Yusuf Kırşehri Mevlevi’nin Türk Müzik Tarihindeki Yeri: Yeni Sistemcilerin Kurucusu Müzik Teorisyeni

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 4, 655 - 679, 01.01.2017

Recep Uslu

Öz

Yusuf Kırşehri’nin müzik eseri hakkında bugüne kadar bir kaç araştırma yapılmıştır. Makalenin amacı araştırmaların eksik ve hatalı yönlerine değinmenin yanı sıra, bugüne kadar hiçbir araştırmada yer almayan Yusuf Kırşehri’nin hayatını ve müzik tarihindeki önemini ortaya koymaktır. Yusuf Kırşehri’nin fikirleri, yaşadığı çağda Karamanlılar’dan Osmanlıya geçen Anadolu’da Türklerin müzikle ilgilerini göstermesi açısından önemlidir. Eseri ve fikirleri kendisinden sonra gelen Osmanlı müzik teorisyenlerini etkileyerek bir ekol haline gelmiştir. Yılmaz Öztuna onu edvar çevirmeni olarak sunmuş olsa da o, bir edvar çevirmeni değil, edvar ekolü kurucusudur. Bu ekoldeki en önemli rolü pratik müzik eğitim metoduna uygun bir eser yazmış olması, kadim teorisyenler gibi bir mutlak-tel üzerinde müziği anlatmaması, icat ettiği makamlarla edvar geleneğinde kastedilen müzik terkipleri yapmanın sırrını çözmüş olması, müziğe mistik bir anlam yüklemede başarılı ifadeleridir. Kendisinden sonra gelenlerin kitabından kolayca yararlanmaları için pratik müzik eğitim ve anlatım metodunu kullanması, ekolünün yayılmasındaki en önemli etkenlerden biridir. Onun 1365’lerde Kırşehir’de doğmuş olduğu, Konya’da eğitim aldığı, Emir Adil Çelebi zamanında Mevlevi olduğu, 1390’lerden sonra Kırşehir’e döndüğü bu çalışmada ilk defa yazılmıştır. Her ne kadar 1410’larda eserini yazdığı biliniyor olsa da bu araştırmada kimlerden yararlanmış, hangi terkipleri icat etmiş, eserini kimlerin Türkçe’ye tercüme etmiş olabileceği üzerinde ilk defa durulmuştur. Onun kurduğu ekolü Bedr-i Dilşad, Ahmetoğlu Şükrullah, Hızır b. Abdullah gibi müzik teorisyenlerinin takip etmiş oldukları tespit edilmiş olması önemli bulgu ve sonuçlardandır. Ölümünden elli yıl sonra Mehmet Ladiki, onu takip edenleri yeni edvar teorisyenleri, diğerlerini ise kadim edvar teorisyenleri olarak kaydetmiştir

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği Tarihi Müzikoloji Yeni Sistemciler Yusuf Kırşehri Mevlevi Hızır b. Abdullah

The Place of Yusuf Kırşehri Mevlevi in Turkish Music History: The Founder of New Systematists on Music Theory

Öz

A few researches have been done on the Edvar Work of Yusuf Kırshehri in Turkey. This article aims to reveal Yusuf Kırshehri’s life and his importance in Turkish music history. Besides this, it will show some incomplete and faulty aspects of the researches. The ideas of Yusuf Kırshehri are important in terms of showing the music of the Anatolian Turks passing the Ottoman Empire from Karamanids in the age of his lives. His work and ideas have become a school of new music by influencing Ottoman music theorists coming after him. Yılmaz Öztuna in his music encyclopedia presented his as a translator of Urmevi’s edvar, but it is not true. He was a founder of new generation music theories, he was not a translator. His most important role in this new school was to write a work corresponding to the method of practical music education. He did not tell the music on an absolute-wire like the old generation theoreticians. He solved the secret of doing the musical scales/pieces or terkips described in the old edvar books and made new ones. The key of his success was undoubtedly the combination of music and mysticism. He used practical music education and narration method to easily take advantage of the book for his followers. This was one of the most important factors in his school’s dissemination. His life was also written his live first time in this article. He was born in 1365’s in Kırshehri in Middle Anatolia in the reign of Karamanids. In the young age he went to Konia and took education. He learned Arabian and Persian. He became Mevlevi and learned to play the ney instrument. He came back Kırshehri after 1390’s. He taught some students ney and music. He wrote Persian the book of music education as practical method 1410 . Probably He died in 1425’s. Poet Bedr-i Dilşad firstly translated the part of makams in his music book as Turkish poem in Muradname. Then Ahmetoghlu Shukrullah and Hızır b. Abdullah translated Turkish his book in XVth century. Fifty years after his death Mehmet Ladiki recorded his followers as new generation of music theoreticians, and others as old generations.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music History Musicology New Systematists Yusuf Kırshehri Hızır b. Abdullah

Kaynakça

• Agayeva, S. –Uslu, R. (2004). “Kitab-ı Edvar Ruhperver”, muzikbilim.com (çevrimiçi dergi), sy.3, erişim tarihi 12.12.2004, s. 8-13
• Agayeva, S. –Uslu, R. (2008). Ruhperver, Ankara Ürün yay.
• Agayeva, S. (2010). “Osmanlıda Azerbaycanlı Musikişinaslar” (Has Bahçede Ayş u Tarab, haz.
• Halil İnalcık içinde), İstanbul, s. 47-60
• Ahmetoğlu Şükrullah (1435-37). Risale-i Edvar (Ahmedoğlu Şükrullah içinde, haz. Murat Bardakçı), İstanbul 2012
• Akdoğan, B. (1999). “XV. Yüzyıl Osmanlı Döneminde Türk Musikisi”, Diyanet İlmi Dergi, c. / sy. 1, s. 135-170
• Anonim (1700-1750), Risale-i Musiki (Ahmet Tohumcu, İki Yazma Müzik Risalesi, 2006, yüksek lisans, içinde).
• Cevher, H. (2004). Kitab-ı Edvar İnceleme- Çeviriyazım, İzmir, s. 59
• Çaylı, F. (2017). “Hızır b. Abdullah’ın Giriftnamesi Üzerine: XV. Yüzyıl Bir Müzik Teorisi Yazmalarından Bir Tranzpozisyon Rehberi”, Rast Müzikoloji, sy.
• Demir, S. (1985). 15. Yüzyıl Kuramcıları Ve Urmiyeli Safiyyüddin, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bölümü .
• Doğrusöz-Dişiaçık, N. (2007). Hariri bin Muhammed’in Kırşehri Edvarı Üzerine İnceleme,
• Doktora Tezi, İTÜ SBE Doğrusöz-Dişiaçık, N. (2012). Musiki Risaleleri, İstanbul Biksad yay.
• Doğrusöz-Dişiaçık, N. –Beşiroğlu, Ş.– Uslu, R. (2007). “Hariri bin Muhammed’in KırşehriEdvar Çevirisinde Perdeler”, İTÜ Dergisi/b Sosyal Bilimler, c.4/ sy. 1, s. 16
• Farmer, H. G. (1979). “Musiki”, İA: İslam Ansiklopedisi, c. VIII, s. 682-684
• Feldman, W. (1996), Music of the Ottoman Court, Berlin Sema Vakfı yay.
• Gazimihal, M.R. (1947). Konya’da Musiki, Ankara
• Hızır b. Abdullah’ta (1441, s. 153) “rastacem”in arkasından “murgek” makamının tanımına ayrıca yer verilmiş ve farklı oldukları vurgulanmış iken, Seydi’nin eserinde “acemrast” ile “murgek” aynı terkipdir.
• Sadece Hızır b. Abdullah’da (1441, s. 153) açıklaması görülür, ancak avazezenburun adı ilk defa Kırşehri’nin eserinde geçer, dolayısıyla Kırşehri tarafından bilinen bir makamdır.
• Güray, C. (2011). Bin Yılın Mirası: Makamı Var Eden Döngü Edvar Geleneği, İstanbul
• Hızır bin Abdullah. (1441). Kitab-ı Edvar (haz. Recep Uslu, Hızır b. Abdullah ve Musiki Edvarı, İstanbul 2016 içinde)
• Kamiloğlu, R. (2008). “Amasyalı Şükrullah’ın Edvar-ı Musikisi’nin Tanıtımı”, Hikmet Yurdu, sy. 1, s. 185-186
• Kamiloğlu, R. (1998). Şehri Kırşehri el-Mevlevi Yusuf bin Nizameddin bin Yusuf Rumi’nin Risale-i
• Musikisi’nin Transkribe ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Malatya İnönü Üniversitesi Kamiloğlu, R. (2007). Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvar-ı Musiki Adlı Eseri, doktora tezi, Ankara Üniversitesi SBE
• Kantemiroğlu (1692). Kitab-ı İlmü’l-musika, haz. Yalçın Tura, İstanbul 2000, I-II c.
• Kırşehri (1411). Risale-i Musiki. (N. Doğrusöz-Dişiaçık, 2007.
• Ladiki (1483). Zeynü’l-elhan, haz. M. Pekşen, yüksek lisans tezi, 2002, İÜ SBE
• Ladiki (1485). Risaletü’l-Fethiyye (haz. ve trc. Tekin, H. Ladikli Mehmed ve Risaletü’l-Fethiyyesi, doktora tezi, 1999, Niğde Üniversitesi SBE içinde)
• Levendoğlu Öner, O. (2011). “Osmanlı Dönemi Müzik Yazmalarında Makam Tanımları,
• Sınıflamaları ve Bir Geçiş Dönemi Kuramcısı: Ladikli Mehmed”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, sy. 2, s. 794-816
• Levendoğlu, O. (2004). “XIII. Yüzyıldan Bugüne Uzanan Makamlar ve Değişim Çizgileri”, SBE Dergisi, sy. 2, s. 131-138
• Levendoğlu Yılmaz, O. (2002), XIII. Yüzyıldan Bugüne Uzanan Makamlar ve Değişim Çizgileri, doktora tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Makami. (1518). Kitab-ı Edvar (haz. D. Tekin, Yavuz Sultan Selim’e Yazılan Kitab-ı Edvar, yüksek lisans tezi, 2003, İTÜ SBE içinde).
• Nasır Dede (1796), Tedkik u Tahkik, haz. F. A. Başer (Türk Musikisinde Abdülbaki Nasır Dede, İstanbul 2013 içinde).
• Oransay, G. (1990). Oransay Derlemesi: Belleten, haz. S. Durmaz-Y. Daloğlu, İzmir
• Öztuna, Y. (2006). “Yusuf Kırşehri”, Türk Musikisi Ansiklopedisi, İstanbul 1976, II, 392; son baskı: 2006, II, 505
• Öztürk, O. M. (2012). “Hızır b. Abdullah’ta saz düzenleri”, Porte Akademi, sy. 3-2, s. 109-128.
• Öztürk, O. M. (2014a). “Giriş”, Kırşehri, Risale-i Musiki, e-kitap çev. Sezikli, içinde
• Öztürk, O. M. (2014b). “Makam Âvâze Şube Terkib”, Rast Muzikoloji, 2/1, s. 1-49
• Popescu-Judetz, E. (2010). A SummaryCatalogue of the Turkish Makams, İstanbul
• Sezikli, U. (2000). Kırşehirli Nizameddin İbn Yusuf’un Risale-i Musikisi, yüksek lisans tezi; ayrıca baskısı için bk. e-kitap, haz. U. Sezikli, Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Müdürlüğü, 2013.
• Sürelsan, İ. B. (1971). “Onbeşinci Yüzyıl Türk Musikisi Müelliflerinden Ahmedoğlu
• Şükrullah”, Musiki ve Nota, sy. 5, 1970, s. 4-7; Musiki ve Nota, sy. 24, s. 4 vd.
• Tekin, E. (2007). Safadi’nin Müzik Teorisi, yüksek lisans, İTÜ SBE
• Tokmak, Ş. (2000?).Horasandan Anadolu’ya Kırşehir, Kırşehir, Ahi Haber yay. ts.
• Uslu, R. (2000a). “XV. Yüzyılda Yazılmış Türkçe Musiki Nazariyatı Eserleri”, İÜ Ed. Fak.
• Tarih Dergisi, sy. 36, s. 453-465
• Uslu, R. (2000b). “Sultan II. Murad Devrinde Müzik”, Journal of the Academik Studies, sy. 4, İstanbul, s. 451-471
• Uslu, R. (2009). “Türkçe Müzik Teorileri Eserleri Nasıl Çalışılmalı?”, Folklor / Edebiyat, sy. 58, Ankara, s. 54 vd.
• Uslu, R. (2012). “Türk Müziğini Rumi Makamlar Etkilemiş midir?”, Porte Akademik, sy. 4, İstanbul, s. 110
• Uslu, R. (2014). “Abdülkadir Meragi ve Meragizadeler Kronolojisi”, Yeni Türkiye, sy. 57, s. 418
• Uslu, R. (2017). Edvar-ı Musiki 1642 Tarihli, İstanbul 2017