Kâmûsü’l-A’lâm’a Göre 19.Yüzyılın Sonunda Trabzon

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 3, 1 - 19, 01.01.2019

Yavuz Bayram Avni Erdemir Semih Yeşilbağ

Öz

Kâmûsü’l-a’lâm; sözlük ve ansiklopedi yazarı olarak tanınan Şemseddîn Sâmî tarafından ilk cildi 1889, son cildi 1898 yılında İstanbul’da yayımlanmış olan toplam 6 ciltlik bir ansiklopedidir. Eser, başta Osmanlı dönemi salnâmeleri olmak üzere pek çok kaynağın taranmasıyla hazırlanmıştır. Nitekim Kâmûsü’l-a’lâm; şairleri, âlimleri, hattatları, musikişinasları, din ve devlet adamlarını ve bunların eserlerini tanıtan tezkireler, biyografiler, bibliyografiler ve tarihler gibi Osmanlı döneminin önemli kaynakları arasındadır. Bu bağlamda Kâmûsü’l-a’lâm; tarihi olaylar ve şahsiyetler yanında coğrafî terimler ve yerleşim yerleri hakkında dönemini yansıtan bilgiler vermesi bakımından da önemli bir kaynak olarak dikkat çekmektedir. Özellikle bir yerleşim yerinin 19.yüzyılın sonlarına doğru sahip olduğu siyasî, coğrafî, sosyal ve kültürel yapı hakkında sağlıklı bilgi edinilmesi ve ilgili yerleşim yerinin günümüzdeki durumu ile karşılaştırma imkânı sunması yönüyle değerlidir. Nitekim bu makalede öncelikle Kâmûsü’l-a’lâm’ın 19.yüzyılın sonlarında Trabzon hakkında verdiği bilgilerin gün ışığına çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu amaçla eserin dördüncü cildinin 3004 ile 3008 numaralı sayfaları arasında yer alan Trabzon maddesinin transkripsiyonlu metni ortaya konacaktır. Ayrıca söz konusu maddenin orijinal metniyle birlikte sadeleştirilmiş metni de makale kapsamında yer alacaktır. Böylece 19.yüzyılın sonlarındaki Trabzon ile günümüzdeki Trabzon arasında bir karşılaştırma imkânı ortaya çıkacaktır

Anahtar Kelimeler

Kâmûsü’l-a’lâm, 19.yüzyıl, Osmanlı dönemi kaynakları, Trabzon

In Accordance with Kâmûsü’l-A’lâm the Province of Trabzon At the end of the 19th Century

Öz

Kâmûsü’l-a’lâm is an encyclopedia of 6 volumes that written by Şemseddîn Sâmî who is known as lexicographer and author of encyclopedia, whose first volume published in 1889 and last volume published in 1898 in Istanbul. The work is prepared with scanning many works, especially Ottoman period’s salnames. Thus, Kâmûsü’l-a’lâm is one of the important works that written in Ottoman period like Ottoman period’s poets, bookmen, penmen, musicians, clerics and statesmen and biographies, bibliographies and histories which are introducing them. In this context, the work attracts attention as an important work that gives informations abouthistoric events and people, besides informations about geographical terms and locations. Especially, it is valuable in terms of obtaining correct informations about a settlement’s political, geographical, social and cultural structure towards the late 19th century and giving a chance to compare that with the current situation. Thus, first of all, it is aimed to bring to light informations about Trabzon at the end of the 19th century which information is given by Kâmûsü’l-a’lâm. In this purpose, the transcriptive text where the article of Trabzon is placed that is located between 3004th and 3008th pages will be put forth. Besides the article’s original text will be placed with simplified text in this article. Thus, a comparison between Trabzon in the late 19th century and today’s Trabzon will be possible

Anahtar Kelimeler

Kâmûsü’l-a’lâm, 19th Century, Works of Ottoman period, Trabzon

Kaynakça

• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.1, Mihran Matbaası, İstanbul 1306/1889.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306/1889.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.3, Mihran Matbaası, İstanbul 1308/1891.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.4, Mihran Matbaası, İstanbul 1311/1894.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.5, Mihran Matbaası, İstanbul 1314/1896.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l-a‘lâm, C.6, Mihran Matbaası, İstanbul 1316/1898.
• Ali Nazîmâ ve Faik Reşad (2005). Mükemmel Osmanlı Lügati (Necat Birinci, Kâzım Yetiş, Fatih Andı, Erol Ülgen, Nuri Sağlam, Ali Şükrü Çoruk, haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çağbayır, Yaşar (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lügat-ı Cûdî, (İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar, haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Redhouse, James W. (2016). Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye, (Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz, Yaşar Yılmaz, haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• http://www.kamusiturki.com (ET: 09.09.2019)
• http://lugatim.com (ET: 09.09.2019)
• https://www.osmanlicasozlukler.com (ET: 09.09.2019)
• https://sozluk.gov.tr (ET: 09.09.2019) Ek: Orijinal Metin