Türkiye'de Havalimanları ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 12 İl Havalimanı Panel Veri Analizi Yaklaşımı

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 3, 1045 - 1061, 13.06.2025

Gülşen Aydın , Senay Oğuztimur

https://doi.org/10.2339/politeknik.1667548

Öz

Havalimanlarının bölgesel ve kent düzeyinde ekonomik büyümeyi destekleyip desteklemediği konusu araştırmacılar tarafından uzun süredir tartışılan bir konudur. Literatürde havalimanlarının ekonomileri nasıl etkilediği ve iki sistem arasındaki ilişkinin hangi değişkenlerle ölçülebileceği sorununa ilişkin 40 yılı aşkın bir tartışma mevcuttur. Sorun, havalimanları ile ekonomik büyüme arasındaki nedensel ilişkinin yönü, kimin kimi etkilediği, etki büyüklüğü ve önemi ile bunun nasıl ölçüleceğidir. Bu makale bu tartışmalar ışığında Türkiye’de yer alan 12 il havalimanının bulundukları ilin ekonomisine olan etkisini araştırmayı amaçlamaktadır. Makale il düzeyinde elde edilen panel verilerle 2007-2023 yılları arasında 12 büyük ildeki hava taşımasının o ilin ekonomik göstergelerinden biri olan kişi başına düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) değeri üzerindeki etkisine ve neden-sonuç ilişkisine odaklanmaktadır bu anlamda ülkemizde literatürde yer alan çalışmalardan il düzeyinde ve kişi başın düşen GSYH ile direkt ilişki kurmaya çalışmasından dolayı farklı bir bakış açısına sahiptir. Makalenin sonucunda, havalimanları ile kişi başına düşen GSYH ile arasında anlamlı bir ilişki olduğu ve havalimanlarının ekonomik büyüme ile arasında neden-sonuç ilişkisi bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Havalimanları , Ekonomik büyüme , Panel veri analizi , Nedensellik

Etik Beyan

Bu makalenin yazar(lar)ı çalışmalarında kullandıkları materyal ve yöntemlerin etik kurul izni ve/veya yasal-özel bir izin gerektirmediğini beyan ederler.

Causality Relationship Between Airports And Economic Growth In Türkiye: Panel Data Analysis Approach For 12 Airport Provinces

Öz

The question of whether airports promote economic growth at the regional and city levels has long been debated by researchers. There is more than 40 years of debate in the literature on the question of how airports affect economies and what variables can be used to measure the relationship between the two systems. The problem is the direction of the causal relationship between airports and economic growth, who affects whom, the size and importance of the effect, and how to measure it. In the light of these debates, this paper aims to investigate the impact of 12 provincial airports in Turkey on the economy of their provinces. The article focuses on the effect of air transportation in 12 large provinces on the Gross Domestic Product (GDP) per capita, which is one of the economic indicators of that province, between 2007 and 2023 with panel data obtained at the provincial level, and the cause-effect relationship, and in this sense, it has a different perspective from the studies in the literature in our country since it tries to establish a direct relationship at the provincial level and with GDP per capita. As a result of the article, it is concluded that there is a significant relationship between airports and GDP per capita and that there is a cause-and-effect relationship between airports and economic growth.

Anahtar Kelimeler

Airports , Economic growth , Panel data analysis , Causality

Kaynakça

• [1] OConnor, K., Scott, A., “Airline Services And Metropolitan Areas”, Review of Urban and Regional Development Studies: 4, 240-253, (1992).
• [2] Durmaz, E., “Kamu özel sektör işbirliğindeki projelerde kamu garantilerinin reel opsiyonlar yaklaşımıyla değerlemesi : Yeni İstanbul Havalimanı örneği”, (Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (2017).
• [3] Wells, A., T., Young, S., B., “10:The economic, political, and social role of airports“,Airport Planning and Management 5th. Edition, McGraw-Hill, United States of America, (2004).
• [4] Horronjeff, R., Mckelvey, F. X., Sproule, W. J., Young, S. B., “13.Finance Strategies for Airport Planning“, Planning and Design of Airports, 5th Edition, McGrew-Hill, United States of America, (2010).
• [5] Neufville, R., Odoni, A., “Airport Systems: Planning, Design, and Management“, McGraw-Hill, ISBN: 0071776605, 9780071776608, New York, (2002).
• [6] Pot, F., “Regional airports: runways to regional economic growth? “,Master of Science in Economic Geography, University of Groningen, Faculty of Spatial Sciences, (2018).
• [7] Goetz, A. R., “Air Passenger Transportation and Growth in the U.S. Urban System“, Growth And Change: Sprıng,217-238, (1992).
• [8] Green, R. K., “Airports and Economic Development“, Real Estate Economics, 35(1); 91–112, (2007).
• [9] Brueckner, J. K., “Airline Traffic and Urban Economic Development“, Urban Studies, 40(8); 1455-1469, (2003).
• [10] Button, K., Yuan, J., “Airfreight Transport and Economic Development: An Examination of Causality“, Urban Studies, 50(2), 329–340, (2013).
• [11] Kasarda, J. D., Green, J. D., “Air cargo as an economic development engine: A note on opportunities and constraints“, Journal of Air Transport Management,11; 459–462, (2005).
• [12] Pacheco, R. R., Fernandes, E., “International air passenger traffic, trade openness and exchange rate in Brazil: A Granger causality test“, Transportation Research Part A: Policy and Practice, 101(7); 22-29, (2017).
• [13] Njoya, E. T., Forsyth, P., Martin Niemeier, H., Nikitas, A., “Examining the impact of air cargo growth on poor Vietnamese rural and urban households“, Transport Economics and Management, 1(12); 112-125, (2023).
• [14] Chang, Y.-H., Chang, Y., W., “Air cargo expansion and economic growth: Finding the empirical link“, Journal of Air Transport Management, 15; 264–265., (2009).
• [15] Baker, D., Merkert, R., Kamruzzaman, M., “Regional aviation and economic growth: cointegration and causality analysis in Australia“, Journal of Transport Geography, 43(2); 140-150, (2015).
• [16] Hakim, M. M., Merkert, R., “The causal relationship between air transport and economic growth: Empirical evidence from South Asia“, Journal of Transport Geography, 56(10); 120-127, (2016).
• [17] Aschauer, D., A., “Is Publıc Expendıture Productıve? “, Journal of Monetary Economics, 23; 177-200, (1989).
• [18] Hu , Y., Xiao , J., Deng, Y., Xiao, Y., Wang, S. “Domestic air passenger traffic and economic growth in China: Evidence from heterogeneous panel models“, Journal of Air Transport Management, 42(1); 95-100, (2015).
• [19] Baltacı, N., Sekmen, O., Akbulut, G., T “he Relationship between Air Transport and Economic Growth in Turkey: Cross-Regional Panel Data Analysis Approach “, Journal of Economics and Behavioral Studies, 7(2), 89-100, (2015).
• [20] Chi, J., Baek, J., “ Dynamic relationship between air transport demand and economic growth in the United States: A new look“, Transport Policy, 29(9); 257-260, (2013).
• [21] Marazzo, M., Scherre, R., Fernandes, E., “ Air transport demand and economic growth in Brazil: A time series analysis“, Transportation Research Part E 46; 261–269, (2010).
• [22] Profillidis, V., Botzoris, G., “The impact of the current economic crisis on the geography of air traffic volumes: an empirical analysis“, Journal of Transport Geography, 19, 6 (11), 1387-1398, (2011).
• [23] Ozcan, I. C., “The effect of air cargo traffic on regional job creation in Turkey“, Journal of Transport Literature 8, 4(10); 146-163, (2014).
• [24] Li, J., Li, X., & Zhu, R., “Effects of ports on urban economic geography: A study based on the natural experiment of decentralization reform in China “., Journal of Transport Geography, 111(7), 1-28. (2023).
• [25] Boarnet, M. G. “ Spillovers and the Locational Effects of Public Infrastructure“. Journal Regional Science, 38(3); 381-400, (1998).
• [26] Cantos, P., Albert, M. G., Maudos, J. “Transport infrastructures, spillover effects and regional growth: evidence of the Spanish case“, Transport Reviews: A Transnational Transdisciplinary Journal, 25:1; 25-50, (2014).
• [27] Faber, B., “Trade Integration, Market Size, and Industrialization: Evidence from China's National Trunk Highway System “, The Review of Economic Studies, 81, 3(7), 1046–1070, (2014).
• [28] Freestone, R., “Planning, Sustainability and Airport-Led Urban Development “, International Planning Studies , 14, 2(6); 161– 176, (2009).
• [29] Button, K., Lall, S., Stough, R., Trice, M. “High-technology employment and hub airports“, Journal of Air Transport Management, 5;, 53—59, (1999).
• [30] Button, K., Lall, S. “The economics of being an airport hub city“, Research in Transportation Economics, (1999).
• [31] Debbage, K., G., “Air transportation and urban-economic restructuring: competitive advantage in the US Carolinas“, Journal of Air Transport Management, 5; 211-221. (1999).
• [32] Aydın, G.T., “ Havalimanlarının Kent Ekonomisine Etkileri;İstanbul Havalimanı Örneği“, Doktora Tezi (henüz basılmamış tez), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (2025).
• [33] Gong , Q., Wang , K., Fan, X., Fu, X., Xiao, Y., “International trade drivers and freight network analysis - The case of the Chinese air cargo sector“, Journal Transport Geography Volume 71, July 2018, 253-262, (2018).
• [34] Alkaabi, K., Debbage, K., “Air passenger demand and skilled labor markets by US metropolitan area“, Journal of Air Transport Management 13(3); 121-130, (2007).
• [35] Button, K., Doh, S., Yuan, J., “The role of small airports in economic development“,Aırport Management, 4(1), 1–12, (2009).
• [36] Yao, S., Yang, X., “Airport Development and Regional Economic Growth in China“, ResearchPaper Series China and the World Economy, 1-33, (2008).
• [37] Ishutkina, M. A., & Hansman, R. J., “Analysıs Of The Interactıon Between Aır Transportatıon And Economıc Actıvıty: A Worldwıde Perspectıve “, MIT International Center for Air Transportation (ICAT), Cambridge, USA, (2009).
• [38] Dobruszkes , F., Hamme , G., “The impact of the current economic crisis on the geography of air traffic volumes: an empirical analysis “, Journal of Transport Geography, 19(6);, 1387-1398, (2011).
• [39] Fernandes, E., Rodrigues Pacheco, R., “The causal relationship between GDP and domestic air passenger traffic in Brazil “, Transportation Planning and Technology, 33(7); 569-581. (2010).
• [40] Debbage, K. G., Delk, D., “The geography of air passenger volume and local employment patterns by US metropolitan core area: 1973-1996 “, Journal of Air Transport Management, 7; 159-167, (2001).
• [41] Mukkala, K., Tervo, H., “Air transportation and regional growth: which way does the causality run? “, Environment and Planning, 45; 1508 -1520, (2013).
• [42] Sellner, R., Nagl, P. “Air accessibility and growth e The economic effects of a capacity expansion at Vienna International Airport “, Journal of Air Transport Management, 16;, 325-329, (2010).
• [43] Trading Economics, “Turkey - GDP (current LCU) “, (2025), (Erişim Tarihi: 19/01/2025, https://tradingeconomics.com/turkey/gdp-current-lcu-wb-data.html)
• [44] Trading Economics, “Turkey - Air Transport, Passengers Carried“,(Erişim Tarihi: 24/01/2025, https://tradingeconomics.com/turkey/air-transport-passengers-carried-wb-data.html)
• [45] Trading Economics, “Turkey - Air Transport, Freight (million Ton-km)“, (2025), (Erişim Tarihi: 24/01/2025, https://tradingeconomics.com/turkey/air-transport-freight-million-ton-km-wb-data.html)
• [46] Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, “İstatistikler“, (2025), (Erişim Tarihi: 23/01/2025, https://www.dhmi.gov.tr/Sayfalar/Istatistikler.aspx)
• [47] Altuntaş, M., Kılıç, E., “Havayolu Taşımacılığı ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Türkiye Örneği “, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1); 187-202, (2021).
• [48] İslamoğlu, B., “Türkiye’de Havayolu Taşımacılığı İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Yapısal Kırılmalı Ekonometrik Yöntem Yaklaşımıyla İncelenmesi “, Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi (IJBEMP), 5(2) , 749-759. (2021).
• [49] Seçilmiş, N., Koralp, L., “A New Look At The Relatıonshıp Between Avıatıon Demand And Economıc Growth: Structural Model Estımatıon For The Case Of Turkey “, The Journal of International Social Research, 10(49); 660-668, (2017).
• [50] Akar, P. R., Manga, M.,& Bal, H., “Havayolu Taşımacılığında Liberalizasyon ve Ekonomik Büyüme Arasında Nedensellik ĠliĢkisi: Türkiye Örneği “, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(3);1160-1174, (2019).
• [51] Temur, F., “Causalıty Analysıs Between Gdp Growth And Aır Transport Indıcators In Turkey “, (Yüksek Lisans Tezi),Yedıtepe Unıversıty, Master Of Scıence Economıcs, (2022).
• [52] Kalayci, S., Yanginlar, G., “ The Effects of Economic Growth and Foreign Direct Investment on Air Transportation: Evidence from Turkey “, International Business Research; 9(3); 154-162, (2016).
• [53] Kiracı, K., “Havayolu Taşımacılığı ile Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik Analizi: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Uygulama “, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(1); 197-216. (2018).
• [54] Eşilk, A., Özdurak, C., “Türkiye’deki Ulaştırma Altyapıları ile Ekonomik Kalkınma Arasındaki İlişki: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı “. Efil Journal, 6(2); 10-36, (2023).
• [55] Alıcı, A., Akar, A. S., “Macroeconomic Determinants of Air Cargo Demand: A Panel Data Analysis “, Transport & Logistics: the International Journal, 20(48); 11-23, (2020).
• [56] Kiracı, K., Bakır, M., “Causal Relationship Between Air Transport and Economic Growth: Evidence from Panel Data for High, Upper-Middle, Lower-Middle and Low-Income Countries “, Khazar Journal of Humanities and Social Sciences, 22(3); 24-43, (2019).
• [57] Beyzatlar, M. A., Karacal, M., Yetkiner, H., “Granger-causality between transportation and GDP: A panel data approach“,Transportation Research Part A: Policy and Practic,63(5); 43-55, (2014).
• [58] Kibritci Artar, O., Uca, N., Taşçı, M., E., “The Impact of The Airline Freight Transportation on GDP in Turkey“, Journal of International Trade, Logistics and Law, 2(2); 143-148, (2016).
• [59] Özcan, İ., Ç., “Air passenger traffic and local employment“, EJTIR, 13(4); 336-356, (2013).
• [60] Button, K., Lall, S., “The economics of being an airport hub city“ , Research in Transportation Economics, 5; 75-105, (1999).
• [61] Button, K., & Taylor, S., “International air transportation and economic development “, Journal of Air Transport Management, 6;209-222, (2000).
• [62] Appold, S., J., Kasarda, J., D., “The Airport City Phenomenon: Evidence from Large US Airports“, Urban Studies, 50(6); 1239–1259, (2013).
• [63] Zhang, H., Xie, T., “A key to urban economic growth or an unnecessary burden? Opening airports in small and medium-sized cities “,Cities, 133(2); 104105, (2023).
• [64] Tittle, D., McCarthy, P., Xiao, Y., “Airport Runway Capacity and Economic Development: A Panel Data Analysis of Metropolitan Statistical Areas“, Economic Development Quarterly Volume, 27(3); 230–239, (2012).
• [65] Cidell, J., “The role of major infrastructure in subregional economic development: an empirical study of airports and cities“, Journal of Economic Geography, 1–20, (2014).
• [66] Türkiye İstatistik Kurumu, “Yıllık Ulusal Hesap Hareketleri”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=136&locale=tr)
• [67] Türkiye İstatistik Kurumu, “Bölgesel GSYH”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=116&locale=tr)
• [68] Yaslıdağ, B. H., Hamdart, A., W., “Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme ilşkisi :Türkiye Örneği“, Ulakbilge Dosyal Bilimler Dergisi,86; 549–568, (2023).
• [69] Türkiye İstatistik Kurumu, “İşgücü İstatiktistikleri”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, ,https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr)
• [70] Türkiye İstatistik Kurumu, “İstihdam”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, ,https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr)
• [71] Türkiye İstatistik Kurumu, “İşsiz”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, ,https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr)
• [72] Türkiye İstatistik Kurumu, “Tüketici Fiyat Endeksi,”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=84&locale=tr)
• [73] Türkiye İstatistik Kurumu, “Dış Ticaret Endeksleri”, (2024), (Erişim Tarihi: 17/12/2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=62&locale=tr)
• [74] Ekonomi Ders Notları, “Birim Kök“, (2021), (Erişim Tarihi: 14/12/2024, https://www.ekolar.com/birim-kok/)
• [75] Öztürk, E., E., “Korelasyon Analizi(r) Nedir? “(2020), (Erişim Tarihi: 14/12/2024,:https://www.veribilimiokulu.com/korelasyon-analizir-nedir/#:~:text=Korelasyon%20analizi%3B%20de%C4%9Fi%C5%9Fkenler%20aras%C4%B1ndaki%20ili%C5%9Fki,%E2%80%9CKorelasyon%20Analizi%E2%80%9D%20ile%20
• [76] Alma, Ö., G., “Regresyon Analizinde Kullanılan En Küçük Kareler Ve En Küçük Medyan Kareler Yöntemlerinin Karşılaştırılması“, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, 3(2); 219-229, (2008).
• [77] Apaydın, Ş., “Türkiye’de İşsizliğin Kaynakları: Bir Yapısal Vektör Hata Düzeltme Model“, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(Ek Sayı 1);1002-1016, (2019).
• [78] Granger, C., W., “Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-spectral Methods“, Econometrica, 37(3); 424-438, (1969).