Modernization Narratives in Turkish Novel: A Spatial Perspective on Public and Private Spheres

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 200 - 209, 15.09.2024

Seçil Özcan Geylani , Lale Özgenel

https://doi.org/10.54864/planarch.1505225

Öz

The novel genre first appeared in Turkish literature in the nineteenth century, following the Westernization movements. Beginning with the “Tanzimat period (1860-1895)” and the subsequent periods of “National Literature (1911-1923)” and “Republican Literature (1923-1940)”, as identified by literary critics, novel became a medium where social and spatial issues and changes in everyday life were revealed. This study examines briefly the spatial changes that occurred in public and private spheres as a result of modernization endeavors during the late Ottoman and early Republican periods by looking at the literature and architecture of the period, and in reference to the three periods mentioned above. The periods of literary historiography mentioned above, correspond to the period under discussion and draw its chronological framework. It is argued in this context that, the interdisciplinary approach makes it possible to see overlapping and differentiating aspects in narratives and architectural practices regarding the perception and use of public and private spaces and corresponding daily life practices. The themes determined by the examination of novels representing the three periods of Turkish literature history are presented together with quotations from the sampled novels and brief architectural discussions, and the prominent aspects are discussed in both contexts.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Turkish novel, Modern Turkish architecture, Public sphere, Private sphere

Türk Romanında Modernleşme Anlatıları: Kamusal ve Özel Alanlara Mekânsal Bir Bakış

Öz

Roman türü Türk edebiyatında ilk olarak on dokuzuncu yüzyılda, Batılılaşma hareketlerini takiben ortaya çıkmıştır. Edebiyat eleştirmenleri tarafından tanımlandığı şekliyle, “Tanzimat dönemi (1860-1895)” ve ardından gelen “Milli Edebiyat (1911-1923)” ve “Cumhuriyet Edebiyatı (1923-1940)” dönemleriyle birlikte roman, toplumsal ve mekânsal meselelerin ve gündelik hayattaki değişimlerin ortaya konulduğu bir mecra haline gelmiştir. Bu çalışma, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinde modernleşme girişimlerinin bir sonucu olarak kamusal ve özel alanda meydana gelen mekânsal değişimleri, dönemin edebiyatı ve mimarlığına odaklanarak ve yukarıda bahsedilen üç döneme referansla inceler. Yukarıda bahsedilen edebiyat tarihi dönemleri, tartışılan döneme tekabül etmekte ve onun kronolojik çerçevesini çizmektedir. Bu bağlamda disiplinlerarası yaklaşımın; kamusal ve özel alanların algılanışı ve kullanımı ile bunlara karşılık gelen gündelik yaşam pratiklerine ilişkin anlatılarda ve mimari pratiklerde örtüşen ve farklılaşan yönleri görmeyi mümkün kıldığı savunulmaktadır. Türk edebiyat tarihinin üç dönemini temsil eden ve romanların incelenmesiyle belirlenen temalar, örneklenen romanlardan alıntılar ve kısaca mimari tartışmalarla birlikte sunulmakta ve öne çıkan yönler her iki bağlamda da tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Türk romanı, Modern Türk mimarlığı, Kamusal alan, Özel Alan

Kaynakça

• Anar, T. (2012). Mekândan Taşan Edebiyat: Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri. Kapı Yayınları.
• Batur, A. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, vol. 4, İletişim Yayınları.
• Berk, Ö. (2002). Batılılaşma ve Çeviri In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınları.
• Bilgin, İ. (2010). Apartmanlar In İstanbul 1910-2010: Kent Yapılı Çevre ve Mimarlık Kültürü Sergisi [City Built Environment and Architectural Culture Exhibition], İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bozdoğan, S. & Akcan, E. (2012). Turkey: Modern Architectures in History, Reaktion Books.
• Bozdoğan, S. (2001). Modernism and Nation Building: Turkish Architectural Culture in the Early Republic. University of Washington Press.
• Çağlar, N. & Ultav, Z. T. & Boyacıoğlu E. (2013). Sevgi Soysal ve Yenişehir’de Bir Öğle Vakti Romanından Mimari/Kentsel Mekâna İlişkin Çıkarımlar In Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol. 2, no. 3, 61-80. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/416742
• Çelik, Z. (1986). The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. University of California Press.
• Çeri, B. (1996). Türk Romanında Kadın: 1923-38 Dönemi. Simurg Yayınları.
• Derviş, S. (1923/2016). Hiç. İthaki Yayınları.
• Ekrem, R. M. (1896/2015). Araba Sevdası. İletişim Yayınları.
• Emiroğlu, Ö. (2008). Türkiye’de Edebiyat Toplulukları. Akçağ Yayınları.
• Enginün, İ. (2013). Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923). Dergâh Yayınları.
• Esendal, M. Ş. (1934/2016). Ayaşlı ile Kiracıları, Bilgi Yayınevi.
• Fortna, B. C. (2013). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, Koç Üniversitesi Yayınları.
• Göçek, F. M. (1996). East Encounters West: France and the Ottoman Empire in the Eighteenth Century. Oxford University Press.
• Güntekin, R. N. (1922/2017). Bütün Eserleri 1: Çalıkuşu. İnkılâp Yayınları.
• Hasol, D. (2017). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. YEM Yayın.
• İnalcık, H. (1995). Political Modernization in Turkey In From Empire to Republic: Essays on Ottoman and Turkish Social History. Isis Press (pp. 123-141).
• Kabacalı, A. (2000). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yayıncılık.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1921/2016). Kiralık Konak. İletişim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1934/2004). Ankara, İletişim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1953/2008). Panorama I. Remzi Kitabevi.
• Kavcar, C. (2016). Batılılaşma Açısından Servet-i Fünun Romanı, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Kurdakul, Ş. (2000). Çağdaş Türk Edebiyatı I: Meşrutiyet Dönemi, Evrensel Basım Yayın.
• Kütükçü, T. (2018). Hayatın Dinamiklerinden Yazınsal Metne: Tanzimat Romanı. Ötüken Neşriyat.
• Mithat, A. (1875/2015) Felâtun Bey ile Rakım Efendi, Homer Yayınları,
• Moran, B. (1983/2019). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a. İletişim Yayıcılık.
• Mutluay, R. (1973). Cumhuriyetin Ellinci Yılı Dizisi-5: 50 Yılın Türk Edebiyatı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Özcan Geylani, S. (2023). Between Fact and Fiction: Narratives of House and Homemaking in Mid-Century Turkish Literature and Architecture. Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Rauf, M. (1901/1946). Eylül. Hilmi Kitabevi.
• Rauf, M. (1912/1946). Genç Kızın Kalbi. İnkılâp ve Aka Kitabevi.
• Rauf, M. (1924). Karanfil ve Yasemin. Amedî Matbaası.
• Seyhan, A. (2014). Dünya Edebiyatı Bağlamında Modern Türk Romanı Enginün, İ. (2010). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları.
• Sezai, S. P. (1888/1963). Sergüzeşt. İnkılâp ve Aka Kitabevi.
• Strauss, J. (2014). Osmanlı İmparatoluğu’nda Kimler, Neleri Okurdu? (19.-20. Yüzyıllar) In Tanzimat ve Edebiyat, İş Bankası Kültür Yayınları (pp. 3-64).
• Torlak, Ö. (2012). Modernleşme Kurgusu Olarak Ailenin Türk Romanına Yansıması. Muhafazakâr Düşünce, 8 (31), 137-153. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1000601
• Uslu, M. F. & Altuğ, F. (2014). Tanzimat ve Edebiyat. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (1901/1963). Aşk-ı Memnu. İnkılâp ve Aka Kitabevi.
• Uşaklıgil, H. Z. (1934/1984). Hepsinden Acı, İnkılâp ve Aka Kitabevi.
• Utku Günaydın, A. (2012). Cumhuriyet Öncesi Kadın Yazarların Romanlarında Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Sorunsalı (1877-1923) (PhD Diss.). İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
• Ziya, S. (1910/1912). Salon Köşelerinde. Muhtar Halid Kitaphanesi.
• URL-1: Salt Research, Ülgen Family Archives from https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/205583 (Last Accessed: 30.05.2024)
• URL-2: Salt Research, from https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/83890 (Last Accessed: 30.05.2024)