Coğrafya Öğretmen Adaylarının Çevresel Okuryazarlık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 25, 31.12.2022

Yusuf Aydemir Mete Alım

Öz

Bu araştırmanın amacı, Coğrafya öğretmeni adaylarının çevresel okuryazarlık düzeylerini çeşitli değişkenlere göre incelemektir. Araştırmada nicel araştırma yaklaşımlarından biri olan betimsel tarama modeli uygulanmıştır. Araştırmanın katılımcılarını 2021-2022 eğitim-öğretim yılında Türkiye’de bulunan yedi Coğrafya öğretmenliği bölümünde öğrenim gören toplam 94 ikinci sınıf ve 96 dördüncü sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak Kışoğlu (2009) tarafından geliştirilen Çevre Okuryazarlığı Ölçeği (ÇOÖ) kullanılmıştır. ÇOÖ’den elde edilen verilerin analizinde tek yönlü ANOVA ve bağımsız örneklemler t-testi uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, Coğrafya öğretmeni adaylarının çevresel okuryazarlık seviyelerinin orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Çevre dersi alma durumu ve üniversite değişkenleri çevre okuryazarlığı seviyelerini etkilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, çevre, çevre okuryazarlığı, öğretmen adayı

Opinions of Candidates Teachers in terms of Various Variables

Öz

The aim of this study is to examine the environmental literacy levels of geography teacher candidates according to various variables. In the research, descriptive survey model, which is one of the quantitative research approaches, was applied. The participants of the research consist of 94 second grade and 96 fourth grade students studying in seven geography teaching departments in Turkey in the 2021-2022 academic year. The Environmental Literacy Scale (ELS) developed by Kışoğlu (2009) was used as the data collection tool. One-way ANOVA and independent samples t-test were used in the analysis of the data obtained from the ELS. As a result of the research, it was determined that the environmental literacy levels of the geography teacher candidates were moderate. Environmental course taking and university variables affect environmental literacy levels.

Anahtar Kelimeler

Geography, environment, environmental literacy, teacher candidate

Kaynakça

• Akıllı, M., ve Genç, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığı alt boyutlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(2), 81–97. https://dergipark.org.tr/en/pub/suje/issue/20639/220073
• Alım, M. (2006). Avrupa Birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 599–616. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/626637
• Altınöz, N. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri (Tez No:274704) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi-Sakarya].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Artun, H., Uzunöz, A., ve Akbaş, Y. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okur-yazarlık düzeylerine etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 1–14. https://doi.org/10.9779/puje467
• Aslan-Efe, H. (2015). Animasyon destekli çevre eğitiminin akademik başarıya, akılda kalıcılığa ve çevreye yönelik tutuma etkisi. Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(5), 130–143. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/508910
• Aydemir, Y. (2022). Öğretmen adaylarının çevresel okuryazarlık düzeyleri ve çevreye yönelik görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Tez No:742396) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi-Erzurum]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Balkan-Kıyıcı, F., Atabek-Yiğit, E., ve Darçın, E. S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 17–27. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/200325
• Benzer, E. (2010). Proje tabanlı öğrenme yaklaşımıyla hazırlanan çevre eğitimi dersinin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığına etkisi (Tez No:279892) [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bilim, İ. (2012). Sürdürülebilir çevre açısından eğitim fakültesi öğrencilerinin çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi (Tez No:330235) [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi-Afyonkarahisar]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (15. baskı). Pegem Akademi.
• Can, A. (2013). Spss ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.
• Can, D. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre okuryazarlığı, başarı ve kimyaya karşı tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez No:333544) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Lawrence Erlbaum.
• Demir, E., ve Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2), 7–18. http://www.derleme.gen.tr/index.php/derleme/article/view/239/236
• Demirdirek, M. (2019). Ders dışı etkinliklerle desteklenen öğrenci merkezli çevre eğitiminin 7. sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlıklarına etkisi (Tez No:548105) [Yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi-Aksaray]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demirtaş, N., Akbulut, M. C., Özşen, Z. S. (2018). Üniversite öğrencilerinin çevre okuryazarlığı üzerine bir araştırma: Beypazarı meslek yüksekokulu örneği. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 3(1), 27–33. https://doi.org/https://doi.org/10.35229/jaes.392248
• Erbasan, Ö. (2018). Öğretmenlerin çevre okuryazarlıklarının bazı değişkenler açısından incelenmesi (Tez No:509630) [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi-Afyon]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erkılıç, H. H. S. (2019). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlık düzeyleri ve çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi: Sakarya ili örneği (Tez No:583576) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi-Sakarya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erkol, M., ve Erbasan, Ö. (2018). Öğretmenlerin çevre eğitimi öz-yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 810–825. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/603999
• Erten-Kozlu, S. (2019). İlköğretim bölümü öğretmen adaylarının aldıkları programlara bağlı olarak çevre okuryazarlık bakımından karşılaştırılması (Tez No:584034) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Fettahlıoğlu, P. (2012). Fen bilgisi öğretmeni adaylarının çevre okuryazarlığının geliştirilmesine yönelik olarak argümantasyon ile probleme dayalı öğrenme yaklaşımının kullanımı (Tez No:331661) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Genç, M., ve Genç, T. (2013). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi. Asya Öğretim Dergisi, 1(1), 9–19. https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423870839.pdf
• George, D., ve Mallery, M. (2003). Using SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 11.0 update (4th ed.). Allyn & Bacon.
• Güler, E. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi ve öğrencilerin okuryazarlığı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Tez No:330166) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi-Adana]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Güler, T. (2009). Ekoloji temelli bir çevre eğitiminin öğretmenlerin çevre eğitimine karşı görüşlerine etkisi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 30–43. http://eb.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/606/85
• Gürbüz, H., ve Kışoğlu, M. (2017). Biyoloji öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığını artırmaya yönelik öğrenci merkezli etkinlikler hakkındaki düşünceleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 74–90. https://doi.org/10.17556/erziefd.312300
• Karakaya-Akçadağ, Ç., ve Çobanoğlu, E. O. (2018). “İnsan ve çevre” ünitesi için sınıf dışı öğretim uygulamasının çevre okuryazarlığı üzerine etkisi. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi (İAD), 3(2), 1–23. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/617914
• Karakaya, Ç. (2016). İnsan ve çevre ünitesi için sınıf dışı öğretim uygulamasının çevre okuryazarlığı üzerine etkisi (Tez No:429307) [Doktora Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi-Samsun]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karasar, N. (2002). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Nobel.
• Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık dizeylerinin belirlenmesi (Tez No:288404) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karatekin, K., ve Aksoy, B. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Turkish Studies, 7(1), 1423–1438. https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423933819.pdf
• Karayılan, G. (2017). Oyun temelli ekolojik ayak izi etkinliklerinin dört ve beşinci sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığına etkisi (Tez No:469620) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kaya, M. (2019). Sosyobilimsel konulara dayalı fen eğitiminin ortaokul 7. sınıf öğrencilerinin bilimsel okuryazarlık ve çevre okuryazarlık düzeylerine etkisi (Tez No:569975) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi-Mersin]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kaya, M. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin algıları: metafor analizi örneği. Turkish Studies, 9(2), 917–931. http://web.a.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=3ba5db63-eccc-41b0-a069-01014b64f9a0%40sdc-v-sessmgr01
• Kayalı, H. (2018). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığı üzerine bir araştırma. Marmara Coğrafya Dergisi, 37, 63–69. https://doi.org/10.14781/mcd.386113
• Kibert, N. C. (2000). An analysıs of the correlatıons between the attıtude, behavıor, and knowledge components of envıronmental lıteracy ın undergraduate unıversıty students. (Master’s Thesis, University of Florida). Retrieved from https://original-ufdc.uflib.ufl.edu/results/?t=45840211.
• Kışoğlu, M. (2009). Öğrenci merkezli öğretimin öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığı düzeyine etkisinin araştırılması (Tez No:238095) [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi-Erzurum]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Koç, A., Çorapçigı̇l, A., ve Doğru, M. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1(1), 39–52. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/638587
• Koç, H., ve Karatekin, K. (2013). Coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 139–174. http://www.marmaracografya.com
• Kocatürk, D. (2016). Çevre sorunlarını ve eylemlerini araştırma ve değerlendirme modeline dayalı öğretim yönteminin 7. sınıf öğrencilerinin çevre okuryazarlığına ve kavram öğrenmelerine etkisi (Tez No:435376) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Moseley, C. (2000). Teaching for environmental literacy. The Clearing House, 74(1), 23–24. https://www.proquest.com/openview/7e325889d251f742542d8af84db83ed8/1?pq-origsite=gscholar&cbl=42171
• Nazik, M., ve Arlı, M. (2004). Bilimsel araştırmaya giriş. Gazi.
• Özbuğutu, E., Karahan, S., ve Tan, Ç. (2014). Çevre eğitimi ve alternatif yöntemler-literatür taraması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 393–408. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/183140
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi I (5.baskı). Kaan.
• Özey, R. (2004). Günümüz dünya sorunları. Aktif.
• Özgürler, S. (2014). Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri ile ekolojik ayak izlerinin incelenmesi (Tez No:380580) [Yüksek lisans tezi, Amasya Üniversitesi-Amasya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Roth, C. E. (1992). Environmental literacy: its roots, evolution and directions in the 1990s (ED 348235). https://eric.ed.gov/?id=ED348235
• Sonekinci, A. (2019). Çevre okuryazarlığı kapsamında geliştirilen materyallerin öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık ve epistemolojik inanışlarına olan etkisi (Tez No:593223) [Yüksek lisans tezi,
• Adıyaman Üniversitesi-Adıyaman]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şafak, B. (2020). Eğitim teknolojisi araçlarıyla desteklenen çevre Eğitiminin fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığına etkisinin incelenmesi (Tez No:651565) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi-Mersin]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesi (Tez No:398715) [Yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi-Aksaray]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, N. (2020). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (Tez No:636705) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, N. F., Cerrah, L., Saka, A., ve Bülent, Ş. (2004). Yüksek öğretimde öğrenci merkezli çevre eğitimi dersine yönelik bir uygulama. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 113–128. http://www.gefad.gazi.edu.tr/en/download/article-file/77294
• Timur, S. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi (Tez No:279789) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Tokur, F. (2019). Çevreye ilişkin duygu boyutu kazandırılmış Etkinliklerin fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre okuryazarlıklarına ve sürdürülebilir çevreye yönelik tutumlarına etkisi (Tez No:537883) [Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi-Adıyaman]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Uyanık, G. (2016). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin ve tutumlarının incelenmesi. Online Fen Eğitimi Dergisi, 1(1), 30–41. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/229376
• Uyar, A., ve Temiz, A. (2019). Sınıf öğretmenlerinin çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 954–961. https://doi.org/10.17719/jisr.2019.3642
• Ünlü, E. (2016). Öğretmen Adaylarının çevre okuryazarlık farkındalık düzeylerinin incelenmesi (Tez No:421617) [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi-Kütahya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yalçın, C. (1993). Çevre duyarlılığı ve eğitimi (Tez No:26126) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yavuz, M., Balkan Kiyici, F. ve Atabek-Yiğit, E. (2014). İlköğretim II. kademe öğrencileri için çevre okuryazarlığı ölçeği: ölçek geliştirme ve güvenirlik çalışması. Sakarya University Journal of Education, 4(3), 40–53. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/192336
• Yucasu, Ş. (2015). Proje tabanlı öğrenme yönteminin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığına etkisi (Tez No:383518) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi-Elazığ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yücel, S. A. ve Morgil, İ. F. (1998). Yüksek öğretimde çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 84–91. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/88112
• Yücel, S. A. ve Morgil, İ. F. (1999). Çevre eğitiminin geliştirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 76–89. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/228422