An Overview of Makam Theory through Turkish Folk Music: Makams and Terkibs That End on Segâh Pitch with Perfect Pitches

Yıl 2022, Sayı: 22, 38 - 56, 01.09.2022

Hakan Aykurt

Öz

In this study, the analysis of the folk music repertoire in the Segâh makam sample is included in terms of makam theory. Segâh makam is a makam that, when examined in the theoretical sources which from the Anatolian Edvar Tradition to the present and the outstanding examples of performance field, is a makam that moves from the Segâh perde (pitch), which is its own house, and progress with main perdes and decides on the Segâh perde. It has a circular motion style which is one of the two main motion styles since it performs its beginning and end on the same pitch. When the start from any perde other than the Segâh perde ends on the Segâh perde, a linear movement style occurs. In this case, it is clear that melodies with a different movement style and different beginning perde cannot be called Segâh makam, contrary to popular belief. In this direction, in this research, it is aimed to determine the makam or compounds formed according to the beginning perde, by analyzing the works that move with full perdes in the folk music repertoire and decide on the Segâh perde, according to their makam understandings based on modes of melodic motion and contribute to the field of makam theory through folk music studies. In line with this purpose, firstly, the âgaz (beginning) perdes of 150 works selected from the folk music repertoire with the purposeful sampling method, watched with main perdes and ends on the Segâh perde, were determined. According to the findings, it was revealed that the works selected for the sample started with a total of 6 different perdes. These are listed as Neva, Eviç, Gerdaniye, Hüseynî, Segah and Çargâh curtains according to their density. It has been revealed that the sample works, all of which can be considered as Segâh makam in the the models of scale-centered approach, actually have 6 different makam-compounds structures, since the agâz pitch is the basis of the makam naming in the melodic movement-based makam understanding. One of the striking results of the research is that the works that fully comply with the descriptions of the segâh makam constitute only 9% of the sample. Within the framework of the results obtained, makams and compounds taken from current and historical theoretical sources for each âgaz pitch are presented as naming-classification suggestions.

Anahtar Kelimeler

Turkish Folk Music, Makam, Terkib, Makam Theory, Melodic Movement

Makam Nazariyesine Halk Mûsikîsi Üzerinden Bir Bakış: Tam Perdelerle Segâh’ta Karar Eden Makam ve Terkibler

Öz

Bu araştırmada, halk mûsikîsi repertuvarının makam nazariyesi açısından incelenmesine yer verilmiştir. Segâh makamı, Anadolu edvar geleneğinden günümüze nazarî kaynakların tarifleri ve icra alanının seçkin örnekleri incelendiğinde kendi hanesi olan Segâh perdesinden âgâz ederek, tam perdelerle seyir edip yine Segâh perdesinde karar eden bir makamdır. Âgâz ve kararını aynı perde üzerinde gerçekleştirdiği için dairesel hareket tarzına sahiptir. Segâh perdesi dışında herhangi bir perdeden âgâz ediş Segâh perdesinde karar ettiğinde ise doğrusal hareket tarzı meydana gelmektedir. Bu durumda farklı bir hareket tarzı oluşması ve farklı âgâz perdesi kullanılması sebebiyle bu tip ezgilerin yaygın kanının aksine Segâh makamı olarak adlandırılamayacağı açıktır. Bu doğrultuda araştırmada, halk mûsikîsi repertuvarında tam perdeler ile seyir edip Segâh perdesinde karar eden eserleri ezgisel hareket tarzı temelli makam anlayışlarına göre analiz ederek, âgâz edilen perdeye göre oluşan makam veya terkiblerin tespit edilmesi ve bu doğrultuda makam nazariyesi alanına halk mûsikîsi incelemeleri üzerinden katkı sağlamak amaçlanmıştır.
Bu amaç doğrultusunda ilk olarak, halk mûsikîsi repertuvarından amaçlı örneklem yöntemiyle seçilen, tam perdeler ile seyredip Segâh perdesinde karar eden 160 adet eserin âgâz perdeleri tespit edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre örneklem eserlerde toplamda 6 farklı perdeden âgâz edildiği tespit edilmiştir. Bunlar yoğunluklarına göre Neva, Eviç, Gerdaniye, Hüseynî, Segâh ve Çargâh perdeleri olarak sıralanmaktadır. Dizi odaklı makam anlayışında tamamı Segâh makamı olarak kabul edilebilecek örneklem eserlerin, ezgisel hareket temelli makam anlayışında âgâz perdesinin makam adlandırmasının temeli olması sebebiyle aslında 6 farklı makam-terkib yapısına sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Segâh makamı tariflerine tam olarak uyan eserlerin, örneklemin yalnızca %9’unu oluşturması ise araştırmanın dikkat çeken sonuçlarından biridir. Buna göre, her bir âgâz perdesi için güncel ve tarihsel nazarî kaynaklardan alınan makam ve terkibler, adlandırma-sınıflandırma önerileri olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halk Müziği, Makam, Terkib, Makam teorisi, Ezgisel hareket tarzı

Kaynakça

• Akdoğu, O. (1999). Türk Müziğinde Perdeler. Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Arel, H. S. (1993). Türk Mûsikîsi Nazariyâtı Dersleri. Onur Akdoğu, Haz. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Başer, F. A. (2013). Türk Musikisinde Abdülbâki Nâsır Dede. İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları.
• Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir.İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bardakçı, M. (2000). Derviş Es-Seyyid Mehmed Emin’in Tanbur Perdeleri Risâlesi. Musikişinas Dergisi, 4, 14-39.
• Bayraktarkatal, E., Güray, C. (2021). Makamın Yapıtaşı. Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., vd. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. 11. Baskı. Pegem Akademi.
• Cemil Bey, Tanburi (1993). Rehber-i Musıki. Hakan Cevher, Yay. Haz. Ege Üniversitesi Basımevi.
• Cevher, H. (2004). Kitâb-ı Edvâr. Can Basımevi.
• Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşâd’ın Muradnâmesi I-II. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çaylı, F. (2021). Segâh Makamının Tarifi (Tanburi Cemil Bey Tarafından). Uluslararası "Üstâd-ı Cihân" Tanbûrî Cemil Bey Sempozyumu. Çevrim içi sunum.
• Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri'nin Müzik Teorisi. Bilge Ajans Yayın.
• Erguner, S. (1991). Kutb-ı Nâyî Osman Dede ve Rabt-ı Ta’bîrât-ı Mûsıki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Ezgi, S. (1933). Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi (Cilt 1-4). Milli Mecmua Matbaası.
• Gerçek, İ. H. (2015). Segâh Makamının Uygur, Azeri ve Türkiye Müzik Kültürü Bağlamında Nazari Açıdan Karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 2, 41-49.
• Hatipoğlu, E. (2012). Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi'ye Ait Segâh Âyîn-i Şerîfi'nin Makâm ve Geçki Açısından Tahlili. İstem, 9, 175-194.
• Hatipoğlu, E. (2019). Makamlar ve Terkîbler. https://play.google.com/books/reader?id=DnGqDwAAQBAJ&pg=GBS
• İrden, S. (2015). Pencgâh Makamı. İdi Sanat ve Dil Dergisi, 4(15), 111-130.
• İrden, S. (2020). Türk Musıkisinde Düzen Perde Makam Terkib Uygulamaları. Eğitim Yayınevi.
• İrden, S. (2021). Makamlar Maqams. Eğitim Yayınevi.
• Kamiloğlu, R. (2007). Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî Adlı Eseri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Karadeniz, E. (1984). Türk Musikisinin Nazariye ve Esasları. İş Bankası Yayınları.
• Karaosmanoğlu, M. K. (2017). Müzik Aritmetiği ve Ses Sistemleri. İTÜ Vakfı Yayınları.
• Levendoğlu, O. (2021). XV. Yüzyıl Ortaçağ İslam Dünyası Sistemci Okul Kaynaklarında Sınıflama Konusu: Devir, Avaze ve Şube Kavramları Üzerine Teknik Bir İzah. Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası, Murat Salim Tokaç ve Cenk Güray, Ed. C.1, 127–167. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Özçimi, M. S. (1989). Hızır Bin Abdullah ve Kitâbü’l-Edvâr. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Özkan, İ. H. (1987). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. Ötüken Yayınları.
• Öztürk, O. M.; Beşiroğlu, Ş.; Bayraktarkatal, M. E. (2014). Makamı Anlamak: Makam Nazariye Tarihinde Başlıca Modeller. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 10, 9-36.
• Öztürk, O. M. (2009). Onyedi’den Yirmidört’e: Bağlama Ailesi Çalgılar ve Geleneksel Perde Sistemi. Folklor/Edebiyat, 58, 63-88.
• Öztürk, O. M. (2012). Türk Müziğinde Yeni Bir Paradigma İhtiyacı. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 4, 81-93.
• Öztürk, O. M. (2014). Makam Müziğinde Ezgi ve Makam İlişkisinin Analizi ve Yorumlanması Açısından Yeni Bir Yaklaşım: Perde Düzenleri Ve Makamsal Ezgi Çekirdekleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Öztürk, O. M. (2015). Halk Mûsikîsi Repertuar İncelemelerinin Makam Nazariyesi Araştırmalarına Yapabileceği Katkılar. EÜ Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 7, 1-27.
• Öztürk, O. M. (2016) Makam Eğitiminde Düzenler ve Nağmeler Nazariyesinin Yeni Bir Yöntem Olarak Kullanılabilirliği. Müzikte Metodoloji ve Müzik Teknolojileri Sempozyum Bildiriler Kitabı, Göktan Ay, Ed., 179–193. Avcılar Belediye Konservatuarı Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2019). Makam Nazariyatı, Nazîre ve Cantus Firmus: Müzikte ‘Model Alarak Besteleme’yle İlgili Üç Yöntem Arasındaki Muhtelif Bağlantılar Üzerine. Divan'dan Nağmeler: Farklı Boyutlarıyla Edebiyat Musiki İlişkileri. Klasik Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2021). Makam Teorisinde Düzenler ve Nağmeler Nazariyesi’nin Kavramsal ve Analitik Boyutları. Makam Teorisine Geleneksel ve Güncel Yaklaşımlar Paneli. İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı.
• Öztürk, O. M. (2022). Türk Müziğinin Temeli Olarak Halk Müziği Teorisi ve Uygulaması I. Müzik Eğitimi Yayınları.
• Popescu-Judetz, E. (2002). Tanbûrî Küçük Artin. Pan Yayıncılık.
• Sarı, G. Ç. (2019). Türk Makam Müziği Eğitimi’nde Teorik – Pratik Yöntem Arayışları. Uluslararası Müzik ve Bilimler Sempozyumu Bildirileri, 17-19 Nisan, s. 251-261. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Sekizli, U. (2000). Kırşehirli Nizâmeddin İbn Yûsuf’un Risâle-i Mûsikî Adlı Eseri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risâletü’l Fethiyye’si. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Niğde Üniversitesi.
• Tezel, Ş. (1996) Tirevî Kadızâde’nin Mûsikî Edvârı ve Seydî’nin El-Matla’ı ile Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tırışkan, A. G. (2000). Hâşim Bey’in Edvârı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Tura, Y. (2001). Kitâb-ı İlmü‟l- Mûsikî Alâ Vechi‟l-Hurûfat. Yapı Kredi Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Nâsır Abdülbakî Dede, Tedkîk ü Tahkîk, İnceleme ve Gerçeği Araştırma. Pan Yayıncılık.
• Tura, Y. (2017). Türk Mûsıkîsinin Mes’eleleri. 3. Baskı. İz Yayıncılık.
• Türküpedia Türkü Ansiklopedisi (2021). Repertükül Repertuvar Türküleri Külliyatı. https://repertukul.com/MakamsalDizi--SEGAH
• Uygun, N. (1990). Kadızâde Tirevî ve Musikî Risalesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Uz, K. (1964). Mûsikî Istılâhatı. Gültekin Oransay, Yay. Küğ Yayını.
• Yarman, O. (2007). 79-Tone Tuning & Theory For Turkish Maqam Music As A Solution To The Non-Conformance Between Current Model and Practice. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Yavuzoğlu, N. (2008). 21. Yüzyılda Türk Müziği Teorisi. Pan Yayıncılık.
• Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. Çeviren: Orhan Nasuhioğlu. Pan Yayıncılık.