Osmanlı Devleti’nde batı müziği ve keman ailesi enstrümanları üzerine inceleme

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 2553 - 2572, 31.08.2021

Sela Can Dökmeci

https://doi.org/10.12975/rastmd.2021916

Öz

Osmanlı Devleti müzik kültüründe 19. yüzyıla kadar halk müziği ve Osmanlı sanat müziğinin var olduğu görülmektedir. Batı müziği ise, ilk temasları 16. yüzyıla dayansa da batılılaşma hareketleri ile paralellik göstererek 1826’dan sonra yoğun olarak Osmanlı müzik kültürü içerisine girmiştir. II. Mahmud yaptığı yenilikçi hamlelerin bir ürünü olarak kapatılan mehterin yerine Muzika-yı Hümayun adında batı tarzında askeri bir bando kurmuş ve bunu harbiye okuluna bağlamıştır. Bu sayede Osmanlı Devleti’nde Batı müziği kurumsallaşmıştır. Ardından sarayda da önemi artmıştır. Osmanlı hükümdarları, zevceleri ve çocukları batı müziği ve piyano eğitimi almaya başlamışlardır. İlk Batı müziği bestesi yapan padişah Sultan Abdülaziz’dir. Osmanlı döneminde müzik, usta çırak ilişkisi ile meşk edilerek öğrenilirken, batılılaşma süreci ve ardından Cumhuriyetin ilanıyla yerini nota, kitap ve bilimsel yöntemlere bırakmıştır.
Bu bilgiler neticesinde 18. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti’nde keman ailesinden ilk olarak "Viola d'Amore" (halk arasında bilinen adıyla Sinekeman) isimli enstrüman kendini göstermiş olup, daha sonrasında keman da icra edilen yaylı sazlar arasına girmiştir. 19. yüzyılda imparatorluğun yüzünü tamamen Batı medeniyetine dönmesi neticesiyle keman ailesi enstrümanlarının diğer üyeleri olan viyola, viyolonsel ve kontrabas da saraya girmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde Batı Müziğinin ne şekilde geliştiği ve bu müzik türünde kullanılan keman ailesi enstrümanlarının (keman, viyola, viyolonsel ve kontrabas) ne şekilde kullanılmaya başlandığı araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Batı Müziği, Keman Ailesi, Yaylı Enstrümanlar

An investigation on classic music and violin family instruments in the Ottoman Empire

Öz

The Ottoman Empire, which has survived from the 13th to the 20th century, has undergone great cultural changes and developments during the same period. The janissary band (mehter), which was sent to Osman Bey by The Seljuk Sultan Alaeddin in the establishment phase of the Ottoman Empire, apparently reveals the value that Turks attribute importance to music. The Ottoman empire which became the most powerful one in the world by the 16th century expanded its borders from the Eastern Europe to Southwest Asia and also the North Africa. As a direct result of such a vast spread of landscape, the empire has hundreds of different cultural elements in itself. When the music culture of the empire is examined, many types of music in various local styles are encountered. Because of Timur’ invasion of Anatolia and the damage given to the archives, there is an inadequacy of documents survived, especially on cultural matters, from the establishment to the rising period of the empire therefore we get the most of the information from the diaries and the notes of foreign travellers, diplomats and merchants. Depending on this information, the instrument named “Viola d’Amore” (popularly known as Sinekeman) has appeared in the 18th century and the violin, which was used in its present form later on, has taken its place among the other string instruments. As the empire turned its face to the Western civilization completely in the 19th century, other members of the violin family such as viola, cello and contrabass has entered into the Ottoman palace. In this study, the way of the development of the Western music in the Ottoman empire and the way of the usage of the violin family instruments (violin, viola, cello and contrabass) were investigated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Classical Music, Violin Family, String Instruments

Kaynakça

• Aksoy, B. (1991). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, (Music in the Ottomans with the Thought of European Travelers), İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Aksoy B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mûsikî ve Batılılaşma, (Music and Westernization from the Tanzimat to the Republic), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 5, 1212-1236.
• Akyel, U. R. (2018). “Osmanlı İmparatorluğu Müzik Kurumlarında Kontrbas Çalgısı”,(Contrabass in Music Institutions of the Ottoman Empire), Konservatoryum Dergisi, 5, 287-305.
• Alapınar, H. (2003). Keman Yapım Tarihi, (Violin Making History), Ankara: Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları.
• Aracı, E. (2017). Çaykovski İstanbul’da, (Tchaikovsky in Istanbul), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayangil, R. (2008). Western Notation in Turkish Music, Cambridge University Press, Journal of the Royal Asiatic Society, 401-447. Beşiroğlu, Ş. (2018, 20 Haziran), “Osmanlı Mûsikîsi ve Kadın”, (Music in the Ottoman Empire and the Woman) Erişim Tarihi: 15.02.2021, http://sehvarbesiroglu.com/wp-content/uploads/2018/05/Osmanl%C4%B1-Mu%CC%82siki%CC%82si-ve-Kad%C4%B1n.pdf
• Çetik, Ö. (2017). Viyolonselin Türk Müziğindeki Gelişim Sürecinin İncelenmesi, (Investigation of Cello's Development Process in Turkish Music), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dalkıran, H. (2017). Türk Müziği Tarihi Evrelerinde Kemanın Yeri, (The Place of Violin in the Historical Stages of Turkish Music), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ensari, M. (1999). 19. Yüzyılda Çok Seslendirilmiş Türk Müziği Eserleri, (Polyphonicized Turkish Music Works in the 19th Century), (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gazimihal, M. R. (1939). Türkiye-Avrupa Musiki Münasebetleri, (Turkey-Europe Music Relations) İstanbul: Nümune Matbaası.
• Gazimihal, M. R. (2019). Türk Askeri Muzikaları Tarihi, (History of Turkish Military Bands), İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık.
• Güdek, B. & Kılıç, A. (2016). “Muzika-i Hümayun’dan Günümüze Klasik Batı Müziğinin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi”, ( Historical Development of Classical Western Music in Turkey from Muzika-i Humayun to Today), The Journal of Academic Social Science Studies, 47, 89-102.
• Güzey, Z. (2000). Antonio Stradivarinin Keman Yapımcılığındaki Aşamalar (Stages in Antonio Stradivari's Violin Production) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlyasoğlu, E. (2009). Zaman İçinde Müzik,(Music Through Time) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kaptan, V. & Kaptan, M. N. (2019) “Osmanlı Döneminde Mûsikî Eğitimi Veren Kurumlar Üzerine Bir İnceleme”, (A Study on the Institutions Providing Music Education in the Ottoman Period), Uluslararası Sanat ve Sanat Eğitimi Dergisi, 2, s.40-52.
• Kaygısız, M. (2000). Türklerde Müzik, (Music in the Turks), İstanbul: Kategori Yayıncılık.
• Korkut K. & Doğancay S. (2015). “Batılılaşma Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Musıkinin Tarihsel Gelişimi”, (Historical Development of Music in the Ottoman Empire in the Westernization Process), I. Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi E - Bildiriler Kitabı, 21, 211-217.
• Köprülü, M. F. (1930). XVI ncı Asrın Sonuna Kadar Türk Sazşairleri,(Turkish instrumental poets until the end of the 16th century), İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Kuloğlu Ü. & Gülmemed S. (2009). Osmanlı Müzik Kültürü, (Ottoman Music Culture), Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi, 1-5.
• Kurtaslan, Z. (2009). “Türk Keman Okulunun Oluşum Süreci ve Temsilcileri”, (The Process of Turkish Violin School and Representatives ), Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 413.
• Kutlay, E. (2010). “Osmanlı’da Görevli İki İtalyan Müzisyen: Giuseppe Donizetti ve Callisto Guatelli”, (Two Italian Musicians Working in the Ottoman Empire: Giuseppe Donizetti and Callisto Guatelli), Zeitschrift für die Welt der Türken , 2, 283-293.
• Mayes, S. (2000). Sultan'ın Orgu, (Sultan's Organ) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Reındl-Kıel, H. (2019) “Salomon Schweıgger,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ek-II, 477-479. Soydaş M. E. & Beşiroğlu Ş. Ş. (2000). “Osmanlı Saray Müziğinde Yaylı Çalgılar”, (String Instruments in Ottoman Palace Music), (String Instruments in Ottoman Palace Music) İtü Dergisi, 4, 3-12.
• Soysal, İ. (2011). "Türk - Fransız Diplomasi Münasebetlerinin İlk Devresi", (The First Period of Turkish - French Diplomacy Relations), Tarih Dergisi, 3, 63-94.
• Tanrıkorur, C. (2019). Osmanlı Dönemi Türk Musikisi, (Turkish Music in Ottoman Period), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (2018). Türk Müzik Kimliği, (Turkish Music Identity), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uslu, R. (2015, Ocak). Kemani Hızır Ağa, Türk Müziği’nde Batılılaşmanın Başlangıcı mı?, (Is Kemani Hızır Ağa the Beginning of Westernization in Turkish Music? ), Erişim Tarihi: Şubat, 10, 2021, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/USLU-Recep-KEMANÎ-HIZIR-AĞA-TÜRK-MÜZİĞİNDE-BATILILAŞMANIN-BAŞLANGICIMI.pdf , s.827,831.
• Uzdilek, S. M. (1977). İlim ve Musiki, (Science and Music), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yağışan N. & Aydın N. (2013). “Kemanın Tarihsel Gelişim Süreci ve Eğitimci Yorumcular”, (Historical Development Process of Violin and Educational Commentators), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 213-221.