Öğretmen Adaylarının Eleştirel Medya Okuryazarlığı Becerisinin Geliştirilmesine Yönelik Bir Karma Yöntem Çalışması

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 67 - 86, 06.07.2023

Ersin Gülay Nazlı Aydın Şifanur Çelik

Öz

Uzaktan eğitim ve salgın sürecinde eleştirel medya okuryazarlığının önemi çok artmıştır. Bunun öncesinde ise eleştirel düşünme, 21. yüzyıl becerilerinden biri olarak kabul ve ilan edilmişti. Öğrencinin eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi de bir öğretmen öz yeterliliğidir. İlköğretim ve ortaöğretim düzeyinde öğrenim gören öğrencilerin uzaktan eğitim sürecinde medya mesajlarıyla ve manipüle edici içeriklerle sık karşılaşması öğretmenlerin işini zorlaştırmış gibi görünse de aslında öğretmenin kılavuzluk vazifesinin en önemli pekiştiricisi hâline gelmiştir. Bu kavramsal çerçeve dâhilinde bu çalışmayla öğretmen adaylarının eleştirel medya okuryazarlığı farkındalığının arttırılması, eleştirel düşünme ve medya okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca bu çalışmayla öğretmen adaylarının görüntülü medya metinlerinin açık ve örtük mesajlarını kendi oluşturdukları iç eleştiri mekanizması aracılığıyla süzgeçten geçirmenin incelikleri ve önemini fark etmelerini sağlamak planlanmıştır.
Bu çalışmada karma yöntem desenlerinden iç içe desen kullanılmıştır. İlk aşamada ön test-son test tek gruplu yarı deneysel model kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının eleştirel medya okuryazarlığı becerileri hakkında betimleyici ve geliştirici yaklaşımın benimsendiği bu çalışmada; betimlemede, takip etmede ve sonrasında gerçekleştirilen atölye çalışmalarının sonuçlarının manidar olup olmadığının değerlendirilmesinde nitel verilerden de faydalanılmıştır. Çalışma kolay ulaşılabilirlik esasında bir devlet üniversitesinde öğrenim gören 64 gönüllü öğretmen adayıyla yürütülmüştür. Nicel verilerin analizinde betimleyici analizler ve tek örneklem t-testi; nitel verilerin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Çalışmada katılımcıların Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği’nden eğitimler öncesi ve sonrası aldıkları ortalama puanlar arasında manidar bir farklılık oluşmamıştır. Bununla birlikte katılımcıların eleştirel medya okuryazarlığı becerisi kazandıklarına dair nitel bulgulara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

eleştirel dinleme/izleme, medya okuryazarlığı, eleştirel medya okuryazarlığı

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012002291

Teşekkür

Bu çalışmayı, 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme programı kapsamında 1919B012002291 proje numarasıyla destekleyen TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

A Mixed Method Study on Pre-service Teachers’ Developed Critical Media Literacy Skills

Öz

Proje Numarası

1919B012002291

Kaynakça

• Arslan, H. (2019). Eleştirel medya okuryazarlığı kapsamında çocuğa ve kadına yönelik olarak önerilen özel haber dili. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 111–136.
• Atmaca, Ç. (2016). Medya okuryazarlığı dersinin öğretmen adayları üzerindeki etkileri. Ege Eğitim Dergisi, 2(17), 442–442.
• Barut, E. ve Koç, M. (2016). Yeni medya okuryazarlığı. A. İşman, H. F. Odabaşı ve B. Akkoyunlu, (Ed.), Eğitim Teknolojileri Okumaları içinde (s. 595-613). TOJET.
• Bilici, İ. E. (2017). Medya Okuryazarlığı ve Eğitimi. Nobel.
• Bilici, İ. E. (2019). Medya okuryazarlığında paydaşlar arası iş birliği ve anahtar kriterler. M. Bostancı (Ed.), Medya Okuryazarlığı içinde (s. 17–47). Nobel.
• Binark, M. ve Gencel Bek, M. (2007). Eleştirel medya okuryazarlığı: kuramsal yaklaşımlar ve uygulamalar. Kalkedon.
• Brownell, J. (2016). Listening Attitudes Principles and Skills. Routledge.
• Creswell, J. W. ve Clark, V. L. P. (2014). Karma yöntem araştırmaları, tasarımı ve yürütülmesi. Anı Yayıncılık.
• Çarkıt, C. (2019). Türkçe eğitiminde eleştirel dinlemenin/izlemenin önemi ve yeri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 180–193. doi:10.29000/rumelide.618150
• Doğanay, A. (2000). Yaratıcı öğrenme, A. Şimşek (Ed.), Sınıfta demokrasi içinde (s. 172). Eğitim-Sen Yayınları.
• Ekiz, D. (2009), Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Elitok-Kesici, A. ve Kızılkaya, A. (2016). Medya okuryazarlığı dersine ilişkin öğretmen görüşleri. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 6(2), 174–189.
• Epstein, R. L. (1999). Critical thinking. Belmont.
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. SAGE.
• Göçer A. (2017), Türkçe özel öğretim yöntemleri. Pegem.
• Gültekin, M. (2019). Algı yönetimi ve manipülasyon. Pınar.
• Karaman, M. K. (2016). Öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri̇ i̇le eleşti̇rel düşünme eği̇li̇mleri̇ üzeri̇ne bi̇r çalışma. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 4(1), 326–350.
• Kardaş, M. N. (2017). Türkçe öğretmenlerinin medya okuryazarlığı eğitimi vermekteki yeterlikleri üzerine bir araştırma. International Journal of Language Academy, 5(September), 36–56.
• Kardaş, M. N., Maden, S., Maden, A. ve Banaz, E. (2017). Medya okuryazarlığı i̇le i̇lgili lisansüstü tezlere yönelik bir i̇çerik analizi, International Journal of Languages’ Education and Teaching. 5(1). s. 588-605.
• Kıran, Ö. (2020). Temel yaklaşımlar açısından medya okuryazarlığı eğitimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 233–248.
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kubbealtı Lugatı (2023). http://lugatim.com/s/eğilim
• Mackay, I. (1997). Dinleme becerisi. (Çev.: Aksu Bora ve Onur Cankoçak), İlkkaynaknorr
• Maden, A. ve Banaz, E. (2017). Medya okuryazarlığı ile ilgili lisansüstü tezlere yönelik bir içerik analizi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(1), 588–605.
• MEB, (2005). Türkçe dersi öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB, (2006). İlköğretim Türkçe dersi 6, 7 ve 8. sınıflar öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB, (2009). Türkçe dersi öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2017). Türkçe dersi öğretim programı. Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları.
• MEB (2018). Medya okuryazarlığı dersi öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• RTÜK. (2016). Medya okuryazarlığı nedir? https://www.medyaokuryazarligi.gov.tr/menu_goster.php Guid=B7AA7732-1593-4B32-BDE5-D76E64C2A5FA&MenuId=2
• Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193–200. doi:10.12968/sece.2016.28.13
• Semerci, N. (2016). Eleştirel düşünme eğilimi (EDE) ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Studies, 11(9), 725–740.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2014). Using Multivariate Statistics (6th ed.). Harlow Pearson Education.
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB]. (2014). http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_09/14155835_9_cizelgeveesaslar.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2020). Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2020-33679#:~:text=T%C3%9C%C4%B0K%20Kurumsal&text=%C4%B0nternet%20kullan%C4%B1m%20oran%C4%B1%202020%20y%C4%B1l%C4%B1nda,%73%2C3%20oldu%C4%9Fu%20g%C3%B6r%C3%BCld%C3%BC
• Türk Dil Kurumu (2023). Eğilim ne demektir? https://sozluk.gov.tr
• Valenzuela, J., Nieto, A. M., & Saiz, C. (2011). Critical thinking motivational scale: a contribution to the study of relationship between critical thinking and motivation. Journal of Research in Educational Psychology, 9(2), 823-848.
• Yıldırım, Ş. ve Kardaş, M. N. (2018). Türkçe ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin medya okuryazarlığı eğitimi yeterlikleri ve bu yeterliklerinin bazı değişkenlerle ilişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 165–182.
• YÖK. (2018). Medya okuryazarlığı dersi lisans programı.