Türkiye’de Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Yönetiminde En Uygun Bertaraf Seçeneğinin PROMETHEE Ve Bulanık PROMETHEE Yöntemi ile Belirlenmesi

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 4, 915 - 927, 01.12.2020

Elif Durna Goncagül Koz Nevim Genç

https://doi.org/10.2339/politeknik.591100

Cited By: 6

Öz

Sürdürülebilir
bir atık yönetim yaklaşımının ekonomik, sosyal ve çevresel unsurların tümüne
hizmet edebilmesi gerekir. Bu çalışmada atık lastiklerin yönetiminde direkt
geri dönüşüm, piroliz ve alternatif yakıt olarak değerlendirme alternatifleri
değerlendirilmiştir. Sayılan bu alternatif metotlardan Türkiye için en uygun
yöntem, çok kriterli karar verme süreci olan PROMETHEE (preference ranking
organization method for enrichment evaluations) ve bulanık PROMETHEE yöntemi ile
belirlenmiştir. En uygun alternatifin belirlenmesi için belirlenen 4 karar
vericinin alternatif yöntemleri, çevresel etki, işletme riski, kurulum
maliyeti, işletme maliyeti, elde edilen ürün çeşitliliği ve Türkiye’de
uygulanabilirlik açısından değerlendirilmeleri istenmiştir. Karar vericilerin
bu değerlendirme kriterlerine verdikleri cevaplar 5 noktalı karar ölçeği ve
bulanık sayılar ile ifade edildikten sonra Visual PROMETHEE yazılımı ile
çözümlenmiştir. Sonuçlara göre PROMETHEE ve bulanık PROMETHEE çözümlemeleri
PROMETHEE I ve II analizleri dikkate alındığında alternatiflerin geri
dönüşüm>alternatif yakıt olarak kullanım>piroliz şeklinde aynı tercih
sıralamaları vermişlerdir, ancak PROMETHEE Rainbow analizinde alternatiflere
etki eden pozitif ve negatif kriterlerde farklılıklar göstermiştir. Dilsel
ifadelerin bulanık PROMETHEE ile daha hassas ifade edildiği düşünüldüğünden
yukarıdaki analizlerine ek olarak GAIA görsel analizi ve GAIA web analizi
gerçekleştirilmiştir. GAIA analizi ile, (i) geri dönüşüm alternatifinin
çevresel etkiler, işletme riski, Türkiye'deki uygulanabilirliği ve işletme
maliyeti açısından, (ii) piroliz alternatifinin ürün çeşitliliği açısından,
(iii) alternatif yakıt olarak kullanma alternatifinin kurulum maliyeti
açısından uygun olacağı belirlenmiştir. Sonuç olarak en uygun alternatifinin
geri dönüşüm alternatifi olduğu ve bu alternatifinin tercih edilebilirliğinde
sadece kurulum maliyeti kriterinin negatif yönde etki ettiği belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Çok kriterli karar verme, Promethee, Ömrümü tamamlamış lastik, Geri dönüşüm, Alternatif yakıt, Piroliz

Determination of The Most Suitable Disposal Option in The Management of End of Life Tires in Turkey by PROMETHEE And Fuzzy PROMETHEE Method

Öz

A
sustainable waste management approach should be able to serve all economic,
social and environmental aspects. In this study, direct recycling, pyrolysis
and alternative fuel usage alternatives were evaluated in the management of
waste tires. The most suitable of these alternative methods for Turkey was
determined using PROMETHEE (preference ranking organization method for
enrichment evaluations), and fuzzy PROMETHEE, multi-criteria decision
processes. To determine the most appropriate alternative, 4 decision makers
were asked to evaluate alternatives in terms of environmental impact, operating
risk, installation cost, operating cost, generated product diversity and
applicability in Turkey. These evaluation criteria of decision makers were
expressed with 5 point decision scale and fuzzy numbers and analyzed with
Visual PROMETHEE software. According to the results, when the PROMETHEE I and
II analysis of PROMETHEE and fuzzy PROMETHEE approaches were taken into
consideration, the same order of alternatives was found as recycling> use as
alternative fuel> pyrolysis. However, the PROMETHEE Rainbow analysis of the
two approaches showed differences in positive and negative criteria affecting
alternatives. GAIA visual analysis and GAIA web analysis were performed in
addition to the above analyzes since linguistic expressions were thought to be
expressed more sensitive with fuzzy PROMETHEE. It has been determined from GAIA
visual analysis, (i) recycling alternative would be appropriate in terms of
environmental impacts, operating risk, applicability in Turkey, and operating
cost (ii) pyrolysis alternative would be appropriate in terms of the product
diversity (iii) use as alternative fuel alternative would be appropriate in
terms of installation cost. As a result, it is determined that the most
suitable alternative is the recycling alternative and only the installation
cost criterion has a negative effect on the preferability of this alternative.

Anahtar Kelimeler

Multi criteria decision making, Promethee, End of life tire, Recycling, Alternative fuel, pyrolysis

Kaynakça

• Herrera-Sosa E.S, Martínez-Barrera G., Barrera-Díaz C., Cruz-Zaragoza E., Ureña-Núñez F. “Recovery and modification of waste tire particles and their use as reinforcements of concrete”. International Journal of Polymer Science, (2015):8, (2015).
• [2] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin (ÖTL) Kontrolü Yönetmeliği.https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/editordosya/OmrTamLastKontYonSonHali2.docx. Yayın tarihi: 25 Kasım 2006. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2019.
• [3] Symeonides D., Loizia P., Zorpas A.A. “Tire waste management system in cyprus in the framework of circular economy strategy”. Environmental Science and Pollution Research, (1):1-16, (2019).
• [4] Shalaby A., Khan R.A. “Design of unsurfaced roads constructed with large-size Shredded Rubber Tires: A Case Study”. Resources, Conservation and Recycling, (44): 318-332, (2015).
• [5] Yakaboylu O. “Atık lastik yönetimi ve atık lastik prolizi model tesisi için yapılabilirlik çalışması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (2010).
• [6] The Council of the European Union, Council Directive on The Landfill of Waste 1999/31/EC.https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celex:31999L0031. Yayınlanma tarihi: 26 Nisan 1999. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2019.
• [7] Karabörk F. Akdemir A. “Atık taşıt lastiklerinin devulkanizasyonla geri kazanımı”. Tasit Teknolojileri Elektronik Dergisi, (3):21-35, (2011).
• [8] Eryılmaz H., Demirarslan K.O. “Ömrünü tamamlamış lastiklerin (ÖTL) sıvılaştırılarak geri dönüşümünün araştırılması”. Sürdürülebilir Mühendislik Uygulamaları ve Teknolojik Gelişmeler Dergisi, 2(1): 50-56, (2019).
• [9] Karabörk F., Akdemir A. “Atık taşıt lastiklerinin parçalanması ve lastik tozunun karakterizasyonu”. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, (29): 29-40, (2012).
• [10] Lasder Lastik Sanayicileri Derneği. http://www.lasder.org.tr/(Erişim Tarihi: 15.05.2019).
• [11] Abbaspour M., Aflaki E., Nejad F.M. “Reuse of waste tire textile fibers as soil reinforcement”. Journal of Cleaner Production, (207): 1059-1071, (2019).
• [12] Anonim. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/hurda-178-bin-133-ton-lastik-geri-kazandirildi/1410346. Yayınlanma Tarihi: 06 Mayıs 2019. Erişim Tarihi: 5 Eylül 2019.
• [13] Zhang X., Li H., Cao Q., Jin L., Wang F. “Upgrading pyrolytic residue from waste tires to commercial carbon black”. Waste Management &Research, (36): 436–444, (2018).
• [14] Evans A., Evans R. “The composition of a tyre: typical components. The Waste & Resources Action Programme. UK, (2006).
• [15] UNEP, Basel Convention, Revised Technical Guidelines on Environmentally Sound Management of Used Tires. http://www.basel.int/Portals/4/download.aspx?d=UNEP-CHW-OEWG-6-INF-6.English.pdf. Yayınlanma tarihi: 3 Haziran 2007. Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2019. Bazel, İsviçre.
• [16] Adhikari B., De D., Maiti S. “Reclamation and recycling of waste rubber”. Progress in Polymer Science, (25): 909-948, (2000)
• [17] Karabörk F. “Atık araç tekerlek lastiklerinde mikrodalga devulkanizasyon parametrelerinin lastiğin mekanik özelliklerine etkileri. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, (2012).
• [18] Czajczyńska D., Krzyżyńska R., Jouhara H., Spencer N. “Use of pyrolytic gas from waste tire as a fuel: a review”. Energy, (134):1121-1131, (2017).
• [19] Smelík R., Vilamová Š., Chuchrová K., Kozel R., Király A., Levit A., Gajda J. “complex processing of rubber waste through energy recovery”. Acta Montanistica Slovaca, (20): 290-297, (2015).
• [20] Tsai W.T., Chen C.C., Lin Y.Q., Hsiao C.F., Tsai C.H., Hsieh M.H. “status of waste tires’ recycling for material and energy resources in taiwan”. Journal of Material Cycles and Waste Management, (19): 1288–1294, 2017.
• [21] Anonim. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği. http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.12290&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=at%C4%B1k%20ya%C4%9Flar. Yayınlanma Tarihi: 21 Ocak 2004. Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2019.
• [22] Derakhshan Z., Ghaneiana T.M., Mahvib H.A., Contid O.G., Faramarziane M., Dehghanif M., Ferranted M. “A new recycling technique for the waste tires reuse”. Environmental Research, (158): 462–469,(2017).
• [23] Rowhani A., Rainey T., “Scrap tyre management pathways and their use as a fuel—a review”. Energies, (9): 888, (2016).
• [24] Migas, P., Baron J. “Emission parameters on the example of burning rubber wast, coal and biomass”. Przemysł Chemiczny, (97): 629-632, (2018).
• [25] Conesa J.A., Font R., Fullana A., Martín-Gullón I., Aracil I., Gálvez A., Moltó J., Gómez-Rico M.F. “Comparison between emissions from the pyrolysis and combustion of different wastes”. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis, (84): 95-102, (2009).
• [26] Gul M., Celik E., Taskin Gumus A., Guneri A.F. “A fuzzy logic based promethee method for material selection problems”. Beni-Suef University Journal of Basic and Applied Sciences, (7): 68-79, (2018).
• [27] Brans J.P., Vincke Ph., Mareschal B. “How to select and how to rank projects: the promethee method”. European Journal of Operational Research, (24): 228-238, 1986.
• [28] Tuzkaya G., Gülsün B., Kahraman C., Özgen D. “An İntegrated fuzzy multi-criteria decision making methodology for material handling equipment selection problem and an application”. Expert Systems with Applications, (37): 2853-2863, (2010).
• [29] Behzadian M., Kazemzadeh R.B., Albadvi A., Aghdasi M. “PROMETHEE: a comprehensive literature review on methodologies and applications”. European Journal of Operational Research, (200):198-215, (2010).
• [30] Genç T. “PROMETHEE yöntemi ve GAIA düzlemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (15): 133-154, (2013).
• [31] Şenkayas H., Hekimoğlu H. “Çok kriterli tedarikçi seçimi problemine promethee yöntemi uygulaması”. Verimlilik Dergisi, (2): 63-80,(2013).
• [32] Li R.J. “Fuzzy method in group decision making”. Computers & Mathematics with Applications, (38): 91-101, 1999.
• [33] Elizabeth S., Sujatha L. “Project scheduling method using triangular intuitionistic fuzzy numbers and triangular fuzzy numbers”. Applied Mathematical Sciences, (9): 185-198, (2015).
• [34] Güney, C. “Visual PROMETHEE ile yatırımcılar açısından sektörlerin değerlendirilmesi”. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, (9): 1308-8041, (2017).