Değişimi Anlamak: Trabzon Gülbahar Hatun Camii ve Külliyesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 51 - 63, 30.03.2023

Demet Yılmaz Yıldırım Şeyma Bayram

Öz

Yaşanan hızlı ve çarpık yapılaşma sonucu çevreler hızlı bir şekilde değişmektedir. Zaman içinde kalıcı olma savaşı veren tarihi yapılar için “değişim” diğer yapılara göre sürdürülebilirlikleri açısından tehlike yaratabilecek daha önemli bir durumdur. Zamanın getirisi olarak değişimin sürekli yaşandığı bir durumda değişimi fark etmek, sonuçlarını düşünmek ve onu pozitif olarak kullanmak kentlerin süreklilikleri açısından önemlidir. Gülbahar Hatun Camii, Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethinin ardından inşa edilen ilk ve en büyük Osmanlı yapısı olma özelliği taşıması açısından önemlidir. Çalışmada Gülbahar Hatun Camii yakın çevresindeki, parsel içindeki ve yapı ölçeğindeki değişimleri kronolojik düzende incelenerek kentte yaşanan değişimin cami üzerindeki etkilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla ayrıntılı bir literatür çalışması yapılmış, cami ile yakın çevresine ilişkin yapılan yazılı ve görsel kaynaklar, arşiv kayıtları, veri tabanlarında alana ilişkin haritalar taranmış ve tüm bilgiler kronolojik bir düzende analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değişim, gelişim, başkalaşım, Gülbahar Hatun Camii, Hatuniye Külliyesi.

Understanding Change: Trabzon Gülbahar Hatun Mosque and Complex

Öz

As a result of the rapid and distorted construction, the environments are changing rapidly. For historical buildings that struggle to become permanent over time, “change” is a more important situation that may pose a danger in terms of their sustainability compared to other structures. In a situation where change is constantly experienced as a result of time, it is important for the continuity of cities to notice the change, to think about its consequences and to use it positively. Gülbahar Hatun Mosque is important in terms of being the first and largest Ottoman structure built after the conquest of Trabzon by Fatih Sultan Mehmet. In this study, it is aimed to reveal the effects of the change in the city on the mosque by examining the changes in the vicinity of Gülbahar Hatun Mosque, in the parcel and in the building scale in chronological order. For this purpose, a detailed literature study was carried out, written and visual sources related to the mosque and its immediate surroundings, the archives, maps of the area were scanned in the database, and all analyzed information was arranged in a chronological order.

Anahtar Kelimeler

Change, development, metamorphosis, Gülbahar Hatun Mosque, Hatuniye Complex

Kaynakça

• Acun, H. (1996). Trabzon il ve ilçelerindeki önemli tarihi yapılar. Trabzon Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ak, M. (1997). Aşık Mehmet’e göre memleketi Trabzon ve havalisi. Bir Tutkudur Trabzon. Yapı Kredi Yayınları.
• Albayrak, H. (1993). Tarihe karışan Gülbahar Hatun İlkokulu. Trabzon , 7.
• Albayrak, H. (1996). Trabzon İmaret (Hatuniyye) Külliyesi. Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Albayrak, H. (2008). Trabzon içinde Trabzon valileri. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Ataman, M., & Zorlu, T. (2007). Hatuniye (Gülbahar Hatun) Camii ve Türbesi restorasyonu. Tarihi eserlerin güçlendirilmesi ve geleceğe güvenle devredilmesi sempozyumu-1 bildiri kitabı. Kardelen Offset Ltd. Şti.
• Aydınlı, S. (2003). Mimarlığı anlama, kaynağa ulaşma ve özü yakalama. TOL Dergisi, 3, 54–60.
• Ballance, S. (1997). Trabzon’da erken devir Türk yapıları. Bir Tutkudur Trabzon. Yapı Kredi Yayınları.
• Bekar, M., & Gülpınar Sekban, D. Ü. (2018). Kentlerin zihinde bıraktığı izler Trabzon örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 331–339.
• Beydilli, K. (2013). Yusuf Ziya Paşa. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bıjışkyan, P. M. (1969). Karadeniz kıyıları tarih ve coğrafyası. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Bıjişkyan, P. M. (1998). Pontus tarihi: Tarihin horona durduğu yer Karadeniz. Çivi Yazıları Yayınevi.
• Bielefeld, B., & El Khouli, S. (2005). Adım adım tasarım fikirleri. Yem Yayınları.
• Birinci, A. (2003). Asım Mehmet Paşa. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bölükbaşı, A. (2006). Anılarda Trabzon. Serander Yayınları.
• Castells, M. (2013). Ağ toplumunun yükselişi. Bilgi üniversitesi Yayınları.
• Cunbur, M. (1966). Tarihimizde Anadolu’da kütüphane kurma çabaları. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 3(15), 129–133.
• Çizmeci, H. (2020). Trabzon Gülbahar Hatun Camii ve Türbesi [Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Dağlı, Y. (2008). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Doğan, F. (2016). Tarihsel süreç içerisindeki kültürel değişimin fiziksel ve algısal değişim bağlamında irdelenmesi: Trabzon kent meydanları örneği [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Ekinoğlu, H. (2017). Kentsel morfolojinin bilgi entropisi teorisi yoluyla ölçülmesi ve görselleştirilmesi [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Emecen, F. (1996). Gülbahar Hatun. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları. Ayrıntı Yayınları.
• Goloğlu, M. (1975). Trabzon tarihi: Fetihten kurtuluşa kadar. Kalite Matbaası.
• Gür, Ş. Ö. (1998). Mekan örgütlenmesi. Gür Yayıncılık.
• Hacıfettahoğlu, İ., & Bal, M. (1994). Trabzon fetih yıllığı 1994. Atlas Yayıncılık.
• Heidegger, M. (2003). Metafizik nedir? Kaknüs Yayınları.
• Horuloğlu, Ş. (1978). Tarihi eserleri ile Trabzon. Cihan Matbaası.
• İnceoğlu, M., & İnceoğlu, N. (2004). Mimarlıkta söylem, kuram ve uygulama. Tasarım Yayın Grubu.
• Karpuz, H. (1983). Trabzon’da yok olan Türk devri eserleri. Sanat Tarihi Yıllığı, 12, 95-116.
• Kempf, P. (2009). You are the city [Graphic]: Observation, organization, and transformation of urban settings. Lars Müller Publishers.
• Keskin, Ö. Ö. (2018). Başlangıcından 19. yüzyıla kadar Trabzon Gülbahar Hatun Vakfı [Doktora Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Kömez Dağlıoğlu, E. (2015). The context debate: An archaeology. Architectural Theory Review, 20(2), 266–279. [CrossRef]
• Rossi, A. (1982). The architecture of the city. MIT Press, The Institute for Architecture and Urban Studies and Massachusetts Institute of Technology.
• Sarıcıoğlu, B. (2011). Trabzon mimarlık ve sanat tarihi literatürü: Bibliyografya, dizin ve değerlendirme [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Sert, A. (2004). Endüstri binalarının yeniden işlevlendirilmesi: Karadeniz Bölgesi Tekel binalarının analizi ve yeni işlev önerileri [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Arşivi. Gülbahar Hatun Camii, Envanter No 61.00/566.
• Tuluk, Ö. İ. (2010). İmâret-İ Hatuniye’den Atapark’a: Trabzon’da kamusal alan dönüşümüne erken bir tanıklık. Trabzon kent mirası, yer-yapıhafıza. Klasik Yayınları.
• Tuluk, Ö. İ., & Düzenli, H. İ. (2010). Trabzon kent mirası – Yer – Yapı – Hafıza. Klasik Yayınları.
• URL 1. Trabzon Antik Kent Surları Planı. https ://tr .wiki pedia .org/ wiki/ Trabzon_Ka lesi#/med ia/Do sya:T rabzo n_Kal esi_P lan%C 4%B1. jpeg.
• URL 2. Yandex map haritası. Gülbahar Hatun Camii yakın çevresi 2020. https ://ya ndex. com.t r/har ita/g eo/tr abzon /2215 92692 9/?l= sat&l l=39.71853 2%2C4 1.005 131&z =16.
• URL 3. Şahap Metiner arşivinden. http: //wow turke y.com /foru m/vie wtopic.php ?p=20 65620
• URL 4. https ://ka raden iz.go v.tr/ gulba har-h atun- camii /.
• URL 5. https ://ww w.tak agaze te.co m.tr/ kose- yazil ari/y ikark en-se hrin- renklerini -koru yamad ik-h2 31340 .html .
• URL 6. Facebook. https ://ww w.fac ebook .com/ group s/108 07909 59468 06/po sts/2 74658 31387 63042 /.
• URL 7. https ://ww w.61s aat.c om/tr abzon da-at apark -kavs agind a-bel ediye-kend i-bas inin- cares ine-b akaca k.
• Usta, S. (2016). Trabzon İmaret-i Hatuniye Vakfı ve gelirleri (1550–1650). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21, 225–250.
• Üstün Demirkaya, F., & Tuluk, Ö. İ. (2018). Komnenos Hanedanlığı’ndan Osmanlı’ya Trabzon Mahalleleri: Kentsel dinamikler bağlamında bir fiziksel gelişim okuması. Türkiye kentsel morfoloji araştırma ağı II. Kentsel morfoloji sempozyumu: “Değişkent” Değişen kent. Mekân ve biçim Bildiriler kitabı. Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Venturi, R. (1996). Context in Architectural Composition. In: R. Venturi (ed.). Iconography and electronics upon a generic architecture. A view from the drafting room (p. 363). Cambridge, MA: MIT Press.
• Yazıcı, N. (2010). Trabzon’daki Gülbahar Hatun/ Hatuniye Külliyesi ve Osmanlı Dönemi onarımları. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 120–129.
• Yüksel, M. (2000). Trabzon’da Türk-İslam eserleri ve kitabeler. Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yürür, D. (2007). Parça ve bütün ilişkisi içerisinde şehir. Duvarların ardında İstanbul.