Traditional Conservation Places: The Example of Çankırı Yaren Room

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 439 - 448, 20.09.2025

Selim Kartal

https://doi.org/10.54864/planarch.1685166

Öz

Traditional sohbet meetings are an important heritage that has conveyed the social solidarity, cultural identity and common values of Turkish society for centuries. Although these meetings, known by different names in different regions of Anatolia, are similar in content, they differ in terms of spatial arrangements. In this study, it is aimed to reveal the original qualities of the spaces where the Yaren tradition in Çankırı, which is a part of the traditional sohbet meetings included in UNESCO's Intangible Cultural Heritage List, is carried out by analyzing the architectural features, interior arrangements and design concepts. Qualitative research method was used in the study. Yaren rooms in Çankırı center and in the villages were visited and the architectural features, interior arrangements and decorative elements of these rooms were examined in detail. Of the Yaren rooms examined, the Yaren room in Şabanözü Gürpınar village has a circular plan, while those in other villages have rectangular and square plans. The seating arrangements are arranged in accordance with the sohbet culture. There are special seating areas for Büyük Başağa and Küçük Başağa in the rooms and these places are arranged in accordance with the hierarchical order. A central area called the square is used for conversation and traditional activities. Traditional materials such as carpets, rugs, bundles and fabrics are used as decorative elements. The sitting corners of the Başağas are decorated with satin fabric and special cushions. Ceiling decorations are generally plain. As a result, Yaren rooms should be introduced to a wider audience, and awareness should be increased through media and education. Academic studies on Yaren culture should be encouraged and archived. Institutions should cooperate for the sustainability of cultural heritage, and structures should be restored according to their original functions. This tradition should be introduced with education and activities aimed at young people, and supportive cultural policies should be developed to keep it alive.

Anahtar Kelimeler

Traditional chat meetings , İntangible cultural heritage , yaren , yaren room

Geleneksel Sohbet Mekanları: Çankırı Yaren Odası Örneği

Öz

Geleneksel sohbet toplantıları, Türk toplumunun sosyal dayanışmasını, kültürel kimliğini ve ortak değerlerini yüzyıllardır aktaran önemli bir miras niteliğindedir. Anadolu’nun farklı bölgelerinde değişik adlarla bilinen bu toplantılar içerik olarak benzerlik gösterse de mekân düzenlemeleri yönünden farklılık göstermektedir. Bu çalışmada, UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde yer alan geleneksel sohbet toplantılarının bir parçası olan Çankırı’daki Yaren geleneğinin gerçekleştirildiği mekânların mimari özelliklerini, iç mekân düzenlemelerini ve tasarım anlayışlarını analiz ederek bu mekânların özgün niteliklerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çankırı merkezde ve köylerde bulunan Yaren odaları ziyaret edilerek, bu odaların mimari özellikleri, iç mekân düzenlemeleri ve süsleme unsurları detaylı bir şekilde incelenmiştir. İncelenen Yaren odalarından Şabanözü Gürpınar köyündeki Yaren odası dairesel planlı iken diğer köylerdekiler dikdörtgen ve kare planlıdır. Oturma düzenleri sohbet kültürüne uygun şekilde düzenlenmiştir. Odalarda, Büyük Başağa ve Küçük Başağa için özel oturma yerleri bulunmaktadır ve bu yerler, hiyerarşik düzene uygun olarak düzenlenmiştir. Meydan adı verilen merkezi bir alan, sohbet ve geleneksel etkinlikler için kullanılmaktadır. Süsleme unsurları olarak halı, kilim, bohça ve kumaş gibi geleneksel malzemeler kullanılmıştır. Başağaların oturma köşeleri, saten kumaş ve özel minderlerle süslenmiştir. Tavan süslemeleri genellikle sadedir. Sonuç olarak Yaren kültüre ve odaları daha geniş kitlelere tanıtılmalı, medya ve eğitimle farkındalık artırılmalıdır. Yarenlik kültürü üzerine akademik çalışmalar teşvik edilmeli ve arşivlenmelidir. Kültürel mirasın sürdürülebilirliği için kurumlar iş birliği yapmalı, yapılar özgün işlevine uygun restore edilmelidir. Gençlere yönelik eğitim ve etkinliklerle bu gelenek tanıtılmalı ve yaren kültürünün ve odalarının yaşatılması için destekleyici kültürel politikalar geliştirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel sohbet toplantıları , somut olmayan kültürel miras , yaren , yaren odası

Kaynakça

• Absarılıoğlu, A. (2017). Dünya kültür mirasımız yaran. Çankırı.
• Aslan, E. (2014). Ahi örgütlerinden Urfa sıra gecesine uzanan bir kültür geleneği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 5-15.
• Aydın, K. (2020). Selçuklu ve Osmanlı’da sosyoekonomik kalkınma modeli olarak: Ahilik. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 6(12), 166-185.
• Aydın, M. & Ünüvar, Ş. (2020). Somut olmayan kültürel miras kapsamında Elâzığ kürsübaşı geleneği Elâzığ kürsübaşı tradition in the scope of intangible cultural heritage. Journal of Gastronomy, Hospitality, and Travel, 3(2), 213-233.
• Aksaray, A.E. (2018). Geleneksel sohbet toplantıları üzerine bir araştırma. (Tez No: 532381) [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Arslan, M. (2010). Kula'da eğlenerek öğreten bir sosyal kurum: Yaren. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 3(6), 74-80.
• Aslan Duman, E. (2020). Geçmişten günümüze Van oturma-eğlenti geceleri geleneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(73), 350-358.
• Atlı, S. (2016). Erzincan-Kemaliye Eğin sıra gezme sohbet toplantıları ve Eğin Fasıl Grubu. Karadeniz Araştırmaları, (51), 273-300.
• Bakırcı, N. (2019). Dede Korkut kitabı bağlamında oğuzlarda toy geleneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(20),130–142.
• Başdin, A. (2017). İçtimai gelenekler açısından Selçuklularda toy, düğün törenleri ve gelenekleri, Sultan Alp Arslan dönemi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 400-406.
• Ceylan, K. (2020). Geçmişten geleceğe Türk İslam medeniyetinin inşasında ahilik. Türkiye Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi, 1-18.
• Çepik, F. (2020). Geleneksel sohbet toplantıları bağlamında Şanlıurfa sıra geceleri üzerine bir inceleme (Tez No: 626578). [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Çolaklar, H. (2019). Ahilik geleneği ve kütüphanecilik. Turkish Studies, 14(2), 231-257.
• Ekim, G. (2012). Sohbet toplantılarında, topluluğun kuruluşuna yönelik gerçekleştirilen ilk toplantı ve önemi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 97-110.
• Ekim, G. (2012). Coro Bozo ve Anadolu’daki sohbet toplantılarında görülebilen benzerlikler. Akademik Bakış Dergisi, 30, 1-16.
• Eroğlu, E. & Köktan, Y. (2015). Ahilik kültürü ve geleneksel sohbet toplantıları. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 2(5), 339-348.
• Gönel Sönmez, T. & Öger, A. (2019). Urfa sıra geceleri ve Uygur otuz oğul meşrebi. Geçmişten Günümüze Urfa'da Müzik, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Turizm Daire Başkanlığı Yayınları Şehir Kitaplığı Dizisi 47, Gece Kitaplığı, Ankara, 337-347.
• Karaman, A. (2017). Dil ve kültür özellikleri yönünden Uygur meşrepleri ile Sandıklı Yâren kültürü. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 67-89.
• Karasar, N. (2023). Bilimsel araştırma yöntemi (38. basım). Nobel Yayın Dağıtım.
• Karasoy, Y. (2003). Ahi kelimesi ve Türk kültüründe ahilik. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 1-23.
• Mete, F., Candeğer, Ü. & Koca, T. (2017). Somut olmayan kültürel miras: Ferfene (Ankara örneği). Millî Folklor, 29(114), 100-111.
• Numan, İ. (1981). Çankırı’da Yârân sohbetleri ve sohbet odaları. Vakıflar Dergisi, 13, 591-633.
• Öger, A. & Kırmızı, Ö. (2024). Şanlıurfa yöresinde geleneksel bir sohbet toplantısı: Dağ yatısı. Milli Folklor, 18(143), 40-52.
• Softa, S. (2009). Tarihi yansımalarıyla yaran meclisi ve ahilik (eleştirel bir yaklaşım). Çankırı Araştırmaları Dergisi, 4, 117-142.
• Tezcan, M. (1990). Kültürel antropolojik açıdan Çankırı yârân sohbetleri. Erdem, 6(17), 399-418.
• Uygur, H.K. (2014). Mardin'in geleneksel eğlencesi: Leyli gecesi. Milli Folklor, 26(102), 86-98.
• Uygur, H.K. (2019). Ankara ferfene günlerinin toplumsal cinsiyet bağlamında işlevsel olarak değerlendirilmesi. Milli Folklor, 16(123), 177-192.
• Ünver, M. (2005). Müslüman-Türk Anadolu insaninin eğitim ve öğretiminde köy odalarının rolüne folklorik bir bakış. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(18-19), 71-92.
• Yılmaz, M.A. (2019). Geleneksel bir sohbet toplantısı: Kürsübaşı sohbetleri. Journal of World of Turks, 11(1): 7-21.
• URL-1 (December 15, 2024). Türk Kültür Tarihi. https://www.ktb.gov.tr/TR-96254/kultur.html
• URL-2 (December 20, 2024). Kültürel Miras ve müzecilik. https://teftis.ktb.gov.tr/Eklenti/1279,muserrefcanpdf.pdf?0
• URL-3 (December 20, 2024). World Heritage List. http://whc.unesco.org/en/list
• URL-4 (December 25, 2024). What is Intangible Cultural Heritage? https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003
• URL-5 (December 25, 2024). UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri. https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri