SOME EVALUATIONS ON VIOLATIONS OF THE RIGHT TO LIFE WITH NEGATIVE OBLIGATIONS CAUSED BY THE ADMINISTRATION IN LIGHT OF INDIVIDUAL APPLICATION DECISIONS

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 375 - 420, 24.07.2025

Burcu Erdinç Tavil

Öz

The administration -the State and the other public legal entities- realises all public services through administrative acts and actions. Administrative acts and actions are the instruments used by the administration to fulfil its activities. According the Republic of Türkiye is a state of law according to its Constitution, its administrative acts and actions must comply with the law. Even administrative acts benefit from the presumption of legal compliance. Some legal disputes due to violation of the right to life arising from administrative acts and actions of the administration have been the subject of individual application decisions of the Constitutional Court. The individual application is a remedy available to individuals after exhausting all other administrative and judicial remedies in the event of violations by public authorities of fundamental rights and freedoms guaranteed by the European Convention on Human Rights, the additional protocols to the ECHR to which we are a party and our Constitution. This remedy is the last step in our national law for the protection of fundamental rights and freedoms. Since 2012, it is an important remedy in our legal system. The right to life is one of the fundamental rights and freedoms enshrined in the ECHR and Constitution of the Republic of Türkiye. Therefore, the right to life is one of the fundamental rights and freedoms subject to individual application. The state has both positive and negative obligations in terms ot the right to life. The negative obligation of the State has the meaning for not touch the right to life (not killing). The positive obligation has two different meanings: The obligation to protect the right to life and the obligation to investigate. When the individual application decisions of the Constitutional Court are analysed, it is seen that the right to life of persons may be violated in relation to different areas of public services: Health (medical interventions), security (terrorist attacks), justice (non-protection in penal institutions). There are also many instances where the right to life of persons has been violated by the unlawful acts and actions of the administration within the scope of law enforcement activities. For example, the use of lethal force by security personnel is one of the most prominent reasons for violation in individual application decisions. The use of lethal force by security forces is an intervention claim that must be assessed in terms of the state's obligation not killing.

Anahtar Kelimeler

The right to life , rule of law , administration , administrative activity , use of lethal force by security forces

İDARENİN SEBEP OLDUĞU NEGATİF YÜKÜMLÜLÜK BOYUTUYLA YAŞAM HAKKI İHLALLERİ ÜZERİNE BİREYSEL BAŞVURU KARARLARI IŞIĞINDA BİRTAKIM DEĞERLENDİRMELER

Öz

İdare, Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri, tüm kamu hizmetlerini idari işlem ve eylemler aracılığıyla gerçekleştirir. İdari işlem ve eylemler, idarenin faaliyetini yerine getirirken kullandığı araçlardır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Anayasasına göre bir hukuk devleti olduğundan idari işlem ve eylemlerinin hukuka uygun olması gerekir. Hatta idari işlemler, hukuka uygunluk karinesinden yararlanırlar. İdarenin idari işlemleri ve eylemleri nedeniyle kişilerin yaşam haklarının ihlal edildiği iddialarıyla bazı hukuki uyuşmazlıklar Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarına konu olmuştur. Bireysel başvuru, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde, AİHS’nin tarafı olduğumuz ek protokollerinde ve Anayasamızda yer alan temel hak ve özgürlüklerin kamu otoriteleri tarafından ihlal edilmeleri halinde, diğer tüm idari ve yargısal başvuru yolları tüketildikten sonra kişilerin gidebileceği bir başvuru yoludur. Bu başvuru yolu, temel hak ve özgürlüklerin korunmasının ulusal hukukumuzda yer alan son adımıdır. 2012 yılından beri hukuk sistemimizde yer alan önemli bir hak arama yoludur. Yaşam hakkı, AİHS ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda yer alan temel hak ve özgürlüklerin öncelikli olanıdır. Dolayısıyla yaşam hakkı bireysel başvuruya konu temel hak ve özgürlüklerden biridir. Yaşam hakkı açısından devletin hem pozitif hem de negatif yükümlülüğü söz konusudur. Devletin negatif yükümlülüğü yaşam hakkına dokunmamayı (öldürmemeyi) ifade eder. Pozitif yükümlülüğü ise iki farklı anlam taşımaktadır: Yaşam hakkını koruma yükümlülüğü ve soruşturma yükümlülüğü. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararları incelendiğinde, farklı kamu hizmeti alanlarıyla ilişkili olarak kişilerin yaşam haklarının ihlal edilebildiği görülmektedir: Sağlık (tıbbi müdahaleler), güvenlik (terör eylemleri), adalet (ceza infaz kurumlarında koruyamama) gibi. İdarenin kolluk faaliyetleri kapsamında sebep olduğu hukuka aykırı işlem ve eylemleriyle kişilerin yaşam haklarının ihlal edildiği örnekler de azımsanmayacak çoğunluktadır. Örneğin güvenlik güçlerinin ölümcül güç kullanması, bireysel başvuru kararlarında öne çıkan ihlal sebeplerinden biri olarak yer almaktadır. Güvenlik güçlerinin ölümcül güç kullanması, devletin öldürmeme yükümlülüğü bakımından değerlendirilmesi gereken bir müdahale iddiasıdır.

Anahtar Kelimeler

Yaşam hakkı , hukuk devleti , idare , idari faaliyet , güvenlik güçlerinin ölümcül güç kullanması

Etik Beyan

Bu çalışma 23-25 Mayıs 2025 tarihleri arasında online olarak gerçekleştirilen V. Uluslararası Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Kongresi’nde sunulan “İdarenin Faaliyet Araçları ile Sebep Olduğu Yaşam Hakkı İhlalleri Üzerine Türk Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararları Işığında Bir Değerlendirme” başlıklı tebliğin genişletilmesiyle oluşturulmuştur.

Kaynakça

• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdare Hukuku (18. Bası, Seçkin Yayınları 2024)
• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdari Yargılama Hukuku (10. Bası, Seçkin Yayınları 2024)
• Aydın Ö D, ‘Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru’ (2011) 15(4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 121-170
• Cengiz S, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Işığında Yaşam Hakkı’ (2011) (93) TBB Dergisi 383-404.
• Çınar İ, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargı Yetkisi ve Mağdurluk Statüsü’ in Musa Sağlam (ed), Bireysel Başvuru İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Anayasa Mahkemesi Yayınları 2013)
• Doğru O, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Rehberi (Legal Yayıncılık 2012)
• Doğru O ve Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt 1 (Legal Yayıncılık 2012)
• Ekinci H ve Sağlam M, 66 Soruda Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Şen Matbaa 2012)
• Erdal U ve Bakırcı H, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. Maddesi Uygulama El Kitabı (OMCT El Kitapları Dizisi 2006)
• Gören Z, ‘Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru’ Prof. Dr. M. Şakir Berki’ye Armağan, (1996) 5(1-2) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 299-340
• Gözübüyük Ş, Gölcüklü F ve Saygılı A, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması (12. Bası. Turhan Kitabevi 2019)
• Göztepe E, ‘Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkının (Anayasa Şikâyeti) 6216 Sayılı Kanun Kapsamında Değerlendirilmes’ (2011) 24(95) TBB Dergisi 13-40
• ——, Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolu (Anayasa Şikâyeti): Beklentiler ve Riskler (SETA Yayınları 2012)
• Harris D, O’Boyle M ve Warbrick C, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, (Mehveş Bingöllü Kılcı ve Ulaş Karan (trs), Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımından Rollerinin Güçlendirilmesi Ortak Projesi, Şen Matbaa 2013)
• İnceoğlu S, ‘Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi İlişkisi’ in Sibel İnceoğlu (ed), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (Seçkin Yayınları 2013)
• ——, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru: Türkiye ve Latin Modelleri (On İki Levha Yayıncılık 2017)
• Karakaş I, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yaşam Hakkı: ‘McCann’dan ‘Kaya’ ve Ötesine’ Prof. Dr. Kemal Oğuzman’a Armağan (2002) (1) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 58-71
• Karan U, ‘Yaşam Hakkı’ in Sibel İnceoğlu (ed), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (Seçkin Yayınları 2013)
• Köküsarı İ ve Gedik Ö, Türk Anayasa Yargısı (Yetkin Yayınları 2024)
• Melinghof R, ‘Federal Almanya Cumhuriyeti’nde Anayasa Şikâyeti’ (2009) 25(1) Anayasa Yargısı Dergisi 31-44
• Nalbant A, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku ve Anayasal Bireysel Başvuru’ in Ahmet Taşkın (ed), AİHM ve Türkiye-II (Türkiye Adalet Akademisi Yayınları 2010)
• Russell H, The Use of Force and Article 2 of the ECHR in Light of European Conflicts (Bloomsbury 2017)
• Sağlam F ve Kanadoğlu K, Anayasa Yargısı Ders Notları (On İki Levha Yayınları 2024)
• Seçkin M B, ‘Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararları Işığında, Yaşam Hakkından Kaynaklanan Kamu Gücü İhlallerinin Değerlendirilmesi’ (2016) (2) Ankara Barosu Dergisi 419-439
• Şirin T, Türkiye’de Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru) (On İki Levha Yayıncılık 2013)
• ——, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkı (On İki Levha Yayıncılık 2015)
• Tanrıkulu S, ‘İHAM Kararlarında ve Türk Hukukunda Yaşam Hakkı’ (2006) (66) TBB Dergisi 51-94.
• Thompson K ve Giffard C, İnsan Hakları İhlali Olarak Öldürmenin Rapor Edilmesi (Yahya Berman ve Erdem Akter (trs) Buluş Yayıncılık 2006)
• Turabi S, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi (Seçkin Yayınları 2013)
• Uzun C D, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu (Anayasa Şikâyeti): Beklentiler ve Riskler (SETA Yayınları 2012)
• Ülgen Ö, ‘Fransız Anayasa Yargısında Yeni Dönem: Öncelikli Anayasallık Sorunu’ (2015) 1(2014-1) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 591-620