15.Yüzyılda Kullanılmış Olan Bazı Makamların Analizi ve Bu Makamlardan Oluşturulan Saz Semailerinin Türk Müziği Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 1634 - 1654, 15.09.2017

Tolga Karaca

Öz

Bu araştırmada, 15. yy.’da varlıklarını sürdürmüş olan ve günümüzde unutulmaya yüz tutmuş az kullanılan makamların tekrar gün yüzüne çıkarılması amacıyla bestelenmiş olan 50 adet Saz Semâsinin, Türk Musikîsi Konservatuvarları’nın, Türk Musikîsi Anabilim dallarında, ileride bu formda başka formlarda beste yapacak olanlara, kaynak oluşturması, sâzendelere yeni bir repertuvar ve yeni bir form modeli teşkil etmesi açısından Türk Musikîsi’ne kazandırılması amaç edinilmiştir. Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında yürütülen bu çalışmada 50 adet bestelenen saz semâisinin iki tanesi örnek olarak seçilmiş, öğrenciler üzerindeki etkileri araştırılmış ve sonuçlar bölümünde belirtilmiştir. İncelenen tüm makamların analizleri, tarihsel süreçler dikkate alınarak, Merâgî’nin Camîü’l-Elhân adlı eseriyle başlamış ve Seydî’nin El-Matlâ’sında vermiş olduğu tanımlar ile son bulmuştur. Makamların nazarî bilgileri günümüz nota sistemiyle uyumu açısından Arel-Ezgi-Uzdilek ses sistemine göre tekrar düzenlenerek oluşturulmuştur. Bu çalışmada, örnek olarak sadece Bâhr-i Nâzik ve Rûy-i Irâk makamlarından oluşturulan saz semâileri sunulmuş olup, saz semâisi örnekleri 15. yy.’daki makam anlayışı ve nazarî bilgiler doğrultusunda verilmiştir. Ayrıca; bu araştırma kullanılmış olan iki makamın günümüzdeki makamlara benzerliği ve icrâ edilebilirliği hakkında bilgilere yer verilerek sonuçlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bâhr-i Nâzik, Rûy-i Irâk, Saz Semâisi, Mûsikî, Edvâr, Osmanlı, Eğitim

Kaynakça

• Abdülazîz, b. Merâgî. (15. yy.). Nekâvetü’l-Edvâr, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III Ahmed Bölümü, No: 3462. vr.24b. Abdülkadir Merâgî (1405). Câmiu’l-Elhân, İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi No: 3644. vr. 31a - 33a. Ahmedoğlu, Ş. (1915), Risâle min İlmi’l-Edvâr, İstanbul: Rauf Yekta Özel Kütüphanesi, (Eserin orjinali 15. yy.’da yazılmıştır). vr. 117a - 120a. Ahmedoğlu, Ş. (20. yy.), Edvâr-ı Mûsikî, İstanbul: Rauf Yekta Özel Kütüphanesi, (Eserin orjinali 15. yy.’da yazılmıştır). vr. 117a - 120a. Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matla’Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Büke, A. B. (1502). Mukaddimetü’l-Usûl, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eski Eserler Kütüphanesi, Farsça Yazmalar Bölümü, No.1097. vr. 12b. Cevher, M. H. (2004), Kitâb-ı Edvâr. (Çev: M.H.Cevher). İzmir: Can Basımevi.(Eserin orjinali 15. yy.’da yazılmıştır), 12 - 15. Cevher, M. H. (2004), Rûh-Perver. (Çev: M.H.Cevher). İzmir: Sade Matbaacılık. (Eserin orjinali 15. yy.’da yazılmıştır). vr. 5, 10a, 10b, 11a, 11b, 12a, 12b. Ceyhan, A. (1994). Bedr-i Dilşad’ın Murâd - Nâmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşad’ın Murâd - Nâmesi, (Birinci Baskı). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 722-748. Çakır, A. (1999). Alişâh B. Hacı Büke (? – 1500)’nin Mükaddimetü’l-Usûl Adlı Eseri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çelik, B. B. (2001), Hızır b. Abdullâh’ın Kitâbü’l-Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Dilşâd, B. (1976). Murâd-Nâme, İstanbul: Millî Kütüphane, Fahri Bilge Koleksiyonu, No. 70, Mikrofilm No. A 5007, 34.Bâb, 200-205. Doğrusöz, N. (2007), Harîrî Bin Muhammed’in Kırşehrî Edvarı Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Feyzioğlu, N. (2008). Murâd-Nâme’de Geleneksel Türk Sanat Müziği Makamları, Darblar ve Sâzendelik Âdâbı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (38), 145. Hızır, b. A. (1731). Kitâbü’l-Edvâr, Berlin: Staatsbibliothek Zu Berlin Kütüphanesi, (Eserin orjinali 1441’de yazılmıştır). Diez. A oct.7, vr. 66b, 144a. Hızır, b. A. (1731). Kitâbü’l-Edvâr, İstanbul: İstanbul Revân Yazmaları Kütüphanesi no: 1728, (Eserin orjinali 1441’de yazılmıştır).vr. 90, 120b. Kamiloğlu, R. (1998). Şehrî Kırşehrî el-Mevlevî Yusuf İbn Nizâmeddîn İbn Yusuf Rûmî’nin Risâle-i Mûsikî’nin Transkribe ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. Kamiloğlu, R. (2007). Ahmed Oğlu Şükrullâh ve “Edvar-ı Mûsikî” Adlı Eseri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Karaca, T. (2016), Türk Müziği’nde 15. yy.’da Kullanılan Makamlardan Oluşturulan Seyr-i Nâtık Örneğinin Viyolonsel Öğretiminde Kullanılabilirliğinin Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara. Kırşehrî, Y. b. N. (1411). Risâle-i Mûsikî, Ankara: Milli Kütüphane, (Eserin orjinali 15. yy.’da yazılmıştır). nr.131, vr. 23b, 25b, 27b, 28a, 28b, 32a, 33a. Kitâb-ı Edvar. (15. yy.). Risâle fi’l edvar or Kitâbül Edvâr, A work of 18th century, Londra: British Library, Or 11.224, vr.11b. Koç, F. (2010), Abdülazîz b. Abdülkâdir Merâgî ve “Nekavetü’l-Edvâr” isimli eserinin 15. yüzyıl mûsikî nazariyatındaki yeri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Özçimi, S. (1989), Hızır b. Abdullâh ve Kitâbü’l - Edvâr, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Özkan, İ. H. (2006). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri, (8. Baskı), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 229, 596. Popescu, E. J. (2010) Summary Catalogue Of The Turkish Makams, (Birinci Baskı). İstanbul: Pan Yayıncılık, 97-114. Rûh-Perver. (15. yy.). Kitâb-ı Edvâr, Holland: Leiden University Library, Or 1175. vr.11a. Safedî, S. (1991). Risâle fi İlmi’l Mûsikâ, (Çev: Diyab ve A. Ğ. A. Haşebe), Kahire: Berlin Kütüphanesi 5525/C Katalog no: 5. (Eserin Orjinali 14. yy.’da yazılmıştır). vr. 5b, 6a, 7b, 8a. Seydî. (1504). El-Matla’ “Beyân-ı Edvâr ve Makâmat”, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Bölümü No: 3459 vr. 13b, 16b, 17b. Soysal, F., & Giray, S. Z. (2013). Taksim, Peşrev ve Saz Semaisi. Bakü: İCTM ile 11-15 Mart 2013, tarihinde ortak gerçekleştirilen “The Role of Musical Instruments in Mugham/Dastgah and in the Related Musical Tradition of East Sempozyumu konferansı. Şirinova, Z. (2008). Şükrullâh’ın “İlmü’l-Edvâr’ı”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Şirâzî, K. (1939). Durrat al-taj,: (Çev: S.M.Mashküt, N.A. Takwâ), Tahran. (Eserin Orjinali 13. – 14. yy.’da yazılmıştır). vr. 23b, 34a, 37a, 78a. Tekin, E. (2007). Safedi’nin Müzik Teorisinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tirevî, K. (1775). Hazâ Risâle-i Edvâr, İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Kitapları Bölümü, K442. vr. 2a, 3b, 5a, 7a, 7b, 9b, 11a, 11b, 13a, 14a, 14b, 15a, 17a. Tirevî, K. (1488). Risâle-i Mûsikî, İstanbul: Beyazid Devlet Kitaplığı, Velüyiddin Efendi Bölümü, no:3181. vr.181b. Uygun, M. N. (1990). Kadızâde Tirevî ve Mûsikî Risâlesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Wright, O. (1978). The Modal System of Arab and Persian Music, A.D. 1250 – 1300, London: Oxford University Press, 146, 196.