Arykanda’da Geç Antik Dönem’de İnşa Edilmiş Bir ‘İşçi’ Hamamı

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 5, 1 - 22, 27.03.2025

Fulya Seviç

https://doi.org/10.56170/propontica.1609714

Öz

Bu çalışma, Arykanda Antik Kenti’nde, işçiler veya köleler için inşa edilmiş,
Anadolu özelinde ünik bir yapı olan Küçük Hamam’ı ele almaktadır. Kentte yer
alan yedi hamamdan biri olan Küçük Hamam, bir cam işliği ile doğrudan ilişkili
olup, kentin diğer hamamlarına kıyasla oldukça basit bir plana sahiptir. Küçük
Hamam, vestibulum, tepidarium, caldarium ve praefurnium olmak üzere yalnızca
dört mekândan oluşan basit sıra tipi planda inşa edilmiştir. Mimari özellikleri,
süslemeden yoksun ve basit bir işçilikle yapılmış sade bir tasarımı yansıtmaktadır.
Çalışma, hamamın mimari özelliklerini detaylı bir şekilde ele almakta, çevresindeki
işlik ve konutlarla ilişkilerini inceleyerek, kullanıcılarının sınıfsal kimliklerini
tartışmaktadır. Yapının basitliği ve cam işliği ile olan mekânsal bağlantısı, öncelikli
olarak işlikte çalışan işçilerin ve çevredeki zengin villalarının kölelerinin hijyen
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanıldığını düşündürmektedir. Arykanda Küçük
Hamam, Anadolu’da doğrudan işçi veya köle hamamı olarak tanımlanabilecek
tek örnek olmasıyla önem taşımaktadır. Sonuç olarak, MS 4. yüzyılın ortalarına
tarihlendirdiğimiz Arykanda Küçük Hamam, Anadolu’da Geç Antik Dönem’de sınıfsal
ayrışmanın somut bir örneği olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geç Antik Dönem, Likya, Arykanda, Hamam, Köle, İşçi

A ‘Laborer’ Bath Built in Arykanda in the Late Antique Period

Öz

This study examines the Small Bath, a unique structure in Anatolia, built for
laborers or slaves in the ancient city of Arykanda. One of the seven baths in the
city, the Small Bath is directly related to a glass workshop and has a very simple
plan compared to the other baths in the city. It was built in a simple row-type plan
consisting of only four spaces: vestibulum, tepidarium, caldarium and praefurnium.
Its architectural features reflect a plain design devoid of ornamentation and
made with simple workmanship. The study examines the architectural features of
the bath in detail, and its relations with the surrounding workshops and residences,
besides discussing the class identities of its users. The simplicity of the structure
and its spatial connection with the glass workshop suggest that it was primarily
used to meet the hygiene needs of the laborers working in the workshop and the slaves of the rich villas in the vicinity. The Small Bath in Arykanda is important as
it is the only example in Anatolia that can be directly defined as a laborer or slave
bath. In conclusion, the Arykanda Small Bath, which we date to the mid-4th century
AD, stands out as a concrete example of class segregation in the Late Antique
Period in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Late Antiquity, Lycia, Arykanda, Bath, Slave, Worker

Kaynakça

• Ammianus Marcellinus, Roma Tarihi (trans. S. Özgüler) Historia, İstanbul, 2019.
• Bayburtluoğlu 1999, Bayburtluoğlu, C., “1997 Yılı Arykanda Kazısı Raporu”, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı, 20/2, 151-159.
• Bayburtluoğlu 2003, Bayburtluoğlu, C., Yüksek Kayalığın Yanındaki Yer: Arykanda. İstanbul.
• Berger 1982, Berger, A., Das Bad in der Byzantinischen Zeit. München.
• Fagan 1999, Fagan, G. G., “Interpreting The Evidence: Did Slaves Bathe at The Baths?”, Roman Baths And Bathing. Proceedings of the First International Conference on Roman Baths held at Bath, England, 30 March - 4 April 1992. Part 1: Bathing and Society, (ed. J. Delaine, D. E. Johnston), Portsmouth, 24-34.
• Fagan 2002, Fagan, G. G., Bathing in Public in The Roman World, Ann Arbor.
• Gürgezoğlu 2006, Gürgezoğlu, A., Arykanda Konut Mimarisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Harper 2011, Harper, K., Slavery in the Late Roman World, AD 275-425. Cambridge.
• Koçyiğit 2022, Koçyiğit, O., Bizans Dönemi Anadolu’sunda Basit Sıra Tipi Hamamlar, Türkiye’de Bizans Çalışmaları, Farklı Araştırmalar Yeni Eğilimler, (ed. K. Durak, N. Necipoğlu, T. Uyar), İstanbul, 181-196.
• Maréchal 2020, Maréchal, S., Public Baths and Bathing Habits in Late Antiquity: A Study of The Evidence From Italy, North Africa And Palestine A.D. 285-700, Late Antique Archaeology, Supplementary Series 6, (ed. L. Lavan), Leiden.
• Maréchal 2021, Maréchal, S., “By Invitation Only: Accessibility of Villa Baths in the Roman North-West”, Oxford Journal of Archaeology, 40/2, 211-30.
• Nielsen 1990, Nielsen, I., Thermae et Balnea: The Architecture and Cultural History of Roman Public Baths, Aarhus.
• Sert 2023, Sert. A. M., Arykanda Antik Kenti Doğu ve Batı Villaları Mimarisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Seviç 2022, Seviç, F., Arykanda Antik Kenti’ndeki Geç Antik Dönem Hamamları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tek 2002, Tek, A. T., Arykanda Kazılarında Bulunan Antik Sikkeler Üzerine Yeni İncelemeler: 1971-2000 Sezonları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tekinalp 2006, Tekinalp, V. M., “Arykanda Kenti Bizans Dönemi Mimari Plastik ve Liturjik Taş Eserleri”, III. Likya Sempozyumu, Antalya 2005, 2, 789-799.
• Tekinalp-Sancaktar 2024, Tekinalp, V. M.- Sancaktar, H., “Arykanda Yamaç Hamamı’nın Kuzeyindeki Kazılarda Ele Geçen Sikkeler”, Höyük, 13, 107-142.
• Yegül 1992, Yegül, F., Baths and Bathing in Classical Antiquity, New York.
• Yegül 2011, Yegül, F., Roma Dünyası’nda Yıkanma (trans. E. Erten), İstanbul.