İkincil Sözlü Kültür Ortamına Geçiş Bağlamında Hacı Bektaş-ı Veli’nin Manzûm Vilâyetnâmesi

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 1 - 16, 01.01.2020

Salih Gülerer

Öz

Menâkıbnâmeler/Vilâyetnâmeler sözlü kültürde teşekkül ederek yayılırlar. Bu eserlerin malzemesini oluşturan menkabeler de çoğu zaman inanılan bir olaydan hareketle ortaya çıkmış halk muhayyilesinin bir ürünüdür. Bu makalede amaç Hacı Bektâş-ı Velî Vilâyetnâmesinin sözlü kültürden yazılı kültür ortamına aktarımını ve ikincil sözlü kültür bağlamının tespitidir. Bu eseri oluşturan menkabeler sözlü aktarım süreci içerisinde belli bir süre teşekkül evresi geçirirler. Teşekkül evresinin sonunda birinci sözlü kültürde anlatılmaya başlanan menkabeler, bir yazıcı tarafından gerek kendi bilgi ve görgüsü gerekse birinci sözlü kültürde ayrı ayrı anlatılar halinde bulunan menkabeler ve yazılı kaynaklarından, yazılı kültür ortamına belli bir yapı içinde aktarılmaya başlanır. Bu aktarım yazıcının biçimlendirmesiyle bir üst anlatı haline dönüşmüştür. Yazıcı anlatıları yazıya aktarırken belirli bir düzen ve zaman sırası gözetir. Bu haliyle Vilâyetnâme’nin büyük ölçüde kurgusal olduğu söylenebilir. Yazıcının kitabı bir topluluk önünde okunmak üzere düzenlemiş olduğu anlaşılmaktadır. Eserin bir topluluk önünde okunması mankabelerin ikincil sözlü kültür ortamına aktarılmasını oluşturur. Sonuç olarak Hacı Bektâş-ı Velî’nin Manzûm Vilâyetnâmesi, önemli bir sûfî şahsiyet olarak öne çıkan Hacı Bekâş-ı Velî hakkında sözlü kültürde oluşan menkabeleri birtakım yazıcılar tarafından yazıya aktarılmış halidir

Anahtar Kelimeler

Manzûm Vilâyetnâme, Hacı Bektâş-ı Velî, Sözlük kültür, Yazılı Kültür, İkinci sözlü kültür

Haji Bektash Veli Poetical Vilayetname In The Context Of The Secondary Verbal Culture

Öz

Menakibnames/Vilayetnames sprawl by consisting in the verbal culture. Menkabes that form to materials of those works are a good of public imagination which showed up mostly from a believed event. The purpose of this article is to reveal the Haci Bektas-ı Veli Vilayetname' transferring proccess from the verbal tı the written culture and its reading bundle. Menkabes which form this work expose to a texture proccess while it's transferring from verbal expression. The texts started to be explained in the verbal culture at the end of the texture phaes, and the narratives and written sources of the writer, either in their own knowledge and good manners, and in the verbal culture, are transferred to the written culture. The writer looks out for a certain order and timeline. According to this, it can be said that Vilayetname is substentially fictional. It also can be understood that the writer regulated the book for to read in front of a society. Reading of the book in front of a society forms the secondary verbal culture area. Consequently, Haci Bektas Veli's Poetical Vilayetname is a written version which has been written by some writers, about Haci Bektas-ı Veli who is accepted as an important sofi personalities by certain coteries

Anahtar Kelimeler

Poetical Vilayetname, Haci Bektas-ı Veli, Verbal Culture, Written Culture, Secondary verbal culture

Kaynakça

• Albayrak, N. (2004). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yayınları.
• Connerton, P (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar? (Alâeddin Şenel, çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çetin, N. (2012). Edebiyat İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Sözlü Kültürden Yazılı Kültür Ortamına Geçiş Bağlamında Erken Dönem Osmanlı Tarihlerinden Âşıkpaşazâde’nin Epik Karakteri Üzerine Tespitler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Dergisi, Ankara: Özel sayı, 65-82.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ.
• Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları. Duran, H. (2007). Alevî-Bektâşî Klasikleri Velâyetnâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları:369, Ankara.
• Gülerer, S. (2013). Türk Kültüründe Menâkıbnâmeler ve Menâkıbnâme Yazıcılığı, Tarih Okulu Dergisi (Journal of History School), 6 (XVI), 233-262.
• Gülerer, S. (2019). Hacı Bektaş-ı Velî’nin Manzûm Vilâyetnâmesi, Kayseri: Kimlik Yayınları. Goody, J. (2009). Sözlü Kültür, Milli Folklor Dergisi, 21(83), 128-132.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1990). Vilâyet-nâme, Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
• İlhan, M. E. (2018). Kültürel Bellek, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, H. (1994). How to Read Ashik Pasha-Zade’s History, Studies in Ottoman History in Honour of Professor VL Ménege, s.139-56.
• Noyan, B. (1996). Hacı Bektaş-ı Veli Manzum Vilâyetnamesi, İstanbul: Can Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür Tarihî Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ong, W. J. (2007). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi (Sema Postacıoğlu Banon, çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Parlatır, İ. (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Üçüncü, K. (2011). Türkiye’de Tarih Yazımı, Vahdettin Engin, Ahmet Şimşek (Edt.). Sözlü Tarih (s. 435-452) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.