2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Toplumsal Cinsiyet Kavramı Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 12 - 40, 25.12.2025

Aydın Şahin Esgel , Emine Karasu Avcı

Öz

Toplumsal cinsiyet eşitliği günümüzün en önemli kavramlarından birisidir. Erken yaşta toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi almanın daha adil ve eşitlikçi bir toplum yapısı için önemi büyüktür. Bu çalışma bu kapsamda 2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında (SBDÖP) yer alan amaçlar, içerik, öğrenme yaşantıları ve öğrenme kanıtları bağlamında toplumsal cinsiyet kavramı incelenmiştir. Nitel araştırma desenine uygun bir şekilde tasarlanan çalışmanın sınırları UNESCO’nun ‘’Eğitimde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eylem Çerçevesi’’ (2021) başta olmak üzere, OECD (2022) ve Friedrich Naumann Vakfı (2019) gibi uluslararası belgeler ile Connell (2009) gibi akademik çalışmalardan yararlanılarak çizilmiştir. Veriler bu doğrultuda betimsel analize tabi tutulmuştur. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda ise 2024 SBDÖP’nın toplumsal cinsiyet açısından açıkça ayrımcı olmamakla birlikte, eşitliği güçlendiren yapısal öğeler bakımından yetersiz olduğunu ortaya çıkmıştır. Programda toplumsal cinsiyet eşitliğine doğrudan bir atıf olmamakla birlikte, toplumsal cinsiyet eşitliğini kapsayıcı ifadelere yer verilmiştir. Bu bağlamda programın toplumsal cinsiyet eşitliği temalarına doğrudan yer verilmesi ve daha bütünleştirici bir yaklaşımla sunulması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet , sosyal bilgiler , öğretim programı

Examination of the 2024 Social Studies Course Curriculum in the Context of Gender Concept

Öz

Gender equality is one of the most significant concepts of our time. Early education on gender equality plays a crucial role in establishing a more just and equitable society. Within this scope, the present study examines the concept of gender within the objectives, content, learning experiences, and assessment components of the 2024 Social Studies Curriculum. Designed as a qualitative study, the research framework is informed by international documents such as UNESCO’s "Gender Equality in Education Action Framework" (2021), OECD reports (2022), Friedrich Naumann Foundation publications (2019), and academic studies including Connell (2009). The data were subjected to descriptive analysis in line with this framework. The findings indicate that while the 2024 Social Studies Curriculum does not explicitly discriminate in terms of gender, it is insufficient in terms of structural elements that reinforce equality. Although the program lacks direct references to gender equality, inclusive expressions addressing gender equality are present. Accordingly, it is recommended that the curriculum explicitly incorporate gender equality themes and adopt a more integrative approach.

Anahtar Kelimeler

Gender , social studies , curriculum

Kaynakça

• Akay Şahin, M. (2024). Sosyal bilgiler alanında toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları üzerine yapılan tezlerin değerlendirilmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Özel Sayısı), 131-163. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1582426
• Aşçı, F. (2020). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet kalıp yargıları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bartın, C. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin görüşlerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bartın-Savran, C. & Çetin, T. (2024). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet eşitliği algıları. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni yaklaşımlar Dergisi, 8(1), 1-20. https://doi.org/10.37217/tebd.1503176
• Başaran, M. (2019). Sosyal bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarında toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Bilgin, S. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2024). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Ceylan, S. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Connell, R. (2009). Toplumsal cinsiyet ve erkeklik (C. Soydemir, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Creswell, J. W. (2017). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Washington DC: Sage Publications.
• Çakar, K. N. (2024). Sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet farkındalığı geliştirme bir eylem araştırması. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Çakır, M. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının aile algısında toplumsal cinsiyet olgusunun incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
• Çalık, Ö. (2023). Sosyal bilgiler öğretiminde kadın bilim insanlarının sunumu: Toplumsal cinsiyet perspektifinden bir eylem araştırması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Çeçen, M. A. (2015). Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. Duygu, U. ve Ahmet, B. (Ed.), Akademik hayatının 25. yılında Türkçe eğitimi alanının ilk profesörü Murat Özbay’a armağan içinde (ss.211-228). Ankara: Pegem Yayınları.
• Çengelci, T. (2013). Sosyal bilgiler dersinde yararlanılan toplumsal ve kültürel kaynakların belirlenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(43), 219- 236.
• Doğan Yaylak, D. (2023). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik farkındalıklarının gelişimi: Bir durum çalışması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
• Dündar, S. (2021). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Erbey, H. K. (2022). Sosyal bilgiler dersi bağlamında ilkokul öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algıları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Erbuyurucu, Z. C. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyetin temsili: İstanbul Sözleşmesi öncesi ve sonrası [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Ersoy, E. (2009). Cinsiyet kültürü içerisinde kadın ve erkek kimliği (Malatya Örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 209-230.
• Friedrich Naumann Vakfı. (2019). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Kavramlar ve Uygulamalar.
• Geriş, M. (2022). Sosyal bilgiler derslerinde toplumsal cinsiyet eşitsizliği konularına yönelik farkındalık geliştirme: Kadına yönelik şiddet ve cinsiyet ayrımcılığı örnekleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sinop Üniversitesi.
• Kaptan İzmir, E. & Turgut, T. (2019). Sosyal bilgiler ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği. B. Ünal İbret ve S. Kaymakcı (Ed.), Sosyal bilgiler ve toplum içinde (ss.209-236). Ankara: Pegem Yayınları.
• Journell, W. (2017). Gender and feminist scholarship in social studies research. In M. M. Manfra & C. M. Blick (Eds.), The Wiley handbook of social stıudies research in (pp. 273-295). India: Wiley.
• Kandilli, E. (2020). Beşinci sınıf matematik ders kitabındaki ve sosyal bilgiler ders kitabındaki toplumsal cinsiyet eşitliği ve toplumsal cinsiyet rollerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Kafa, E. (2021). 2005 ve 2018 sosyal bilgiler öğretim programlarının toplumsal cinsiyet bağlamında karşılaştırmalı analizi. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 83-106.
• Karaboğa, M. T. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet rolleri. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(10), 4847-4881. https://doi.org/10.26466/opus.686709
• Karaçalı Taze, H. (2018). Toplumsal cinsiyet perspektifinden bir sosyal bilgiler ünitesi tasarımı ve öğretimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kaşıkçı, D. N. (2024). Ortaöğretim sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan fotoğrafların toplumsal cinsiyet bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kemerkaya, G. & Meydan, A. (2024). Sosyal bilgiler 5. sınıf ders kitabında yer alan görsellerin toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 14(Özel Sayı), 333-346.
• Kurtdaş, E. M. & Tuncer, M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenliği öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algıları (İnönü Üniversitesi örneği). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(35), 282-321. https://doi.org/10.14520/adyusbd.667828
• Lavenda, R. H. & Schultz, E. A. (2018). Kültürel antropoloji, temel kavramlar. Çev. Dilek İşler, Onur Hayırlı, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Lincoln, Y. S. & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Washington DC:Sage Publications Millî Eğitim Bakanlığı (2024). SBDÖP (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6. ve 7. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• OECD. (2022). Gender equality in education: Breaking down barriers. OECD Publishing. OECD. (2022). Gender equality in education: Breaking down barriers. OECD Publishing. https://www.oecd.org/en/topics/gender in-education.html
• Önsan, Ö. (2021). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin toplumsal cinsiyet algıları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Özdemir Yılmaz, E. (2019). Sosyal bilgiler dersi ile bütünleştirilmiş toplumsal cinsiyet temelli etkinliklerin toplumsal cinsiyete dayalı meslek seçimine yönelik tutumlara etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Öztürk Kökpınar, M. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin toplumsal cinsiyet eşitliğini kavrayış ve öğretim faaliyetlerine yansıtması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Seçgin, F. (2012). Sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet etkinliklerinin öğrencilerin algı ve tutumlarına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Seçgin, F. & Kurnaz, Ş. (2015). Sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet etkinliklerinin öğrencilerin algı ve tutumlarına etkisi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5, 24-38.
• Sevgi, M. (2024). Sosyal bilgiler dersinde dijital öykü kullanımının ortaokul öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algı düzeylerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Sönmez, K. (2020). İlkokul hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Sönmez, K. & Dikmenli, Y. (2025). İlkokul sosyal bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(1), 434-458. http://dx.doi.org/10.30703/cije.732000
• Subaşı, Y. (2023). Türkiye ve İran 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 1303-1317. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1351855
• Süer, N. B. (2024). 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet (1968-2021) / Gender in 4th grade social studies textbooks (1968-2021) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Temellioğlu, Ş. H. & Küçükturan, A. G. (2022). Dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, 679-698. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.956711
• UNESCO. (2021). Gender Equality in Education: A Framework for Action. UNESCO.
• Uygun, K. & Önsan, Ö. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin toplumsal cinsiyet algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 99-114.
• Vargel Pehlivan, P. (2017). Toplumsal cinsiyet bağlamında kuramsal yaklaşımlar: Bir literatür taraması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31), 497-521.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2020). Eğitim araştırmalarında toplumsal cinsiyet eşitliği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 20(1), 13-29.
• Yıldırım, Y. & Çalışkan, A. (2024). 2024 SBDÖP’nin 2005, 2015 ve 2018 programlarıyla karşılaştırmalı analizi. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 8(1), 108-142. https://doi.org/10.46452/baksoder.1485390
• Yılmaz, A. (2022). Sosyal bilgiler eğitimi alanındaki toplumsal cinsiyet ile ilgili araştırmalar üzerine bir meta sentez çalışması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.