ROMA AND THEIR SUB-IDENTITY GROUPS IN TURKEY: REFLECTIONS OF ETHNO-LINGUISTIC DIFFERENCES ON IDENTITY

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 57 - 76, 30.06.2021

Tülin Yanıkdağ

Öz

Roma are a community known for their specific culture. The roots of Roma in Turkey extend to the very ancient terms and this community doesn't indicate a homogeneous structure. This study examines language-based subgroups in Turkey. In other words, it focuses on Rom, Dom and Lom groups which are desired to be united under the umbrella of Roma but differ in terms of their language characteristics. From this point of view, it seeks an answer for the question of whether Roma identity is inclusive for their subgroups or it makes differences invisible. In this study, although the term Roma has been used predominantly, the term Gypsy has also been addressed. The reason of this is to pay attention to the debates over the identity issue. The methodology of this article is based on the data obtained from the academic literature. In this context, primarily, the Roma and Gypsy duality and the timeline of these communities’ history in Turkey will be discussed through the migration phenomenon. Subsequently, language-based subgroups will be examined.

Anahtar Kelimeler

Roma Identity, Ethno-Linguistic Differences, Rom, Dom, Lom

TÜRKİYE’DE ROMANLAR VE ALT KİMLİK GRUPLARI: ETNO-DİLSEL FARKLILIKLARIN KİMLİĞE YANSIMALARI

Öz

Romanlar, kendilerine özgü kültürel yapılarıyla tanınan bir topluluktur. Türkiye’de yaşayan Romanların kökeni, tarihin çok eski dönemlerine uzanır ve bu topluluk homojen bir kimlik yapısı göstermez. Bu çalışma, Türkiye’deki Romanların dil temelli alt kimlik gruplarını ele almaktadır. Çalışmanın odak noktası, Roman kimliği şemsiyesi altında birleştirilmek istenen fakat dil özellikleri açısından farklılık gösteren Rom, Dom ve Lom gruplardır. Buradan hareketle söz konusu alt gruplar açısından Roman kimliği kapsayıcı mıdır ya da farklılıkları görünmez mi kılmaktadır sorusuna yanıt aranmaktadır. Çalışmada genel olarak Roman ifadesi kullanılmakla birlikte Çingene ifadesine de yer verilmiştir. Bunun nedeni ise kimlik meselesi üzerinden yaşanan tartışmalara dikkat çekmektir. Çalışmanın metodolojisi literatür taramasından elde edilen verilere dayanmaktadır. Bu bağlamda öncelikle Roman ve Çingene ikilemine ve göç olgusu üzerinden bu toplulukların Türkiye’deki tarihsel yolculuklarına değinilecektir. Daha sonra ise dil temelli alt kimlik grupları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Roman Kimliği, etno-dilsel farklılıklar, Rom, Dom, Lom

Kaynakça

• ACTON, Thomas, Gypsy Politics and Social Change: The Development of Ethnic ıdeology and Pressure Politics Among British Gypsies from Victorian Reformism to Romany Nationalism, London, Boston, Routhledge, Kegan Paul, 1974.
• ALTINÖZ, İsmail, “Çingeneler” maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, Gözden Geçirilmiş 2.b. , Cilt 1, s. 291-294.
• ALTINÖZ, İsmail, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devlet Yönetimi İçerisinde Çingeneler”, Yeryüzünün Yabancıları Çingeneler, Haz. Suat Kolukırık, İstanbul, Simurg Yayınları, 2007, s. 13-28.
• ALTINÖZ, İsmail, “Osmanlı Toplumunda Çingeneler”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• ARAYICI, Ali, Avrupa’nın Vatansızları: Çingeneler, İstanbul, Khalkedon Yayınları, 2008.
• AVARA, Hayriye; Mascitelli, Bruno, “ ‘Do As We Say, Not As We Do’: EU to Turkey on Roma/Gypsy Integration”, European Review, Vol. 22, No. 1, s. 129-144.
• BARANY, Zoltan D., The East European Gypsies: The Regime Change, Marginality, and Ethnopolitics, Cambridge, Cambridge University Press, 2002.
• BOZKURT, Tülin, “Poşalar Örneğinde Etnisite ve Toplumsal Cinsiyet İlişkisi”, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.
• ÇELİK, Faika, “Exploring Marginality in the Ottoman Empire: Gypsies or People of Malice (Ehl-i Fesad) as Viewed by the Ottomans”, European Uninersity Institute EUI Working Papers RSCAS, Sayı 39, 2004, s. 1-21.
• FONSECA, Isabel, Beni Ayakta Gömün: Çingeneler ve Yolculukları, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2002.
• FRASER, Angus, Avrupa Halkları: Çingeneler, Çev. İlkin İnanç, İstanbul, Homer Yayınları, 2005.
• KARLIDAĞ, Melike; Marsh, Adrian, “Türkiye’deki Çingene Toplumu ve Çingene Kimliği Üzerine Bir Yazın Taraması”, Biz Buradayız! Türkiye’de Romanlar, Ayrımcı Uygulamalar ve Hak Mücadelesi, Der. Ebru Uzpeder, Savelina Danova-Roussinova, Sevgi Çelik, Sinan Gökçen, İstanbul, Mart Matbaacılık, 2008, s.137-150.
• KENANOĞLU, Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, İstanbul, Klasik Yayınları, 2004.
• KENRICK, Donald, Çingeneler: Ganj’dan Thames’e, Çev. Bahar Tırnakcı, İstanbul, Homer Yayınları, 2006.
• KOLUKIRIK, Suat, “Aramızdaki Yabancı Çingeneler”, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kurumlar Sosyolojisi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2004.
• KOLUKIRIK, Suat, “Türkiye’de Rom, Dom, Lom Gruplarının Görünümü”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Vol. 5, 2008, s.143- 153.
• MARSH, Adrian, “Etnisite ve Kimlik: Çingenelerin Kökeni”, Biz Buradayız! Türkiye’de Romanlar, Ayrımcı Uygulamalar ve Hak Mücadelesi, Der. Ebru Uzpeder, Savelina Danova-Roussinova, Sevgi Çelik, Sinan Gökçen, İstanbul, Mart Matbaacılık, 2008, s. 19-27.
• MARSH, Adrian, “Türkiye Çingenelerinin Tarihi Hakkında”, Biz Buradayız! Türkiye’de Romanlar, Ayrımcı Uygulamalar ve Hak Mücadelesi, Der. Ebru Uzpeder, Savelina Danova-Roussinova, Sevgi Çelik, Sinan Gökçen, İstanbul, Mart Matbaacılık, 2008, s. 5-18.
• MARUSHIAKOVA, Elena; Popov, Vesselin, Gypsies in the Ottoman Empire, Hatfield, University of Hertfordshire Press, 2001.
• OKELY, Judith, The Traveller- Gypsies, United Kingdom, Cambridge University Press, 1983.
• ÖNDER, Ali Tayyar, Türkiye’nin Etnik Yapısı: Haklımızın Kökenleri ve Gerçekler, Genişletilmiş 17.baskı, Ankara, Fark Yayınları, 2007.
• ÖNEN, Selin, “Citizenship Rights of Gypsies in Turkey: Roma and Dom Communities”, Middle Eastern Studies, 2013, Vol. 49, No. 4, pp. 608–622.
• ÖZATEŞLER, Gül, Çingene: Türkiye’de Yaftalama ve Dışlayıcı Şiddetin Toplumsal Dinamiği, Çev. Didem Dinçsoy, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları, 2016.
• ÖZATEŞLER, Gül, “The ‘Ethnic Identification’ of Dom People in Diyarbakır”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/27, Güz 2013, s. 279-287.
• PASPATI, Alexander G. , “Memoir on The Language of The Gypsies As Now Used In The Turkish Empire”, American Oriental Society, Vol. 7 (1860-1863), pp. 143-270.
• RINGOLD, Dena; Orenstein, Mitcell; Wilkens, A. Erika, Roma in Expanding Europe: Breaking the Poverty Cycle, Washington DC, The World Bank, 2005.
• SARİKAYA, Pakistan, “Toplumsal Yansımaların Öznesi Olarak Çingeneler ve Etnik Damgala(n)ma”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın, 2019.
• SEROPYAN, Sarkis,”Hay-Poşalar”, Tarih ve Toplum, Cilt: 33-34, Sayı: 203, Kasım 2000.
• SOULIS, George C. , “The Gypsies in The Byzantine Empire and the Balkans in the Late Middle Ages”, Dumbortan Oaks Papers, Vol.15, 1961, pp.143-165.
• TURAN, Namık Sinan, İmparatorluk ve Diplomasi: Osmanlı Diplomasisinin İzinde, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• VERMEERSCH, Peter, “Ethnic Minority Identity and Movement Politics: The Case of The Romain The Czech Republic and Slovakia”, Ethnic and Racial Studies, Vol. 26, No. 5, September 2003, pp. 879-901.
• WILLIAMS, Patrick, “The European Odyssey of The Gypsies on The Road”, Unesco Courier, Vol. 47, Issue 11, November 1994.
• YANIKDAĞ, Tülin, “Türkiye’de Yaşayan Romanların Sorunlarına Genel Bir Bakış”, Roman Olup Çingene Kalmak, Der. Levent Ürer, İstanbul, Melek Yayınları, 2012, s. 247-270.
• YAPRAK, Mehmet, “Etiketleme Kuramı Çerçevesinde Çingene Etnisitesinde Kirlilik ve Sosyal Dışlanmışlık Algısı (İzmir Tepecik Örneği)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Mardin, 2015.
• YILDIZ, Hüseyin, “Türkçede Çingeneler İçin Kullanılan Kelimeler ve Bunların Etimolojileri”, Dil Araştırmaları Dergisi, C. 1, Sayı: 1, Güz 2007, s. 61-82.