Examining the reliability and validity of the ICD-11 personality disorder severity diagnosis. Aust NZ J Psychiatry, 57:1043-1051.
• Burger JM (2006) Kişilik (Çeviri ed. İD Erguvan Sarıoğlu). İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• Çiçek İ, Aslan AE (2020) Kişilik ve beş faktör kişilik özellikleri: kuramsal bir çerçeve. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 10:137-147.
• Dal V, Eroğlu AH (2009) Farklı kişilik özelliklerine sahip bireylerin risk algılarının tüketici davranışı açısından incelenmesi: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20:361-385.
• Dereboy F, Dereboy Ç, Kaçar Başaran S, Kırcı Dallıoğlu Ç, Aslan Kunt D (2022) Türkiye'de psikiyatri hastalarında SCID-II ile tanılanan kişilik bozukluğunun prevalansı: sistematik gözden geçirme ve meta-analiz. Turk Psikiyatri Derg, 33:118-137.
• Ertan EA, Cankorur VŞ (2017) Kişilik bozukluklarının tanısı: yeni bulgular ile tanıda kullanılan anket ve ölçekler. Kriz Dergisi, 25:3.
• Eysenck H (2006) The Biological Basis of Personality. New Brunswick NJ, Transaction Publishers.
• Freud S (2019) Ego ve İd (Çeviri ed. SC Gülsay). İstanbul, Oda Yayınları.
• Fromm E (1982) Sağlıklı Toplum (Çeviri ed. Y Salman, Z Tanrısever). İstanbul, Payel Yayınları.
• Geçtan E (1997) Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, 13.Baskı. İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Gençtanırım Kurt D, Çetinkaya Yıldız E (2017) Kişilik Kuramları. Ankara, Pegem Akademi.
• Harrison JE, Weber S, Jakob R, Chute CG (2021) ICD-11: an international classification of diseases for the twenty-first century. BMC Med Inform Decis Mak, 21(Suppl 6):206..
• Horney K (1936) New Ways in Psychoanalysis. New York, Norton.
• Hummelen B, Braeken J, Buer Christensen T, Nysaeter TE, Germans Selvik S, Walther K et al. (2021) A psychometric analysis of the structured clinical interview for the DSM-5 alternative model for personality disorders module I (SCID-5-AMPD-I): level of personality functioning scale. Assessment, 28:1320-1333.
• Karabaş Z (2021) DSM-5’te yer alan kişilik bozukluklarının Erikson’un psikososyal gelişim dönemleri ve algılanan ebeveynlik biçimleri açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). İstanbul, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Karamustafalıoğlu KO, Kahraman N (2012) Şizofreni spektrumu kişilik bozuklukları. NP Akademi, 1:38-44.
• Kernberg OF (2019) Sınır Durumlar ve Patolojik Narsisizm (Çeviri ed. M Atakay). İstanbul, Metis Yayınları.
• Kohut H (2017) Kendiliğin Yeniden Yapılandırılması (Çeviri ed. O Cebeci). İstanbul, Metis Yayınları.
• Kohut H (2022) Kendiliğin Çözümlenmesi (Çeviri ed. C Atbaşoğlu, MB Büyükkal). İstanbul, Metis Yayınları.
• Konduz N (2015) DSM-5'e göre kişilik bozukluğu tanısı alan hastaların kişilerarası işlevsellikte yetersizlik düzeyleri (Yüksek lisans tezi). Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi.
• Köroğlu E, Bayraktar S (2010) Kişilik Bozuklukları, 2. Basım. Ankara, Hekimler Yayın Birliği.
• Lewis CA, Francis LJ, Shevlin M, Forrest S (2002) Confirmatory factor analysis of the French translation of the abbreviated form of the Revised Eysenck Personality Questionnaire (EPQR-A). Europe J Psychol Assess, 18:79-85.
• Magnavita JJ (2016) Kişilik Kuramları (Çeviri ed. T Özakkaş). Kocaeli, Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları.
• Maslow AH (1970) Motivation and Personality, 2nd ed. New York, Harper & Row.
• McCrae RR, Costa PT (2003) Personality in Adulthood: A Five-Factor Theory Perspective, 2nd ed. New York, Guilford Press.
• McWilliams N (2017) Psikanalitik Tanı: Klinik Süreç İçinde Kişilik Yapısını Anlamak (Çeviri ed. E Kalem). İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mısır E, Alptekin K (2020) Şizotipi kavramı ve şizotipal kişilik bozukluğu. Klinik Psikiyatri Dergisi, 23:364-74.
• Millon T, Grossman S, Millon C, Meagher S, Ramnath R (2004) Personality Disorders in Modern Life, 2nd Ed. New Jersey, Wiley.
• Millon T, Lerner MJ (2003) Handbook of Psychology. Hoboken, New Jersey, John Wiley & Sons, Inc.
• Mohl PC (2007) Diğer Psikodinamik Okullar. In: Sadock BJ, Sadock VA (Eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry, 8. Baskı. (Çeviri Ed. H Aydın, A Bozkurt): 755-778. Ankara, Güneş Kitabevi.
• Okay D, Canel Çınarbaş D (2021) Kendilik psikolojisi yaklaşımı üzerinden bir çekingen kişilik olgusunun incelenmesi. Nesne Psikoloji Dergisi, 9:204-220.
• Olajide K, Munjiza J, Moran P, O'Connell L, Newton-Howes G, Bassett P et al. (2018) Development and psychometric properties of the Standardized Assessment of Severity of Personality Disorder (SASPD). J Pers Disord, 32:44-56.
• Öztunç H, Bilge Y, Bilge Y (2015) Kişilik bozuklukları ile gelir ve cinsiyet değişkenlerinin ilişkisinin incelenmesi. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8:63-82.
• Öztürk MO, Uluşahin A (2011) Ruh Sağlığı ve Bozuklukları I-II, 11.Baskı. Ankara, Nobel Tıp Kitabevleri.
• Quirk SE, Berk M, Chanen AM, Koivumaa-Honkanen H, Brennan-Olsen SL, Pasco JA et al. (2016) Population prevalence of personality disorder and associations with physical health comorbidities and health care service utilization: A review. Personal Disord, 7:46-136.
• Rogers CR (2018) Kişi Olmaya Dair (Çeviri ed. A Babacan). İstanbul, Okuyan Us Yayınları.
• Schultz DP, Schultz SE (2007) Modern Psikoloji Tarihi (Çeviri ed. Y Aslay). İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• Sellbom M, Brown TA, Bach B (2024) Development and psychometric evaluation of the Personality Disorder Severity ICD‐11 (PDS‐ICD‐11) clinician‐rating form. Personal Ment Health, 18:60–68.
• Sevinçok L, Dereboy F, Dereboy Ç (1998) Çekingen kişilik bozukluğunun klinik özellikleri ve tedavisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 1:22-26.
• Sezer Katar K, Gökçen Gündoğmuş A, Örsel S (2022) Kişilik inançları ve DSM-5’e göre boyutsal kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin araştırılması. JCBPR, 11:136-146.
• Sharf RS (2017) Psikoterapi ve Psikolojik Danışma Kuramları (Çeviri ed. N Voltan Acar). İstanbul, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Skodol AE, Morey LC, Bender DS, Oldham JM (2015) The alternative DSM-5 model for personality disorders: A clinical application. Am J Psychiatry, 172:606-613.
• Svela EW, Korsgaard HO, Stänicke LI, Ulberg R (2022) Inter-rater reliability of the Structured Interview of DSM-IV Personality (SIDP-IV) in an adolescent outpatient population. Int J Environ Res Public Health, 19:12283.
• Swales MA (2022) Personality disorder diagnoses in ICD-11: transforming conceptualisations and practice. Clin Psychol Eur, 4(Spec Issue):e9635.
• Şener A, Bora E, Tekin I, Özaşkınlı S (2006) Şizotipal kişilik ölçeğinin üniversite öğrencilerindeki geçerlik ve güvenirliği. Klin Psikofarmakol Bulteni, 16:84-92.
• Şenyuva HŞ (2007) Aydın ilinden alınan normal bir örneklemde kişilik bozukluklarının yaygınlık çalışması (Doktora tezi). Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi.
• Şimşek A, Kaya Y (2020) Histeriden histrionik kişilik bozukluğuna. Social Science Development Journal, 5(20):1-12.
• Taymur İ, Türkçapar MH (2012) Kişilik: tanımı, sınıflaması ve değerlendirmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4:154-177.
• Töre T (2023) Comparative examination of ICD-11 and DSM-5 alternative model in personality disorders. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 15:189-202.
• Tuncer M, Kapısız Ö, Dönmez N. (2018) J. F. Masterson yaklaşımı çerçevesı̇nde şı̇zoı̇d kendı̇lı̇k bozukluğu ve bu yaklaşım çerçevesı̇nde tanımlanmış bı̇r danışanın psı̇koterapı̇sı̇nı̇n uygulanması. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1:79-99.
• Türkçapar MH, Örsel S, Uğurlu M, Sargın E, Turhan M, Akkoyunlu S et al. (2008) Kişilik inanç ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Klinik Psikiyatri Dergisi, 10:177-191.
• Uluç PS, Vatan PS, Işıklı, PS (2014) MMPI lineer T puanları ve MMPI-2’nin tek tip T puanlarının Türk yetişkin örnekleminde karşılaştırılması. Turk Psikiyatri Derg, 25:190-200.
• Vatan S, Dağ İ (2009) Problem çözme, umutsuzluk, çaresizlik ve talihsizlik MMPI-2 ile ölçülen psikopatolojinin yordayıcıları olabilir mi. Anadolu Psikiyatri Derg, 10:187-197.
• Volkert J, Gablonski T, Rabung S (2018) Prevalence of personality disorders in the general adult population in western countries: systematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry, 213:709-715.
• Waugh MH, Hopwood CJ, Krueger RF, Morey LC, Pincus AL, Wright AG (2017) Psychological assessment with the DSM–5 alternative model for personality disorders: tradition and innovation. Prof Psychol Res Pr, 48:79-89.
• WHO (2010) International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision (ICD-10). Geneva, World Health Organization.
• WHO (2021) International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 11th Revision (ICD-11). Geneva, World Health Organization.
• WHO (2024) WHO Advances implementation and integration of ICD-11 and related medical classifications and terminologies. https://www.who.int/classifications/classification-of-diseases (Accessed: 05.07.2024).
• Widiger TA, Costa PT (1994) Personality and personality disorders. J Abnorm Psychol, 103:78-91.
• Winsper C, Bilgin A, Thompson A, Marwaha S, Chanen A, Singh S et al. (2019) The prevalence of personality disorders in the community: A global systematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry, 216:69-78.
• Yazgan İnanç B, Yerlikaya EE (2012) Kişilik Kuramları, 6.Baskı. Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yıldırım GGC (2020) Kişilik organizasyonları envanterinin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması (Doktora tezi). İstanbul, Doğuş Üniversitesi.